Την περασμένη Παρασκευή 25 Μαΐου 2018 διεξήχθη στην Ιρλανδία συνταγματικό δημοψήφισμα για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων. Οι πολίτες αποφάσισαν υπέρ των αμβλώσεων με πλειοψηφία 66,4%. Συζητήσαμε για το θέμα με τον νομικό Χρήστο Λυντέρη, μέλος της Πρωτοβουλίας για Ριζική Συνταγματική Αλλαγή.
Τι είναι αυτό που κατά τη γνώμη σου προσδίδει ιδιαίτερη σημασία στο συγκεκριμένο δημοψήφισμα;
Το ζήτημα των αμβλώσεων έχει ταλαιπωρήσει την καθολική Ιρλανδία επί δεκαετίες. Υπήρξαν έντονες συζητήσεις για το κατά πόσον η εν γενέσει ζωή πρέπει να προστατεύεται εξίσου με τη γεγενημένη. Πέρα από τις σφοδρές αντιπαραθέσεις η διαφωνία αυτή έχει προκαλέσει και κοινωνικά αδιέξοδα, αφού χιλιάδες γυναίκες αναγκάζονταν κάθε χρόνο να φύγουν στο εξωτερικό για να διακόψουν την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη τους. Έτσι λοιπόν το συγκεκριμένο ζήτημα της τροποποίησης του άρθρου 40 του Συντάγματος ήταν ιδιαίτερα σημαντικό για την Ιρλανδία. Ωστόσο, για τον υπόλοιπο κόσμο νομίζω ότι μεγαλύτερη σημασία από το θέμα του δημοψηφίσματος έχει η πρωτοποριακή δημοκρατική διαδικασία που ακολουθήθηκε.
Ποια ήταν αυτή η διαδικασία;
Το 2016 το κοινοβούλιο δημιούργησε μια 100μελή Επιτροπή, η οποία ονομάσθηκε «Συνέλευση των πολιτών» (Citizens Assembly) και της οποίας το σύνολο σχεδόν των μελών είναι απλοί πολίτες, επιλεγμένοι με τυχαίο-αντιπροσωπευτικό τρόπο. Μόνο η πρόεδρος, η οποία είναι ανώτατη δικαστής, έχει εκλεγεί από το Κοινοβούλιο. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, 53 από τα μέλη της Επιτροπής αποχώρησαν για διάφορους λόγους και αντικαταστάθηκαν με την ίδια μέθοδο της τυχαίας επιλογής. Θα πρέπει βέβαια να διευκρινίσουμε πως η τυχαία αυτή επιλογή δεν έγινε με την πολιτική διαδικασία της κληρώσεως, αλλά ανατέθηκε σε δημοσκοπική εταιρία. Παρ’ όλα αυτά κανείς, απ’ ό,τι γνωρίζω, δεν αμφισβήτησε το αποτέλεσμα.
Στην Επιτροπή εδόθη η αρμοδιότητα να καταθέσει εισηγήσεις στο κοινοβούλιο για πέντε κυρίως βασικά ζητήματα, καθώς και για οτιδήποτε άλλο η ίδια θα έκρινε σκόπιμο. Τα πέντε ζητήματα ήταν τα εξής:
1) Η 8η τροποποίηση (eighth amendment) του Συντάγματος του 1983, διά της οποίας ορίστηκε ότι η γεγενημένη ζωή έχει ίση αξία με την ζωή του εμβρύου, με αποτέλεσμα να μην επιτρέπεται η άμβλωση.
2) Οι προκλήσεις και οι ευκαιρίες του υπό γήρανση πληθυσμού (challenges and opportunities of an ageing population).
3) Η καθιέρωση σταθερής θητείας του κοινοβουλίου (fixed term parliaments).
4) Η διαδικασία διενέργειας των δημοψηφισμάτων.
5) Ο τρόπος με τον οποίο η χώρα θα καταστεί πρωτοπόρος στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Για όλα αυτά η Επιτροπή εργάσθηκε πολύ μεθοδικά. Αξίζει πραγματικά τον κόπο να δει κάποιος τα σχετικά βίντεο στην ιστοσελίδα της για να διαπιστώσει την άψογη λειτουργία της. Άκουσαν ειδικούς, δέχθηκαν προτάσεις, συνεδρίασαν με δημοκρατική ορθολογικότητα καταγράφοντας όλες τις συνεδριάσεις, τόσο εγγράφως, όσο και σε βίντεο προσιτά στο youtube, και τελικώς κατέθεσαν στο Κοινοβούλιο λεπτομερείς εισηγήσεις για τα περισσότερα από τα ζητήματα.
