Εξαιρετικό δείγμα καταγγελτικού σινεμά αποτελεί η ταινία «Ρισελιέ», του Πιερ-Φιλίπ Σεβινί, από τον γαλλόφωνο Καναδά.
Καταδικασμένο να κλείσει το εργοστάσιο επεξεργασίας καλαμποκιού Ρισελιέ, σημαντική μονάδα επιβίωσης για τον πληθυσμό μιας επαρχιακής πόλης, εξαγοράζεται από μια γαλλική εταιρία, με σκοπό να συνεχίσει τη λειτουργία του, προσλαμβάνοντας φθηνό εργατικό δυναμικό από την Γουατεμάλα, με μισό μεροκάματο, εξασφαλίζοντας παράλληλα τη διατήρηση των θέσεων εργασίας των ντόπιων εργατών. Η συνδρομή που εξαναγκάζονται να πληρώσουν οι Γουατεμαλέζοι σε ένα ανύπαρκτο συνδικάτο, που δεν καλύπτει τα δικά τους δικαιώματα, αλλά και η παράνομη εγκατάσταση καμερών στους κοιτώνες τους είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Σταδιακά αποκαλύπτεται ένα ολόκληρο σύστημα εκμετάλλευσης, στον απόηχο των σκληρών εργασιακών συνθηκών, που αντιμετώπιζαν τον προηγούμενο αιώνα οι μετανάστες στην Αμερική, πριν από τη δημιουργία των συνδικάτων. Από τη μια η διοίκηση εκβιάζει τους εργάτες να μην διαμαρτύρονται, προκειμένου να τους χορηγήσει συστατικές επιστολές, έναντι υψηλού αντιτίμου, ώστε να έχουν δικαίωμα εργασίας και την επόμενη χρονιά, από την άλλη, οι ίδιοι οι Γουατεμαλέζοι δίνουν πρόθυμα το 40% του μισθού τους, σε όποιον συμπατριώτη τούς συστήσει τη δουλειά στον Καναδά. Αντιμέτωποι με συνθήκες άγριας φτώχειας στην πατρίδα τους, οι συχνά αγράμματοι Γουατεμαλέζοι εργάτες αναγκάζονται να εργαστούν ακόμα και χωρίς ασφάλιση, περίθαλψη και άδειες, ανίκανοι να διεκδικήσουν τα θεσπισμένα εργασιακά δικαιώματα. Ξένοι σε μια αφιλόξενη χώρα, χωρίς να γνωρίζουν τη γλώσσα, γίνονται έρμαιο μιας αδίστακτης διοίκησης, που τους αποκόβει από κάθε νόμιμο εργασιακό δικαίωμα, εξωθώντας τους σε εξαντλητικές υπερωρίες.
Η νεαρή ισπανόφωνη διερμηνέας των εργατών Αριάν (Αριάν Καστελάνος) παρουσιάζεται αρχικά απρόθυμη να τους υπερασπιστεί, υπό το φόβο απόλυσης, καθώς κινδυνεύει να χάσει το σπίτι της από χρέη, τελικά όμως ευαισθητοποιείται,
μόλις συνειδητοποιεί τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας που αντιμετωπίζουν.
Επισημαίνοντας πως είναι κυριολεκτικά ασύμφορη η σωματική καταπόνηση των εργατών, διαμαρτύρεται σθεναρά για την απάνθρωπη μεταχείρισή τους, προκαλώντας τη δυσμένεια της Διοίκησης, που την απειλεί με απόλυση. Στην προσπάθειά της να τους φερθεί λίγο πιο ανθρώπινα, η Αριάν παίρνει την πρωτοβουλία και τους βάζει να εργαστούν σε κυκλικές βάρδιες. Παρά την απόσταση που επιχειρεί να κρατήσει, συνδέεται μαζί τους και μαθαίνει για τις οικογένειες και τα παιδιά που έχουν αφήσει πίσω στην πατρίδα. Από κέρβερος της διοίκησης, η Αριάν γίνεται τελικά ο προστάτης-άγγελός τους. Χρειάζεται όμως τόλμη και κουράγιο για την εργασιακή εξυγίανση και η Αριάν δεν θα μείνει αλώβητη. Τα πράγματα περιπλέκονται όταν ένας εργάτης, με αφόρητους πόνους στη μέση, χρειάζεται νοσηλεία.
Στα χνάρια του καταγγελτικού πολιτικού σινεμά του Κεν Λόουτς, αυτό το συνταρακτικό ανθρωποκεντρικό δράμα ξεγυμνώνει την αλυσίδα της εκμετάλλευσης, με ρεαλισμό ρεπορταζιακής καταγραφής, σε μια από τις σπάνιες τελευταία περιπτώσεις ταινίας, που εστιάζει στις σύγχρονες εργασιακές συνθήκες, στην εποχή ενός ακραίου νεοφιλελευθερισμού. Καταγράφοντας κυρίως τους χαρακτήρες μέσα στους χώρους εργασίας, η αεικίνητη κάμερα παραμένει κοντά στα πρόσωπα, ενώ συχνά, όπως στο σινεμά των Νταρντέν, ακολουθεί τους πρωταγωνιστές ή περιδιαβαίνει από τον έναν στον άλλον, μέσα από αδιάκοπες, μεγάλης διάρκειας λήψεις, ώστε να αναδειχθεί σχηματικά και μέσα από την κινηματογράφηση, η άμεση και αλληλένδετη πυραμιδική αλληλουχία της καταπίεσης, από πάνω προς τα κάτω, στοιχειοθετώντας παράλληλα και την οριζόντια διάσταση της ηθικής ευθύνης, όλων όσων εμπλέκονται. Καθόλου τυχαία, επιλέχθηκε διάσταση ωμού ρεαλισμού για να σοκάρει, ειδικά στις άγριες σκηνές αιμόπτυσης και ακραίου σωματικού πόνου.
