Χέρι πρόσφυγα, λεπτομέρεια από φωτογραφία του Δημήτρη Κοιλάλου
της Tamara Ehs*
Οι διαφορετικές αξιολογήσεις σε σημαντικά για το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι ζητήματα, δεν μειώνουν την αξία του άρθρου με το οποίο η διεισδυτική και καλά ενημερωμένη Tamara Ehs δίνει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για τα ρεύματα και τις τάσεις που είναι σε εξέλιξη και υπό διαμόρφωση στην Ευρώπη. Στ. Ελλ.
«Αυτή τη φορά ψηφίζω» είναι το μότο των εκλογών για το Ευρωκοινοβούλιο, εκφράζοντας μια δοκιμαστική αισιοδοξία παρά μια σταθερή εμπιστοσύνη στη δύναμη της δημοκρατίας. Επειδή, αν και η Βουλή έχει σταθερά κερδίσει επιρροή στην πολιτική δομή της Ε.Ε., η υποστήριξη των πολιτών βαίνει μειούμενη. Στην Αυστρία, μόνο το 45% του εκλογικού σώματος έδωσε την ψήφο του στις τελευταίες εκλογές της Ε.Ε. (2014). Η Σλοβακία ήταν στην τελευταία θέση στην Ευρώπη, μόνο με το 13% των ψηφοφόρων να πηγαίνουν στις κάλπες. Προκειμένου να αντιστρέψει αυτή την κατηφορική τάση, αυτή τη χρονιά, η Ευρωπαϊκή Βουλή υποστηρίζει δράσεις πολιτικών κοινωνικών οργανώσεων που ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να ψηφίσουν κάτω από το προαναφερθέν μότο. Το πιο γνωστό από τα προ-ευρωπαϊκά κινήματα είναι πιθανά η πρωτοβουλία «Σφυγμός της Ευρώπης», που ιδρύθηκε το 2016. Σε απάντηση στο δημοψήφισμα του Brexit και την άνοδο των αντι-ευρωπαϊκών κομμάτων, η πρωτοβουλία έχει δώσει κίνητρο σε χιλιάδες ανθρώπους να βγουν στους δρόμους και να διαδηλώσουν για μία ενωμένη Ευρώπη. Σε συμβολικό επίπεδο προσδοκούσε αυτό που είναι στην καρδιά των εκλογών του 2019 για την Ευρωπαϊκή Βουλή: μια θεμελιώδη επιλογή ασφαλώς για την Ευρώπη βασισμένη στην ερώτηση «Ποια είναι η θέση σου σε σχέση με την Ευρώπη;».
Πάντως, οι πιο σημαντικές θεωρήσεις για το μέλλον της Ευρώπης δεν προέρχονται πλέον από καθιερωμένα κόμματα, αλλά μάλλον από νέα διεθνικά κόμματα και συμμαχίες, που προσελκύουν πλήθη κόσμου σαν συνέπεια των γεγονότων των πρόσφατων ετών και την αντιληπτή έλλειψη δημοκρατίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ενώ τα κόμματα της άκρας Δεξιάς είναι ενωμένα στην αντίστασή τους στην ιδέα της υπερεθνικότητας και ωθούν προς την επανεθνικοποίηση, οι προ-ευρωπαϊκές συμμαχίες προτείνουν την ενίσχυση της Ε.Ε. δια του εκδημοκρατισμού. Αυτό που είναι κοινό και στους δύο είναι ότι οι πανευρωπαϊκές τους δραστηριότητες αντανακλούν την εμφάνιση μιας διεθνικής ευρωπαϊκής δημόσιας σφαίρας που δεν υπήρχε ακόμη στις εκλογές του 2014 για την Ευρωβουλή. Από τότε, έχουμε βιώσει την Ε.Ε. πιο έντονα από ποτέ, κυρίως υπό το φως των (δυσ)λειτουργιών της. Για να δώσω μερικά παραδείγματα: η διελκυστίνδα ανάμεσα στην Ελλάδα και το Γιούρογκρουπ, που ήταν λιγότερο για οικονομικούς λόγους και περισσότερο για το πολιτικό ρίσκο που σήμαινε μια εξέγερση κατά της πολιτικής της λιτότητας η οποία θα μπορούσε να εξαπλωθεί. Το «Καλοκαίρι των Προσφύγων», που αποκάλυψε μία κρίση αλληλεγγύης και πολιτικής συνόρων της Ε.Ε., που είχε ως αποτέλεσμα να κερδίσουν ψήφους τα εθνικιστικά κόμματα και να γίνουν κυβερνητικοί εταίροι. Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, η ψήφος για την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ένωση, που υπερφώτισε την έλλειψη άμυνας της ευρωπαϊκής δημόσιας σφαίρας απέναντι στις εκστρατείες παραπληροφόρησης.
