Συνέντευξη στην Σοφία Παπασπυρίδωνος
Τις προηγούμενες μέρες είχαμε την ευκαιρία να συναντηθούμε με τον διεθνούς φήμης πολιτικό σκιτσογράφο Κάρλος Λατούφ, ο οποίος βρέθηκε στην χώρα μας ως καλεσμένος του 10ου Resistance Festival . Ο Κάρλος Λατούφ έχει δώσει το παρόν με τα σκίτσα του σε όλα σχεδόν τα μέτωπα και τις μάχες που δίνουν αντιστεκόμενοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Ο ίδιος βέβαια όχι μόνο δεν αισθάνεται σταρ αλλά ξαφνιάζεται όταν τον αναγνωρίζουν και του μιλούν με θαυμασμό για εκείνον και το έργο του δηλώνοντας «Τι είμαι εγώ; Ένας απλός σκιτσογράφος είμαι!».Από την επαφή μαζί του μας εντυπωσίασε η απλότητα του,η ταπεινότητα του, η ιδιαίτερη και υψηλή αίσθηση του χιούμορ του, η γνώση του για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα αλλά και για τον πολιτισμό μας, η διαθεσιμότητα του να συνομιλήσει και να απαντήσει στα ερωτήματα οποιουδήποτε έδειξε ενδιαφέρον για εκείνον και την δουλειά του. Περπάτησε αρκετά στο κέντρο της Αθήνας θέλοντας να νιώσει τους ρυθμούς μας σήμερα. Θέλησε να βρεθεί όπου συμβαίνουν πράγματα και να τα καταγράψει. Έτσι επισκέφθηκε το δικαστήριο όπου διεξάγεται η δίκη της Χ.Α. , επισκέφθηκε το κέντρο φιλοξενίας προσφύγων- μεταναστών στο Σκαραμαγκά, συνομίλησε με τους οικείους της Hριάννας που την στηρίζουν από την πρώτη στιγμή, συμμετείχε σε κινητοποίηση στην ισπανική πρεσβεία σε σχέση με τις εξελίξεις στην Καταλονία.
Είναι η δεύτερη φορά που έρχεσαι στο Resistance Festival. Ποια είναι η γνώμη σου;
Θυμάμαι το κεντρικό σύνθημα της μεγάλης απεργίας του αυτόνομου πανεπιστημίου του Μεξικού το 2000. «Η αντίσταση είναι ζωή, η υποταγή είναι θάνατος». Πιστεύω πως το Resistance Festival μας υπενθυμίζει πάντα την ανάγκη για αντίσταση επειδή χωρίς αντίσταση είμαστε ήδη νεκροί και γι’ αυτό επικροτώ αυτή την πρωτοβουλία του Δρόμου και είμαι χαρούμενος που προσκλήθηκα για δεύτερη φορά και που συμμετέχω σε αυτό το σημαντικό γεγονός.
Παρακολούθησες τη συζήτηση για την κατάσταση στην Ελλάδα μετά το 2015. Σε αυτή την εκδήλωση συμμετείχε και ο Μανώλης Γλέζος. Οι εντυπώσεις σου;
Ήταν πολύ συγκινητικό να γνωρίσω τον Μανώλη Γλέζο. Όπως είπα, χρειαζόμαστε πράγματα για να μας υπενθυμίζουν την ανάγκη για αντίσταση και ο Μανώλης είναι μια ζωντανή απόδειξη αλλά και ένα παράδειγμα για όλους μας. Φυσικά την περίοδο της κατοχής από τους Ναζί, ο εχθρός ήταν πιο ξεκάθαρος. Αλλά και σήμερα που δεν είναι τόσο ορατός –για παράδειγμα δεν χρησιμοποιεί την σβάστικα– η αντίσταση εξακολουθεί να είναι αναγκαία. Όταν μάλιστα συναντιούνται στην Ελλάδα άνθρωποι από διαφορετικά ρεύματα σκέψης, με διαφορετικές γλώσσες και κουλτούρες, με διαφορετικούς τρόπους να αγωνίζονται, είναι κι αυτός ένας τρόπος να μοιράζεται η γνώση αλλά και να συνειδητοποιούμε ότι ο αγώνας μας πρέπει να είναι κοινός και η αλληλεγγύη μας απαραίτητη.
