Επιμέλεια: Γιάννης Σχίζας
Ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός (ISS) πραγματοποίησε ελιγμούς για να αποφύγει διαστημικά σκουπίδια για δεύτερη φορά μέσα σε μια εβδομάδα, ενώ το πλήρωμα άρχισε τελικά να ξεφορτώνει τις προμήθειες από ένα ρωσικό σκάφος ανεφοδιασμού που ανέδυε μια «ασυνήθιστη οσμή». Το ρωσικό σκάφος Progress 89, το οποίο παραμένει σταθμευμένο στον ISS από τον Αύγουστο, πυροδότησε τους προωστήρες του για 3,5 λεπτά για να αυξήσει το ύψος της τροχιάς του σταθμού κατά 500 μέτρα. «Με τον ελιγμό αποφυγής το τροχιακό εργαστήριο μετακινήθηκε πιο μακριά από ένα θραύσμα δορυφόρου που πλησίαζε την πορεία πτήσης του σταθμού» ανέφερε η NASA. Παρόμοιος ελιγμός είχε πραγματοποιηθεί και στις 19 Νοεμβρίου, όταν ο ISS βρέθηκε στην πορεία ενός θραύσματος από «παροπλισμένο αμυντικό μετεωρολογικό δορυφόρο» που διαλύθηκε το 2015, ανέφεραν αξιωματούχοι της NASA σύμφωνα με το Space.com.
Το πρόβλημα των διαστημικών σκουπιδιών γίνεται όλο και χειρότερο καθώς οι εκτοξεύσεις δορυφόρων αυξάνονται. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή διαστημική υπηρεσία ESA, γύρω από τη Γη κινούνται σήμερα 40.500 αντικείμενα με πλάτος τουλάχιστον 10 εκατοστών, 1,1 εκατομμύρια αντικείμενα 1-10 εκατοστών και 130 εκατομμύρια με πλάτος τουλάχιστον ενός χιλιοστού. Ακόμα και αυτά τα μικρά θραύσματα απειλούν τους ενεργούς δορυφόρους και τον ISS, δεδομένης της ταχύτητάς του. Στο ύψος των 400 χιλιομέτρων που κινείται ο σταθμός, η τροχιακή ταχύτητα υπερβαίνει τα 28.000 χιλιόμετρα την ώρα. Σύμφωνα με έκθεση της NASA, από το 1999 έως το 2022 ο σταθμός χρειάστηκε να προχωρήσει σε ελιγμούς αποφυγής 32 φορές.
Εκτός όμως από τα αδέσποτα διαστημικά αντικείμενα, το πλήρωμα του ISS είχε αυτές τις μέρες να αντιμετωπίσει και ένα πιο ασυνήθιστο ζήτημα, τη μυστηριώδη μυρωδιά που αναδυόταν από το ρωσικό σκάφος ανεφοδιασμού Progress 90, το οποίο κατέφθασε στον σταθμό. Η «ασυνήθιστη οσμή» και τα σταγονίδια που θεάθηκαν όταν άνοιξε η πόρτα του Progress ανάγκασαν το πλήρωμα να απομονώσει προσωρινά τη ρωσική υπομονάδα του σταθμού όπου είχε σταθμεύσει το σκάφος. Αν και παραμένει άγνωστο περί τίνος επρόκειτο, η NASA εκτίμησε ότι ήταν αέρια που δραπέτευαν από το φορτίο του Progress λόγω αυξομειώσεων της πίεσης και της θερμοκρασίας κατά την πτήση.
Τα μηχανήματα καθαρισμού αέρα τέθηκαν σε λειτουργία και η NASA ανακοίνωσε ότι η διαδικασία εκφόρτωσης των προμηθειών είχε επιτέλους αρχίσει. Οι αστροναύτες δεν διέτρεξαν κίνδυνο, διαβεβαίωσε η αμερικανική διαστημική υπηρεσία. Η θυρίδα που συνδέει το αμερικανικό και το ρωσικό τμήμα του ISS παραμένει συνήθως κλειστή λόγω διαρροής αέρα που συνεχίζεται εδώ και πέντε χρόνια στη ρωσική πλευρά. Σε τροχιά εδώ και πάνω από 20 χρόνια, ο ISS θεωρείται πια γερασμένος και πρόκειται να καταστραφεί πέφτοντας στην ατμόσφαιρα γύρω στο 2030.