Το πρώτο που απασχόλησε την Επιτροπή ήταν το θέμα των αμβλώσεων. Έγιναν πέντε τριήμερες συνεδριάσεις βάσει των οποίων η Επιτροπή εισηγήθηκε την αναθεώρηση του σχετικού άρθρου (40.3.3) ώστε να παρασχεθεί η δυνατότητα στην Βουλή να θεσπίσει με νόμο την νομιμοποίηση των αμβλώσεων. Υιοθετώντας αυτή την εισήγηση το Κοινοβούλιο προκήρυξε το δημοψήφισμα της 25ης Μαΐου 2018 διά του οποίου οι πολίτες ενέκριναν την πρόταση αναθεώρησης κατά ποσοστό 66,4%.
Είναι μάλλον δεδομένο ότι στη συνέχεια θα διενεργηθούν δημοψηφίσματα και για τα υπόλοιπα ζητήματα που απασχόλησαν την Επιτροπή. Ένα δε από αυτά είναι η διεξαγωγή δημοψηφισμάτων μετά από λαϊκή πρωτοβουλία, πράγμα που δεν προβλέπεται σήμερα στην Ιρλανδία.
Μεγαλύτερη σημασία από το θέμα του δημοψηφίσματος έχει η πρωτοποριακή δημοκρατική διαδικασία που ακολουθήθηκε
Περισσότερη λοιπόν σημασία και από το αποτέλεσμα έχει η ίδια η διαδικασία που ακολουθήθηκε.
Ακριβώς. Το έγραψε μάλιστα και ο Guardian, ότι μεγαλύτερη σημασία και από το δημοψήφισμα της 25ης Μαΐου αυτό καθεαυτό έχει η πρωτοποριακή δημοκρατική διαδικασία που ακολουθήθηκε. Θα έλεγα ότι, έστω και εάν οι εισηγήσεις της Επιτροπής δεν αρκούν από μόνες τους για τη διενέργεια δημοψηφίσματος, αλλά απαιτείται και απόφαση του κοινοβουλίου, τέτοιου τύπου κληρωτή βουλή, όπως η Citizens Assembly της Ιρλανδίας, είχε να δει η ανθρωπότητα από την Βουλή των Πεντακοσίων της αρχαίας Αθήνας.
Αν δεν κάνω λάθος, της Επιτροπής του 2016 είχε προηγηθεί μια άλλη παρόμοια συνταγματική επιτροπή πολιτών.
Πράγματι, πρόδρομος της τωρινής Επιτροπής, που, όπως είπαμε, ορίστηκε το 2016, ήταν μια άλλη ανάλογη Επιτροπή υπό τον τίτλο «Convention on the Constitution», που ορίστηκε από το Ιρλανδικό Κοινοβούλιο του 2012. Μόνο που εκείνη δεν αποτελείτο εξ ολοκλήρου από τυχαία επιλεγμένους πολίτες. Είχε κι αυτή 100 μέλη, όπως και η τωρινή, εκ των οποίων τα 66, δηλαδή τα 2/3, είχαν επιλεγεί με τυχαίο τρόπο, ενώ τα υπόλοιπα 34, στα οποία συμπεριλαμβανόταν και ο ανεξάρτητος πρόεδρός της, εκλέχθηκαν από το Κοινοβούλιο και τη Συνέλευση της Βόρειας Ιρλανδίας.