Πώς ξεκίνησες να σκιτσάρεις; Φανταζόσουν αυτή την πορεία όταν ήσουν μικρός; Επηρεάστηκες από κάποιον άλλο καλλιτέχνη ή σκιτσογράφο;
Φτιάχνω σκίτσα από τότε που ήμουν παιδί. Ποτέ βέβαια δεν φανταζόμουν πως θα γινόμουν πολιτικός σκιτσογράφος. Στην πραγματικότητα έμαθα για το πολιτικό σκίτσο γύρω στο 1989. Την χρονιά εκείνη έφτιαξα το πρώτο μου πολιτικό σκίτσο. Ήταν για ένα φυλλάδιο μιας οργάνωσης συγγενών κάποιων ανθρώπων που είχαν «εξαφανιστεί» κατά την στρατιωτική δικτατορία.
Αυτό που περισσότερο με επηρέασε στα παιδικά και τα εφηβικά μου χρόνια δεν ήταν κάποια πολιτικά σκίτσα αλλά τα κινούμενα σχέδια της Hanna-Barbera που έπαιζαν τότε στην τηλεόραση. Μόνο από το 1990 και μετά ξεκίνησα να έρχομαι σε επαφή με πολιτικά ζητήματα. Ήταν τότε που άρχισα να συνεργάζομαι με αριστερά έντυπα βραζιλιάνικων συνδικάτων. Από τότε μπορώ να πω ότι γεννήθηκε ο πολιτικός σκιτσογράφος.
Συμφωνείς ότι μερικές φορές οι σκιτσογράφοι αναλύουν καλύτερα την κατάσταση απ’ ό,τι οι διανοούμενοι; Για παράδειγμα στην Ελλάδα, που έχουμε πολλούς και καλούς σκιτσογράφους, φαίνεται ότι αυτοί πιάνουν καλύτερα τους σφυγμούς της εποχής, είναι πιο κοντά στο λαϊκό αισθητήριο και τους πόθους των ανθρώπων.
Δεν είμαι βέβαιος γι’ αυτό. Μερικές φορές λέμε το ίδιο πράγμα με τους ακαδημαϊκούς ή τους αναλυτές αλλά με λιγότερες ή και καθόλου λέξεις. Έχουμε μάλλον την ικανότητα να συνοψίζουμε τα πράγματα. Να κάνουμε τις περίπλοκες πολιτικές δηλώσεις πιο ευκολονόητες. Με ένα μόνο σκίτσο, με μια εικόνα. Μερικές φορές έχουμε το ίδιο επιχείρημα με έναν διανοούμενο, απλά μέσω των σκίτσων χρειαζόμαστε λιγότερα στοιχεία για να εξηγήσουμε την κατάσταση.
Η αντίσταση και οι αγώνες των λαών αποτελούν βασικά θέματα στα σκίτσα σου. Έχεις ταξιδέψει σε πολλές χώρες κι έχεις επαφή με ανθρώπους απ’ όλο τον κόσμο. Πώς το βιώνεις όλο αυτό;
Ίσως εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης να έχουμε παρόμοια προβλήματα σε διαφορετικά μέρη. Για παράδειγμα το φαινόμενο του gentrification (1). Ο τρόπος με τον οποίο το κράτος ενδιαφέρεται και τελικά παίρνει ολοένα και περισσότερους χώρους μέσα κυρίως στο αστικό περιβάλλον. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο Λονδίνο.
Πιστεύω λοιπόν πως αφού έχουμε έναν κοινό εχθρό δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε στρατηγικές αντίστασης με ξεχωριστούς και απομονωμένους τρόπους. Χρειάζεται να ενοποιήσουμε τους αγώνες. Άλλο παράδειγμα: Οι ιθαγενείς στην Χιλή, την Αργεντινή, την Βραζιλία, σε διαφορετικά μέρη της νότιας Αμερικής, βρίσκονται πάντα σε κίνδυνο από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Απειλούνται από κοινούς εχθρούς, από κυβερνήσεις και εταιρείες. Παρά λοιπόν τις διαφορετικές φυλές σε αυτές τις χώρες πιστεύω πως η πάλη πρέπει να είναι ενιαία. Το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε και για τους μετανάστες. Χρειάζεται να οργανωθούν, να αυτοοργανωθούν στην Ελλάδα, την Γαλλία, την Γερμανία, παντού. Ειδικά σήμερα που στην Ευρώπη υπάρχουν ακροδεξιοί πολιτικοί και κινήματα που επιτίθενται στα δικαιώματα των μεταναστών. Για να το αντιμετωπίσουν αυτό είναι σημαντικό να οργανωθούν.