Η τρέχουσα εκλογική καμπάνια αντιμετωπίζεται από μερικούς σαν ένας «πολιτιστικός πόλεμος» ανάμεσα σε αντίθετα πολιτικά μπλοκ, με το κομματικό σύστημα να βρίσκεται στο χείλος μιας θεμελιώδους αναδιοργάνωσης. Όπως και να είναι, είμαστε μάρτυρες των πιο ευρωπαϊκών εκλογών που έχει ποτέ δει η Ευρώπη. Γιατί τα προαναφερθέντα γεγονότα δεν έχουν μόνο οδηγήσει στη διαμόρφωση μιας κοινής δημόσιας σφαίρας σε σχέση με τα κινήματα από τα κάτω, αλλά κόμματα απ’ όλα τα χρώματα επίσης προωθούν ένα διεθνικό διάλογο – αν και με αποκλίνουσες επιδιώξεις.
Είχε σχεδόν φτάσει στο σημείο αλλαγής του εκλογικού νόμου προκειμένου να αντανακλά αυτή την εξέλιξη, επιτρέποντας να καταρτιστούν διεθνικές εκλογικές λίστες. Μετά τη μεταρρύθμιση του 2014, όταν οι επικεφαλής κομματικοί υποψήφιοι πραγματοποίησαν μια πανευρωπαϊκή εκλογική καμπάνια για πρώτη φορά, οι Σοσιαλδημοκράτες, οι Πράσινοι και οι Φιλελεύθεροι πρότειναν να επιτραπεί στους ψηφοφόρους να εκλέξουν υποψήφιους από διεθνικές λίστες μιας πανευρωπαϊκής εκλογικής περιφέρειας. Εξάλλου, τα μέλη της Ευρωβουλής παίρνουν θέση στη Βουλή με βάση τη συμμετοχή τους σε μία από τις πολιτικές ομάδες και όχι με βάση την εθνικότητά τους. Σύμφωνα με την πρόταση, οι 73 οδηγίες που θα εκδοθούν ιδιαίτερα με το Brexit πρέπει να προορίζονται για διεθνικές λίστες. Αλλά η πλειοψηφία του κεντροδεξιού Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ) και των ακροδεξιών κομμάτων απορρίψανε την ιδέα επειδή φοβήθηκαν την αποξένωση ανάμεσα στα μέλη της Ευρωπαϊκής Βουλής και τους ψηφοφόρους.
