Μεγάλη κινητικότητα παρατηρείται τελευταία στις διεθνείς σχέσεις. Μέσα σε ένα δεκαήμερο, για να μείνουμε στις πιο πρόσφατες και δημόσιες τοποθετήσεις που φαίνεται να έχουν ορίσει κατευθύνσεις: Συνάντηση κορυφής των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Ν. Αφρική), σύγκλιση στη Γερμανία του G7 (των ηγετικών χωρών της Δύσης: ΗΠΑ, Ε.Ε., Αγγλία, Γερμανία, Γαλλία, Ιαπωνία, Καναδάς) και σε συνέχεια η Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη. Η συνέχιση του πολέμου της Ουκρανίας, πολλαπλασιάζει τα πεδία και την εμβέλεια των συνεπειών του. Με κάποια σχηματικότητα θα μπορούσε να γίνει λόγος για δύο επίπεδα. Από τη μια, σκλήρυνση και γεωγραφική διεύρυνση της σύγκρουσης ανάμεσα στα δύο κοσμοκρατορικά μπλοκ. Από την άλλη, συνολικά το παγκόσμιο σύστημα βρίσκεται πιασμένο στη δίνη μιας τεράστιας συστημικής κρίσης, με όλες τις πλευρές και τα μπλοκ, παρά τις σημαντικές διαφορές τους, να μην ξεπερνούν στις προσπάθειές τους να την αντιμετωπίσουν, τα όρια της λογικής των ενιαίων σχέσεων του κεφαλαίου.
G7 και Σύνοδος του ΝΑΤΟ
Διαμορφώνονται δύο κόσμοι που όπως θα δούμε όμως κάθε άλλο παρά είναι συμπαγείς και στεγανοποιημένοι. G7 και Σύνοδος του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη προσπαθούν να παγιώσουν κατευθύνσεις. Διεύρυνση του ΝΑΤΟ (Φινλανδία και Σουηδία), γεωγραφική του επέκταση του ΝΑΤΟϊκού ζωτικού χώρου, με συμμετοχή και χωρών του Ινδοειρηνικού δηλαδή των: Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Ν. Κορέα. Επανακαθορισμός των στρατηγικών απειλών για τη «συμμαχία»: Άμεση και διαρκής απειλή η Ρωσία, συστημική πρόκληση και απειλή η Κίνα. Συνοπτικά, επιχειρείται να παγιωθούν μόνιμα μέτωπα απέναντι στις δύο, με σαφείς στρατοπεδεύσεις (άρα και με ένα συνολικό μάντρωμα δυνάμεων εντός Δύσης) ανάλογες της εποχής του «Ψυχρού πολέμου». Με πολλά τα εκκρεμή ενεργά πεδία αναδασμών και με αποδυναμωμένα κάποια από τα φρένα που είχαν διατηρήσει τότε αυτό τον πόλεμο «ψυχρό». Γίνεται φανερή βέβαια η μεγάλη απόσταση ανάμεσα στις επιδιώξεις και τις δυνατότητες των ΗΠΑ να διατηρήσουν αρραγές το μέτωπο της Δύσης. Οι ρωγμές περισσεύουν. Με την Ευρώπη να γίνεται βραχυπρόθεσμα πιθανή εστία μεγάλων κοινωνικοπολιτικών κρίσεων. Επιπλέον η μετακύλιση στην παγκόσμια περιφέρεια (στον παγκόσμιο «Νότο»), τεράστιου μέρους του κόστους του πολέμου αλλά και των προωθούμενων αναδιαρθρώσεων (εκτόξευση κοινωνικών ανισοτήτων, αποκλεισμοί και ανισότιμο εμπόριο) σε συνδυασμό με τους αμερικανικούς εκβιασμούς παντός είδους (και ιδιαίτερα μέσω της επιβολής οικονομικών κυρώσεων) οδηγούν μια σειρά από περιφερειακές δυνάμεις σε αναζήτηση ενδιάμεσης στάσης, εξισορροπητικών αντίβαρων και διεξόδων.