Ο καπιταλισμός αναπροσαρμόζεται, ενσωματώνει, μοιάζει ακατανίκητος και η ΤΙΝΑ κυριαρχεί χωρίς να ξεπροβάλλει μια σοβαρή εναλλακτική πρόταση. Ζούμε μια μεταμοντέρνα αντεπανάσταση. Ποιο είναι λοιπόν σήμερα το νόημα της αντίστασης;
Μέχρι πρόσφατα συνήθιζα να σκέφτομαι την αντίσταση σαν έναν τρόπο για να πετύχουμε μια καλύτερη κοινωνία, έναν νέο άνθρωπο κόκ. Πίστευα πως ήταν εφικτό να έχουμε μια διαφορετική κοινωνία. Δυστυχώς σήμερα δεν σκέφτομαι το ίδιο. Νομίζω πως έχουμε ήδη φτάσει σε ένα σημείο χωρίς επιστροφή. Το καπιταλιστικό σύστημα είναι πια εξαιρετικά καταστροφικό. Είναι σαν ένας καρκίνος από τον οποίο ο κόσμος υποφέρει. Αυτός είναι που κάνει τον κόσμο ολοένα και πιο αφόρητο για όλους εμάς, αυτός θα μας καταστρέψει. Είναι πολύ απλό να το συνειδητοποιήσουμε. Ας δούμε μονάχα πώς το σημερινό σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης εξαντλεί όλους τους φυσικούς πόρους. Καταστρέφει τον αέρα, το έδαφος και είναι θέμα χρόνου ο πλανήτης Γη να καταστεί μη κατοικήσιμος. Ο θεωρητικός φυσικός, καθηγητής Στίβεν Χόκινγκ, είπε ότι χρειάζεται να αναζητήσουμε νέους πλανήτες για να αποικήσουμε. Και ότι το ανθρώπινο είδος δεν θα αντέξει στον επόμενο αιώνα. Γιατί λοιπόν να αντιστεκόμαστε; Επειδή σήμερα η πάλη μας είναι πάλη για την επιβίωση. Χρειάζεται να επιβιώσουμε σε αυτό το βάναυσο σύστημα. Μπορεί να με αποκαλέσετε απαισιόδοξο ή ακόμα και ρεαλιστή, αλλά τώρα, εάν θέλουμε να δώσουμε στο ανθρώπινο είδος μια πνοή ζωής, πρέπει να πολεμήσουμε ώστε τουλάχιστον να κάνουμε την αυτοκαταστροφή πιο αργή. Να καθυστερήσουμε την διαδικασία της αυτοκαταστροφής που ο νεοφιλελευθερισμός επιταχύνει. Χρειάζεται να αντισταθούμε για να έχουμε περισσότερο χρόνο στη Γη. Αν πάψουμε να αντιστεκόμαστε απλά θα πεθάνουμε πιο σύντομα.Δυστυχώς πιστεύω πως ο καπιταλισμός κατάφερε να καταστρέψει την πιθανότητα για μια καλύτερη ζωή και κοινωνία. Ακόμα και ο Πάπας Φραγκίσκος έχει κάνει μια σχετική αναφορά: Αν το ανθρώπινο είδος επιμείνει με το συγκεκριμένο πολιτικό και οικονομικό μοντέλο θα καταστραφούμε. Η άποψη μου είναι περισσότερο ρεαλιστική παρά αισιόδοξη, αλλά παρόλα αυτά η φιλοσοφία μου είναι η εξής: «Γνωρίζω ότι θα πέσω αλλά θα πέσω μαχόμενος».