Πάντως, αυτό το πισωγύρισμα στο δρόμο για τη διεθνική δημοκρατία δεν έχει εμποδίσει τα νεοϊδρυθέντα πανευρωπαϊκά κινήματα από το να καταρτίζουν διεθνικές εκλογικές λίστες. Οι πρωτοπόρες εκλογικές συμμαχίες Volt και European Spring μπήκαν αμφότερες στην κούρσα ξεκάθαρα ως το «το πρώτο διεθνικό κόμμα της Ευρώπης». Ενώ πρέπει να συμμορφωθούν με τον ευρωπαϊκό νόμο όπως κάθε άλλο κόμμα, προσθέτουν υποψήφιους από άλλες χώρες-μέλη στις εθνικές τους λίστες. Η «Ευρωπαϊκή Άνοιξη» βασίζεται στην πρωτοβουλία DiEM25 (Κίνημα για τη Δημοκρατία στην Ευρώπη 2025) που προωθήθηκε από τον Γιάννη Βαρουφάκη, τον Έλληνα πρώην υπουργό οικονομικών που έκανε πολιτικές αποκαλύψεις και έχει τη δική του «εκλογική πτέρυγα» σε επτά χώρες. Ενώ ο Γερμανός Jochen Schult είναι επικεφαλής της «εκλογικής πτέρυγας» ΜεΡΑ25 στην Ελλάδα, ο Βαρουφάκης ηγείται της λίστας «Δημοκρατία στην Ευρώπη» στη Γερμανία. Στη δεύτερη θέση της κοινής λίστας είναι η Αυστριακή Daniela Platsch, που είναι ο πολιτικός ηγέτης του κόμματος Wandel στη Γερμανία. Στην Αυστρία, πάντως, οι ψηφοφόροι δεν μπορούν να ψηφίσουν ούτε για την «Ευρωπαϊκή Άνοιξη» ούτε για το Volt. Το κίνημα, που ιδρύθηκε το 2016 εν μέρει σαν αντίδραση στο Brexit, έχει τώρα καταχωρηθεί ως ένα κόμμα σε 13 χώρες της Ε.Ε. Εντούτοις, συμμετέχει στην εκλογική διαδικασία σε οκτώ χώρες- περιλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου, με τον ιδρυτή του ιταλικού Volt Andrea Venzon ως τον επικεφαλής υποψήφιό του.
Ενώ η Daniela Platsch μπορεί ως αυστριακή υπήκοος να εκλεγεί στην Ευρωπαϊκή Βουλή από το γερμανικό εκλογικό σώμα, είναι πιθανό η Angelika Mlinar, η οποία ήταν μέλος της Ευρωβουλής του Αυστριακού Φιλελεύθερου Κόμματος Neos, να κερδίσει μία εντολή στη λίστα των Σλοβένων φιλελευθέρων. Το Αυστριακό Κομμουνιστικό Κόμμα KPÖ, από την άλλη, θα αγωνιστεί με την Ελληνίδα Κατερίνα Αναστασίου στην κορυφή της λίστας του. Αυτός είναι ο τρόπος που αυτά τα κόμματα ανταποκρίνονται –τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό- στο σκοπό τους να εδραιώσουν μια γνήσια διεθνική ευρωπαϊκή δημοκρατία, όπως ορίζεται στα κομματικά τους μανιφέστα. Το σύνθημα του DiEM25 – «Η Ευρώπη θα εκδημοκρατιστεί ή θα αποσυντεθεί» – θα μπορούσε να αποτελέσει μια προειδοποίηση για την επόμενη νομοθετική περίοδο, καθώς και οι προ-Ευρωπαίοι και οι ευρωφοβικοί παραπονούνται ότι η λήψη των πολιτικών αποφάσεων έχει μετατοπιστεί σε ένα υπερεθνικό επίπεδο, όπου ένα σημαντικό δημοκρατικό έλλειμα επικρατεί. Οι δεξιόστροφοι γραφιάδες είναι ενάντιοι σ΄αυτή την εξέλιξη, πιέζοντας στην αντίθετη κατεύθυνση για ένα ισχυρό έθνος-κράτος σε μια «Ευρώπη των Πατρίδων». Άλλοι προβάλουν ένα γνήσιο δικαίωμα πρωτοβουλίας για την Ευρωβουλή και ζητούν πανευρωπαϊκά δημοψηφίσματα. Η αναδιαμόρφωση της Ευρώπης είναι κι ένα λαϊκό αίτημα, π.χ. συγκαλώντας μια συνταγματική συνδιάσκεψη ως μία Συνέλευση των Ευρωπαίων Πολιτών, που θα αποτελείται από πολίτες που θα επιλεγούν τυχαία από το πλήθος.