Η Επιτροπή εκείνη είχε υποβάλει εισηγήσεις για ζητήματα όπως η αλλαγή της εκλογικής διαδικασίας, η παροχή δικαιώματος ψήφου από το 16ο έτος της ηλικίας, η τροποποίηση της απαιτούμενης ηλικίας για υποψηφιότητα στις προεδρικές εκλογές, η κατάργηση του άρθρου περί βλασφημίας, η καθιέρωση του γάμου μεταξύ προσώπων ιδίου φύλου και η αναβάθμιση του ρόλου της γυναίκας στην πολιτική. Επ’ αυτών τοποθετήθηκε στη συνέχεια η κυβέρνηση, και το 2015, με απόφαση του κοινοβουλίου, διενεργήθηκε συνταγματικό δημοψήφισμα που αποφάσισε την αλλαγή του Συντάγματος για δύο απ’ αυτά τα ζητήματα: τη μείωση της απαιτούμενης ηλικίας για εκλογή στην θέση του Προέδρου από το 35ο στο 21ο έτος της ηλικίας και την απαγόρευση κάθε περιορισμού για την τέλεση γάμου με βάση το φύλο.
Απ’ ό,τι καταλαβαίνω θεωρείς την Ιρλανδία πρωτοπόρο σε ζητήματα δημοκρατίας και πολιτικών δικαιωμάτων.
Οι Ιρλανδοί δημιούργησαν κράτος με ισχυρούς δημοκρατικούς θεσμούς και απολαμβάνουν πολιτικά δικαιώματα που οι περισσότεροι λαοί δεν διαθέτουν. Το 1937 επικύρωσαν το Σύνταγμά τους με δημοψήφισμα και έθεσαν διάταξη που επιβάλλει ότι για κάθε αναθεώρησή του είναι απαραίτητη η διενέργεια δημοψηφίσματος. Από τότε έχουν θεσπιστεί με δημοψηφίσματα 29 αναθεωρήσεις του Ιρλανδικού Συντάγματος, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις οι πολίτες αρνήθηκαν με την ψήφο τους να επικυρώσουν αναθεώρηση του Συντάγματος που πρότεινε το Κοινοβούλιο.
Ομοίως το 1972 αποφάσισαν οι ίδιοι με δημοψήφισμα την είσοδό τους στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες. Έκτοτε κάθε συμμετοχή της χώρας στην αναθεώρηση των συνθηκών των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και μετέπειτα της Ευρωπαϊκής Ένωσης τίθεται στην κρίση των Ιρλανδών με δημοψήφισμα: Το 1987 ενέκριναν με ποσοστό 69,9% την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, το 1992 αποδέχθηκαν με ποσοστό 69,1% τη συνθήκη του Μάαστριχτ, το 1998 απέρριψαν με ποσοστό 67,1% τη συνθήκη του Άμστερνταμ, όπως και τη συνθήκη της Νίκαιας με ποσοστό 57,1% το 2001, για να την αποδεχθούν τελικά το 2002 με ποσοστό 62,9%, όπως και τη συνθήκη της Λισσαβόνας, την οποία απέρριψαν αρχικώς το 2008 με ποσοστό 53,4%, αλλά την επικύρωσαν το 2009, κατόπιν παροχής εγγυήσεων, με ποσοστό 67,1%.
Ο αριθμός των διενεργούμενων δημοψηφισμάτων καθιστά την Ιρλανδία μία από τις πρώτες χώρες της Ευρώπης. Περισσότερο όμως κι απ’ αυτό η δημοκρατική της πρωτοπορία αποδεικνύεται από τον συνδυασμό των δημοψηφισμάτων με διαδικασίες υποβολής προτάσεων και δημοσίου διαλόγου όπως αυτές που περιγράφηκαν.
Τα ελληνικά ΜΜΕ αναφέρθηκαν στο δημοψήφισμα, αλλά όχι στη συνέλευση πολιτών και στον ρόλο της. Πώς το εξηγείς αυτό;
Τα ελληνικά ΜΜΕ ασχολήθηκαν ελάχιστα με το δημοψήφισμα, και η αναφορά τους περιορίστηκε στο θέμα των αμβλώσεων, αποσιωπώντας εντελώς τη δημοκρατική διαδικασία που ακολουθήθηκε. Τι να πει κανείς; Είναι γνωστή η απέχθειά τους προς οτιδήποτε σχετίζεται με τη διεύρυνση της δημοκρατίας και των πολιτικών δικαιωμάτων στην Ελλάδα και στον κόσμο ολόκληρο. Ιδιαίτερα δε τα τελευταία χρόνια τα ελληνικά μέσα προβάλλουν όλο και περισσότερο τις απόψεις που στρέφονται εναντίον του θεσμού των δημοψηφισμάτων.