Ένας αιώνας από τότε που συνειδητοποιήσαμε πόσο μεγάλο είναι το Σύμπαν
Ήταν στα μέσα του 18ου αιώνα όταν ο σπουδαίος Γερμανός φιλόσοφος Ιμμάνουελ Καντ διατύπωνε την υποψία ότι ο Γαλαξίας μας, αυτό το φαντασμαγορικό μυστήριο του νυχτερινού ουρανού, δεν ήταν ολόκληρο το Σύμπαν όπως πίστευαν οι ειδικοί της εποχής. Θα περνούσαν σχεδόν δύο αιώνες, μέχρι να επιβεβαιωθούν οι υποψίες ότι το Σύμπαν αποτελείται όχι από έναν αλλά από αναρίθμητους γαλαξίες.
Το περασμένο Σαββατοκύριακο συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την ιστορική μελέτη του αμερικανού αστρονόμου Έντουιν Χαμπλ στις 23 Νοεμβρίου 1924, με την οποία αποδείχθηκε ότι η Ανδρομέδα δεν είναι απλώς «νεφέλωμα», όπως ονόμαζαν οι αστρονόμοι οποιαδήποτε κηλίδα με ασαφή όρια, αλλά ολόκληρος γαλαξίας. Και σήμερα γνωρίζουμε ότι το ορατό Σύμπαν περιέχει έως και 2 τρισεκατομμύρια τέτοια αντικείμενα.
Η Ανδρομέδα, ο πλησιέστερος γαλαξιακός μας γείτονας, έχει περίπου το μέγεθος του δικού μας Γαλαξία, με διάμετρο 150.000 έτη φωτός, και περιέχει έως και ένα τρισεκατομμύριο άστρα. Ένα από τα πιο μακρινά αντικείμενα που μπορούμε να διακρίνουμε με γυμνό μάτι, η Ανδρομέδα, γνωστή και ως M31, απέχει σήμερα 2,5 εκατομμύρια έτη φωτός, μας πλησιάζει όμως με ταχύτητα 110 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο. Προβλέπεται ότι θα συγκρουστεί με τον Γαλαξία σε περίπου 4-5 δισεκατομμύρια χρόνια, όταν ο Ήλιος πλησιάζει στο τέλος της ζωής του, οπότε θα σχηματιστεί ένας νέος, γιγάντιος ελλειπτικός γαλαξίας. Παρά τη συγχώνευση, η πιθανότητα σύγκρουσης μεταξύ άστρων είναι σχεδόν μηδενικοί, αφού οι μεταξύ τους αποστάσεις είναι τεράστιες.
Μόλις 5 χρόνια αφότου επιβεβαίωσε ότι ο Γαλαξίας μας δεν είναι ο μόνος, το 1929 ο Έντουιν Χαμπλ προχώρησε σε μια ακόμα κοσμοϊστορική ανακάλυψη: παρόλο που η Ανδρομένα πλησιάζει προς εμάς, όλοι οι γαλαξίες που πέρα από τη στενή γαλαξιακή γειτονιά μας απομακρύνονται με τον Μίλκι Ουέι. Για την ακρίβεια, όσο μακρύτερα βρίσκεται ένας γαλαξίας, τόσο πιο γρήγορα δείχνει να απομακρύνεται – μια παρατήρηση που οδηγούσε στο δραματικό και αμφιλεγόμενο συμπέρασμα ότι το Σύμπαν δεν είναι στατικό όπως φανταζόμασταν ως τότε, αλλά διαστέλλεται και διαστέλλεται σαν μπαλόνι που φουσκώνει.