Συνάντηση Κορυφής των BRICS
Από τη Συνάντηση Κορυφής των BRICS (40% του παγκόσμιου πληθυσμού και 24% του παγκόσμιου ΑΕΠ) το μήνυμα είναι διαφοροποιημένο. Τον τόνο τον δίνει η Κίνα. Κατ’ αρχάς διακηρύσσει εμφατικά τη σαφή της πρόθεση να ηγηθεί της αναδιαμόρφωσης του παγκόσμιου συστήματος. Επιδιώκοντας το ξεπέρασμα της κρίσης που αντιμετωπίζει η παγκοσμιοποίηση κάτω από την κλονιζόμενη ηγεσία του συστήματος ΗΠΑ-Δύσης. Το κείμενο των συμπερασμάτων της συνάντησης διαθέτει την αυτοπεποίθηση ενός «φιλελευθερισμού της ανερχόμενης δύναμης». Είναι «εφ’ όλης της ύλης,» και σε εντυπωσιακή αντίθεση με την «οχυρωματική» σκλήρυνση της ΝΑΤΟϊκής λογικής. Αναφέρεται στην ανάγκη διαμόρφωσης ενός συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης και δίνει έμφαση στην «ατζέντα 2030 του ΟΗΕ για τη διατηρήσιμη ανάπτυξη» με τις αντίστοιχες δυνατότητες μόχλευσης κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση των σχετικών σχεδίων. Πρέπει να σημειωθεί ότι η ατζέντα 2030 κινείται εξ ολοκλήρου στην λογική των αναδιαρθρώσεων της «Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης» της οποίας η Κίνα εμφανίζεται ως ο πιο συνεπής σημαιοφόρος! Ίσως η διάσταση αυτή που παραμένει υποφωτισμένη, να χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή γιατί παραπέμπει σε ισχυρές συνδέσεις με επιθετικότατες μερίδες του διεθνούς κεφαλαίου (που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της υλικής βάσης της «παγκοσμιοποίησης») και σε συλλειτουργίες με «αντιπάλους» που αντιφάσκουν προς τις απόλυτες στρατοπεδεύσεις.
Γίνεται φανερή βέβαια η μεγάλη απόσταση ανάμεσα στις επιδιώξεις και τις δυνατότητες των ΗΠΑ να διατηρήσουν αρραγές το μέτωπο της Δύσης. Οι ρωγμές περισσεύουν. Με την Ευρώπη να γίνεται βραχυπρόθεσμα πιθανή εστία μεγάλων κοινωνικοπολιτικών κρίσεων
Δεύτερη διάσταση που συναντά με στρατηγικό τρόπο τις ζωτικές ανάγκες και τις στρατηγικές επιδιώξεις της Ρωσίας, είναι η προώθηση διαδικασιών αποσύμπλεξης από τις οικονομικές δομές του δυτικού συστήματος. Η αποσύμπλεξη αυτή (που είναι φανερό ότι αφορά την πρόσκτηση βαθμών αυτονομίας, τη συγκρότηση εναλλακτικού ανταγωνιστικού πόλου για την αναπροσαρμογή των παγκόσμιων συσχετισμών δυνάμεων και όχι την απομόνωση) αφορά πρωτίστως τα συστήματα πληρωμών και τα νομίσματα αναφοράς. Περιλαμβάνει την ήδη παρατηρούμενη επιτάχυνση σύνθετων κινήσεων στην κατεύθυνση της «αποδολαριοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας», αλλά και την επιδίωξη απενεργοποίησης του όπλου των κυρώσεων που επιβάλλει η Δύση. Σημαντικά αποτελεσματική αν κρίνει κανείς από την πανθομολογούμενα δυσμενέστερη επίδραση που τείνουν να έχουν αυτές επί της Δύσης (της Ευρώπης κυρίως) σε σύγκριση με τη Ρωσία. Όμως επιπλέον η οπτική της αποσύμπλεξης συνδέεται και με τη γενικότερη ανάγκη αντιμετώπισης των προβλημάτων των εφοδιαστικών αλυσίδων που συσσώρευσε η συστημική κρίση και η πανδημία και που τώρα εκτοξεύονται από την επιβολή κυρώσεων, αποκλεισμών και εμπάργκο.