Δίχως υπερτονισμένη την πρωτότυπη μουσική υπόκρουση, η ταινία αναδεικνύει τις σιωπές των χαρακτήρων. Σκηνές που η Αριάν επιστρέφοντας σπίτι βράδυ, μετά από μια δύσκολη μέρα δουλειάς και προσπαθεί να αναλογιστεί την αδικία που τελείται, απεικονίζεται σκεπτική να πίνει μπύρα ή να καπνίζει. Αντίστοιχα, και ο νεαρός εργάτης Μανοέλ (Νέλσον Κορονάδο), με τον οποίο γίνονται φίλοι, απεικονίζεται να υποφέρει από αβάσταχτους πόνους στη μέση σιωπηρά, με φόβο μήπως απολυθεί. Οι λιγοστές μουσικές της ταινίας παραμένουν μη διηγητικές, ενταγμένες αυστηρά στο ρεαλιστικό της πλαίσιο, σε στιγμές ανάπαυλας ή γιορτής, με τους εργάτες να απεικονίζονται να τραγουδάνε, συνοδεία κιθάρας. Σε δυο μονάχα στιγμές ακούγεται η πρωτότυπη ηλεκτρονική μουσική της Φελίσια Άτκινσον, εκφράζοντας κυρίως τον φορτισμένο ψυχισμό της ηρωίδας. Αρχικά η μουσική μπλέκεται με οξύ βόμβο, που σηματοδοτεί απειλή και ένταση, πριν μετουσιωθεί σε ψυχεδελικό ηλεκτρονικό θόρυβο, σταδιακά αυξανόμενο, γεμίζοντας το ηχητικό πεδίο, ώστε να αναδειχθεί η συναισθηματική φόρτιση της Αριάν στο νοσοκομείο, που συμπάσχει με τον πονεμένο Μανοέλ. Αντίστοιχη ηχητική κορύφωση επαναλαμβάνεται και στο τέλος, συνοδεύοντας την συναισθηματικά ηττημένη Αριάν, καθώς βαδίζει στο δρόμο. Τη στιγμή που ο Μανοέλ δέχεται να την αποχαιρετήσει μπροστά σε όλους, ανταποδίδοντας τη συμπαράσταση, το ηχητικό κομφούζιο αγκαλιάζει πλέον τη συναδελφική αλληλεγγύη, εισάγοντας χαραμάδα ελπίδας, σε μια ακουστική διάσταση επιφοίτησης.
Εύστοχα ο Σεβινί μετουσιώνει μέσα από την κινηματογράφηση τη ροή της αλυσιδωτής αντίδρασης επιπτώσεων και ευθυνών, απογυμνώνοντας τον φαύλο κύκλο της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, που θυσιάζει ανθρώπινες ψυχές στο βωμό του κέρδους, ενώ μέσα από τη σοφή και συγκρατημένη χρήση σιωπής, ήχων και μουσικής, ενσωματώνει την ψυχική διάσταση των χαρακτήρων, αναδεικνύοντας αρχικά τα συναισθήματα ήττας, αλλά και ελπιδοφόρας εργασιακής αλληλεγγύης.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου
[email protected]
INFO
- Για την Παγκόσμια Ημέρα AIDS (1η Δεκεμβρίου), ο Σύλλογος Οροθετικών Ελλάδος – Θετική Φωνή διοργανώνει φεστιβάλ «CINEMA+» στο Τριανόν (29/11-1/12/2024), με ταινίες και συζητήσεις. Περισσότερα: gr/cinema/this-week/item/964-cinema-to-hiv-aids-ston-kinimatografo.html
- 8ο Φεστιβάλ WIFT GR – 50/50 Ισότητα και στον Κινηματογράφο, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (28/11-1/12/2024), με φετινό τίτλο «Είμαστε Μία Οικογένεια;», προβολές και συζητήσεις με δωρεάν είσοδο. Περισσότερα: gr
- 15ο Ethnofest – Διεθνές Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας, στο Άστορ (26/11-8/12/2024), με νέο τμήμα «Αφηγήσεις Πεδίου», νέα υποενότητα στην Εθνομουσικολογία και αφιέρωμα στον πολυβραβευμένο Δανο-Παλαιστίνιο σκηνοθέτη Mahdi Fleifel. Περισσότερα: ethnofest.gr
- Στον κινηματογράφο STUDIO New Star art cinema προβάλλονται απόψε στις 19:30 και 21:00, δυο ταινίες του Ισραηλινού, κάτοικο Βερολίνου, σκηνοθέτη-ακτιβιστή Udi Aloni, με τον ίδιο για συζήτηση μετά τις προβολές.
- Η Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης διοργανώνει αφιέρωμα «Ηρωικά Χαμένοι», με 13 ταινίες του Κεν Λόουτς, (28/11-4/12/2024), αίθουσα Σταύρος Τορνές (Αποθήκη 1, Λιμάνι).
- Το 13ο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου Αθήνας, επιστρέφει 5-18/12/2024 στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος. Περισσότερα: tainiothiki.gr/el/13aagff
