Του Δημήτρη Αβυδηνού
Το 2004, το περιοδικό Newsweek σε άρθρο του, ισχυρίστηκε ότι ο Bob Dylan είναι «ο άνθρωπος εν ζωή με τη μεγαλύτερη επιρροή στα πολιτιστικά πράγματα». Υπερβολή ή όχι, γεγονός είναι ότι χωρίς αυτόν η φιγούρα του τροβαδούρου, που τραγουδάει με μια κιθάρα όρθιος, χωρίς ιδιαίτερες φωνητικές ικανότητες, δεν θα μας ήταν μάλλον γνωστή.
Κι όσο για επιρροές, αρκετές. Όμως, είναι ο πρώτος που στηρίζεται κυρίως στη δύναμη του λόγου. Κι είναι αυτή η δύναμη του λόγου, που τον κάνει γνωστό έξω από τις ΗΠΑ και αποκτά μιμητές σ’ όλη την υφήλιο. Πλήθος παραδειγμάτων (επιτυχημένων ή μη) και εν Ελλάδι.
Είναι, όμως, τελικά ποιητής ή «απλά» ένας τραγουδοποιός; Εδώ και πολλά χρόνια έχουν γραφτεί πολλά. Ο Sam Leith, κριτικός λογοτεχνίας στην Βρετανική Telegraph, έγραψε σχετικά με τη δουλειά του Dylan, ότι «δεν σου δίνει ένα τρόπο για σκεφτείς γι’ αυτήν ακαδημαϊκά». Γι’ αυτό, δεν συνιστά ποίηση, εννοεί! Από την άλλη, προτάθηκε πολλές φορές για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Όμως, ο Dylan δεν έδωσε ποτέ σημασία ούτε στον μεν, ούτε στους δε, γιατί ταξίδευε.
Ένας ταξιδευτής είναι βασικά. Ένας εραστής της «φυγής» (με την ευρεία έννοια, που περιλαμβάνει και την «επιστροφή»). Το «ταξίδι» –σαν έμμεση ή άμεση αναφορά– υπάρχει σε πάρα πολλά τραγούδια απ’ το πρώτο ακόμη άλμπουμ του, το 1962.
Ξεκινάει νεαρός με την «εμπορική αμαξοστοιχία των blues» (Freight Train Blues, Bob Dylan, 1962), τα οποία blues, όπως λέει, τα θεωρεί τόσο οικεία όσο και τα παπούτσια του, και συνεχίζει μέχρι σήμερα.
Το 1963, στο Freewheelin, περπατάει στη λεωφόρο με τη βαλίτσα του στο χέρι, για να πάει τόσο μακριά όσο το μάτι του μπορεί να δει. Δυο χρόνια αργότερα, το ’65, στο Bringing it all back home μας λέει ότι είναι στο δρόμο ξανά και πως ανεβαίνει σε μια ταχυδρομική αμαξοστοιχία αυτή τη φορά.
Στα 1969, κυκλοφορεί το 10ο άλμπουμ του (Nashville Skyline) και δείχνει ότι μάλλον έχει αρχίσει να κουράζεται και ψάχνει καταφύγιο: «Πετώ το εισιτήριο και τη βαλίτσα μου απ’ το παράθυρο. Δεν τα χρειάζομαι πια».
Ακολουθεί όντως ένα διάλειμμα μερικών ετών (από το «ταξίδι», όχι τη δισκογραφία), αλλά ακόμη και τότε δεν φαίνεται να «ησυχάζει». Πάλι προς τα τρένα «λοξοκοιτάζει» και σαρκάζει την «ακινησία» του:
«Η Μόνα προσπάθησε να μου πει
να μένω μακριά απ’ τις γραμμές του τρένου γιατί οι σιδηροδομικοί είναι ικανοί να σου ρουφήξουν το αίμα σα να ‘ταν κρασί κι εγώ είπα: Αλήθεια; Δεν το ήξερα αυτό!»
Μελετώντας τα τραγούδια αυτής της περιόδου καταλήγει κανείς ότι πρόκειται για μια άσκηση περισυλλογής, αν και οι στίχοι του είναι γεμάτοι από λέξεις όπως «παπούτσια», «έρχομαι», «πηγαίνω», «φυλακή», «κόλαση» ή «δραπετεύω».
Το «ταξίδι» ξαναρχίζει τη δεκαετία του ’90 και διεξάγεται με οποιοδήποτε μέσο. Όμως, ο ίδιος ξέρει και παραδέχεται ότι δεν μπορεί να είναι όπως παλιά. «Αισθάνομαι σαν χαλασμένη μηχανή, που δεν έχει πια τιμόνι», μας τραγουδάει στο World Gone Wrong, το 1993 και μερικά χρόνια αργότερα, το 2001, σ’ ένα απ’ τα πιο όμορφα ποιήματα/τραγούδια του, το Mississippi (όπου φαίνεται ν’ ανακαλύπτει τα πλοία πια)
«Το πλοίο μου έγινε κομμάτια και βυθίζεται κι εγώ βουλιάζω στο δηλητήριο, μη έχοντας πια μέλλον ή παρελθόν όμως η καρδιά μου δεν έχει κουραστεί, τη νιώθω ανάλαφρη κι ελεύθερη
και δεν αισθάνομαι παρά στοργή για όλους εκείνους που ταξίδεψαν μαζί μου».
Στο τελευταίο του album, που εκδόθηκε το 2009, διαβάζουμε στον επίλογο του –υπέροχου απ’ όλες τις απόψεις– τραγουδιού Beyond Here Lies Nothin’ (Δεν υπάρχει τίποτα πέρα από δω)
«Το πλοίο μου είναι στο λιμάνι
και τα πανιά του έχουν σκορπίσει
άκουσέ με ομορφούλα μου
χάιδεψέ μου το κεφάλι δεν υπάρχει τίποτα πέρα από δω
τίποτα δεν έχει γίνει, τίποτα δεν έχει ειπωθεί».
Δεν μπορούμε παρά να χαμογελάσουμε με νόημα. Γιατί ποιος μας λέει ότι η «ομορφούλα», είναι η Πηνελόπη; Και τέλος πάντων αν «τίποτα δεν έχει γίνει, τίποτα δεν έχει ειπωθεί», ποιος θα τα κάνει και θα τα πει; Ε, Senior;
Καλωσόρισες!