Υπάρχουν στιγμές όπου οι λαοί υπερβαίνουν τους εαυτούς τους. Το έδειξε η Ελλάδα στο πρόσφατο παρελθόν, το δείχνει η Καταλονία σήμερα, το δείχνει διαρκώς η Παλαιστίνη. Αυτές οι στιγμές είναι σπάνιες στην ιστορία των κοινωνιών. Φαίνεται όμως να υπάρχει μια βαθύτερη ανάγκη για ελευθερία και χειραφέτηση. Χρειάζεται όμως πάντα η δύναμη και η μέθεξη του λαού, τι λες;
Πιστεύω ότι όσο είμαστε ζωντανοί πρέπει να παλεύουμε. Μέρη όπως η Βόρεια Ιρλανδία, η Καταλονία, η Χώρα των Βάσκων ή η Παλαιστίνη μάχονται για την εθνική κυριαρχία τους. Είναι καθαρά θέμα επιβίωσης. Στην Ευρώπη δεν είναι τόσο συνηθισμένο, τα τελευταία χρόνια τουλάχιστον, να βλέπουμε πολέμους για εθνική απελευθέρωση. Ο τελευταίος μεγάλος πόλεμος ήταν στην Βοσνία. Πιστεύω πως η Ευρώπη αποφεύγει τους πολέμους εντός του εδάφους της, αλλά προκαλεί πολέμους σε ξένα εδάφη. Νομίζω πως είναι θέμα χρόνου να δούμε πιο άγριους απελευθερωτικούς πολέμους, είναι ζήτημα αποικιοκρατίας και αυτό είναι το άμεσο αποτέλεσμά της. Γι’ αυτό πιστεύω πως η αντίσταση είναι βασικό στοιχείο της ζωής. Μπορεί να πάρει πολλές μορφές και σχήματα κι αν είμαστε ζωντανοί , αντιστεκόμαστε.
Σε αγγίζει το σύνθημα; «Να είμαστε ρεαλιστές, να ζητάμε το αδύνατο»;
Στο παρελθόν αυτό το σύνθημα θα είχε κάποιο νόημα για μένα. Σήμερα δεν είμαι τόσο σίγουρος.
Στην Ελλάδα σε αγαπάμε. Ειδικά όσοι έχουν μια σχέση με τα κινήματα και τους αγώνες. Αισθάνεσαι κι εσύ κοντά μας;
Αισθάνομαι πραγματικά μεγάλη τιμή που έχω την δυνατότητα, μέσω των σκίτσων μου, να συμμετέχω στην πολιτική ζωή της Ελλάδας. Είναι παράξενο αλλά είμαι ο μοναδικός Βραζιλιάνος σκιτσογράφος που γνωρίζει τόσα πολλά για την κατάσταση εδώ. Νομίζω μάλιστα πως οι Έλληνες έχετε περισσότερα κοινά με τους Λατινοαμερικάνους παρά με τους Ευρωπαίους. Ειδικά η αίσθηση του χιούμορ σας. Ειλικρινά, σας ευχαριστώ για την αγάπη σας, για την καλοσύνη σας και ελπίζω να με θυμάστε σαν φίλο των Ελλήνων. Είναι η τρίτη φορά που βρίσκομαι εδώ αλλά ελπίζω να έρχομαι πιο συχνά. Να σας πω όμως και κάτι σαν πολιτικός σκιτσογράφος, μιας και μιλάμε για την αντίσταση. Λοιπόν, η ειρωνεία είναι μια μορφή αντίστασης. Και να μην επιτρέψετε στην οικονομική και πολιτική κρίση να σας κλέψει την αίσθηση του χιούμορ.Η αίσθηση του χιούμορ κάνει την ζωή λιγότερο αφόρητη. Κάνει την ζωή εφικτή.
Διαβάστε την συνέντευξη στα αγγλικά εδώ
(1) Ο «εξευγενιμός», ως μεταφορά του όρου gentrification στην ελληνική γλώσσα, αναφέρεται στις χωρικές και κοινωνικές διαδικασίες αναδιάρθρωσης υποβαθμισμένων περιοχών της πόλης. Με την εξέλιξη της διαδικασίας, οι παλαιότεροι και πιο αδύναμοι, οικονομικά και πολιτικά, πληθυσμοί εκτοπίζονται και τη θέση τους καταλαμβάνουν μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα.