Αυτό είχε σοβαρές συνέπειες για ένα από τα θεμέλια της σύγχρονης φυσικής, τη Γενική Σχετικότητα του Αϊνστάιν. Το 1917, ο Γερμανός φυσικός συνειδητοποίησε ότι οι εξισώσεις του υπεδείκνυαν ότι το Σύμπαν είτε διαστέλλεται είτε συστέλλεται, κάτι που ο ίδιος αρνούταν να πιστέψει. Επινόησε έτσι την ιδέα της «κοσμολογικής σταθεράς», ενός συντελεστή που θα σταθεροποιούσε το Σύμπαν στις εξισώσεις. Όταν έμαθε αργότερα για την ανακάλυψη του Χαμπλ, δήλωσε ότι η κοσμολογική σταθερά ήταν η «μεγαλύτερη γκάφα» της ζωής του (η οποία όμως πολύ αργότερα αναβίωσε για να εκφράσει την ενεργειακή πυκνότητα του κενού χώρου και σχετίζεται με την ιδέα της σκοτεινής ενέργειας). Ο Αϊνστάιν λέγεται μάλιστα ότι επισκέφθηκε κάποια στιγμή τον Χαμπλ για να τον πείσει ότι το Σύμπαν όντως διαστέλλεται. Κι όμως, ο μεγάλος αστρονόμος δεν είχε πειστεί από τις παρατηρήσεις του και μέχρι το 1941 επέμενε ότι η θεωρία του διαστελλόμενου Σύμπαντος ήταν εσφαλμένη.
Σήμερα, όλοι γνωρίζουν ότι η θεωρία ήταν σωστή. Αυτό όμως στο οποίο διαφωνούν είναι ο ρυθμός με τον οποίο διαστέλλεται το Σύμπαν. H επίλυση αυτής της κρίσιμης διαφωνίας θα μπορούσε δυνητικά να οδηγήσει σε νέες θεμελιώδεις ανακαλύψεις στην Κοσμολογία. Η επανάσταση που άρχισε με την γειτονική Ανδρομέδα έχει πλέον επεκταθεί σε όλο το απέραντο Σύμπαν.
Κείμενο: Βαγγέλης Πρατικάκης
Οι δακτύλιοι του Κρόνου αλλάζουν κλίση προς τη Γη
Ένα μοναδικό φαινόμενο, που μπορεί να δει κανείς κάθε περίπου 15 χρόνια, έχουν την ευκαιρία να παρατηρήσουν αυτόν τον καιρό οι λάτρεις του διαστήματος. Οι διάσημοι δακτύλιοι του Κρόνου αλλάζουν κλίση προς τη Γη και εμφανίζονται σχεδόν σαν μια λεπτή γραμμή. Τον λόγο που συμβαίνει αυτό, εξηγεί σε μια ενδιαφέρουσα ανάρτησή του στο Facebook το Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών, Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
«Αυτή την περίοδο βλέπουμε στον νυχτερινό ουρανό τον πλανήτη Κρόνο, μετά τη δύση του Ήλιου, στα Νότια-Νοτιοανατολικά. Όσοι είδατε πρόσφατα τον Κρόνο μέσα από το τηλεσκόπιο Δωρίδη στα Κέντρα Επισκεπτών Θησείου του ΙΑΑΔΕΤ/ΕΑΑ, παρατηρήσατε ότι οι δακτύλιοι εμφανίζονται σχεδόν σαν μια λεπτή γραμμή. Γιατί όμως; Συμβαίνει πάντα αυτό; Η σύντομη απάντηση είναι όχι» αναφέρει συγκεκριμένα το Ινστιτούτο Αστρονομίας.
Όπως επισημαίνει, ο άξονας περιστροφής του Κρόνου έχει κλίση 26,7 μοίρες ως προς το επίπεδο της τροχιάς του. Την ίδια κλίση έχουν και οι δακτύλιοι που περιβάλλουν τον ισημερινό. «Από τη Γη, οι δακτύλιοι φαίνονται “ανοιχτοί” όταν ο Κρόνος βρίσκεται στο τμήμα της τροχιάς του που αντιστοιχεί στο καλοκαίρι ή το χειμώνα του (δηλαδή όταν οι πόλοι του έχουν κλίση προς τον Ήλιο και τη Γη). Ωστόσο, καθώς ο Κρόνος πλησιάζει τις ισημερίες της τροχιάς του, οι δακτύλιοι εμφανίζονται λεπτότεροι και είναι πιο δύσκολο να τους δει κανείς» εξηγεί.
«Επειδή παίρνει στον Κρόνο περίπου 30 χρόνια για μια περιφορά γύρω από τον Ήλιο, οι ισημερίες στον Κρόνο συμβαίνουν κάθε περίπου 15 γήινα χρόνια. Έτσι, σε μια περίοδο 15 ετών βλέπουμε τους δακτυλίους του Κρόνου να αλλάζουν κλίση προς εμάς, από “ανοιχτούς” σε “κλειστούς”» τονίζει.