Η διεθνικοποίηση της πολιτικής έχει μέχρι στιγμής υποστηριχθεί μόνο από το αριστερό και φιλελεύθερο φάσμα, με κορύφωση το 2016 την καθιέρωση ενός αμερικανικού τύπου Προοδευτικού Κομματικού Διευθυντηρίου στην Ευρωπαϊκή Βουλή για τη βελτίωση της συνεργασίας. Αναπάντεχα, ακόμα και η άκρα Δεξιά φαίνεται να υιοθετεί διεθνικές στρατηγικές σε κάποιο σημείο: ενώ δεν έχει διεθνικές λίστες, οικοδομεί μια πανευρωπαϊκή συμμαχία που θα μπορούσε να οδηγήσει σε τεκτονικές μεταβολές μέσα στην Ευρωβουλή. Με πρωτοβουλία του Matteo Salvini, έγινε μία συμφωνία τον Απρίλιο για την ίδρυση της «Ευρωπαϊκής Συμμαχίας των Λαών και των Εθνών» ως ένα νέο Πολιτικό Γκρουπ στην Ευρωβουλή. Αυτή η εθνικιστική Διεθνής αποσκοπεί στο να σχηματίσει ένα ενωμένο δεξιόστροφο μπλοκ, συνδέοντας τρεις φράξιες. Αυτό σημαίνει ότι οι Rassemblement National, Lega, FPÖ, PiS και AfD, μεταξύ άλλων, θα σχηματίσουν για πρώτη φορά μια κοινή πολιτική ομάδα. Έχει προσκληθεί και ο Viktor Orbán να συμμετέχει στη συμμαχία – εξάλλου, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα έχει αναστείλει την ιδιότητα του μέλους του Fidesz. Εάν το Fidesz μεταπηδήσει στη νέα πολιτική ομάδα, οι πιθανότητες της «Συμμαχίας» να γίνει η δεύτερη ισχυρότερη δύναμη στην Ευρωπαϊκή Βουλή θα είναι ακόμα περισσότερες απ’ ό,τι έχει προβλεφθεί.
Στο παρασκήνιο βρίσκουμε τον Steve Bannon, πρώην αρχηγό του επιτελείου του Donald Trump. Με βάση του τις Βρυξέλες, διευθύνει ένα δίκτυο που ονομάζεται «Το Κίνημα» για ακραία δεξιά κόμματα και τα τροφοδοτεί με αναλύσεις σχετικά με την επικοινωνία και ενημέρωση, ζητήματα στρατηγικής και, πάνω απ’ όλα, με οικονομικούς πόρους.
Αυτή η υποθετική μετατόπιση ισχύος θα έδινε στην αντι-ευρωπαϊκή συμμαχία μια μειοψηφία που θα μπορεί να μπλοκάρει – ιδίως εάν οι άλλες πολιτικές ομάδες δεν μπορέσουν να βρουν ένα κοινό έδαφος. Αυτό θα παραλύσει ακόμα πιο πολύ την Ε.Ε. και θα ενθαρρύνει το επιχείρημα ότι η επανεθνικοποίηση είναι αναγκαία. Ο πρωταρχικός στόχος της διεθνικιστικής Δεξιάς δεν είναι πλέον η απόσυρση από την Ε.Ε., αλλά η κατάληψη των θεσμών της και η αναμόρφωση όπως και ο αποσύνθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως εκ τούτου, αυτές οι εκλογές δεν είναι για τίποτα λιγότερο από το μελλοντικό πρόσωπο της Ευρώπης.
* Πανεπιστημιακός, πολιτικός επιστήμονας, επικεφαλής του IG Demokratie και του Democracy Repair Café στην Αυστρία.