Μια τρίτη κρίσιμη διάσταση, τέλος, είναι η κινέζικη επιδίωξη διεύρυνσης των BRICS ως βάση για την επιδιωκόμενη μεταβολή του παγκόσμιου συσχετισμού δυνάμεων. Ήδη έχει καταθέσει αίτημα εισδοχής το Ιράν και με βάση τα όσα ανακοίνωσε το ρωσικό ΥΠΕΞ και η Αργεντινή. Τα BRICS είναι πολύ πιο ετερογενής ομάδα χωρών απ’ ότι το G7-Δύση και με σημαντικές ασυμμετρίες εντός τους (η Κίνα αντιπροσωπεύει μόνη της το 70% του συνολικού τους ΑΕΠ). Περιλαμβάνουν πάντως διευρυμένους κύκλους με κρίσιμες συμμετοχές από Ασία, Αφρική και Λ. Αμερική όπως BRICS+ (Αλγερία, Αίγυπτος, Αιθιοπία, Σενεγάλη, Καζαχστάν, Ουζμπεκιστάν, Ινδονησία, Ιράν, Μαλαισία, Ταϋλάνδη, Καμπότζη, Αργεντινή), αλλά και τις χώρες που συμμετέχουν στην New Development Bank (BRICS και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Μπαγκλαντές). Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα με έδρα τη Σαγκάη που φιλοδοξεί να αποτελέσει μέρος ενός πολιορκητικού κριού έναντι της ηγεμονίας των ΗΠΑ επί του ΔΝΤ. Οι συμμετοχές αποτελούν σαφή ένδειξη ότι αρκετές δυνάμεις που διατηρούν οργανικούς δεσμούς με τη Δύση, κάνουν βήματα προκειμένου να ισορροπήσουν μεταξύ των στρατοπεδεύσεων μειώνοντας τον κίνδυνο να συνθλιβούν. Από την άλλη πλευρά, οι επιφυλάξεις της Ινδίας απέναντι στις διευρύνσεις, που αποτυπώνονται αναλυτικά και στην πολιτική διακήρυξη, είναι αρκούντως δηλωτικές σημαντικών εσωτερικών αντιθέσεων. Αυτές έχουν τη βάση τους στο μακρύ ιστορικό γεωπολιτικής αντιπαλότητας Ινδίας-Κίνας, στις περίπλοκες τριγωνικές ισορροπίες Ρωσίας-Ινδίας-Κίνας και βεβαίως εκτός των άλλων εξηγούν πλήρως τον αποκλεισμό του Πακιστάν παρά τις προσπάθειες συμπερίληψής του από την Κίνα.
Μερικές σημαντικές ενδιάμεσες δυνάμεις, πολλαπλοί άξονες και η περίπτωση του Ιράν
Ινδία: Ταυτόχρονη συμμετοχή σε δύο μπλοκ. Στα BRICS και στο δυτικό QUAD (τετραμερής με ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ινδία, Αυστραλία). Το μέγεθος της Ινδίας την κάνει αποφασιστικό παράγοντα των παγκόσμιων συσχετισμών. Ιδιαίτερα κρίσιμη είναι η αύξηση των εμπορικών της ανταλλαγών με τη Ρωσία (καύσιμα και άλλες πρώτες ύλες), αλλά και ο ρόλος που είναι διατεθειμένη να παίξει στην αποδολαριοποίηση και στις άλλες πλευρές των διαδικασιών αποσύμπλεξης.
Ινδονησία: Μέλος του G20, μια μέχρι πρότινος «επισκιασμένη» δύναμη 200 εκατομμυρίων ανθρώπων και η χώρα με τον μεγαλύτερο μουσουλμανικό πληθυσμό. Θα ασκήσει την προεδρία στην επόμενη συνάντησή του G20 τον Νοέμβριο στο Μπαλί και τηρεί ισορροπίες ανάμεσα στα στρατόπεδα. Πρόσφατη η συνάντηση του Ινδονήσιου προέδρου με τον Πούτιν και η πρόσκληση στη Ρωσία να λάβει μέρος στη συνάντηση του Νοεμβρίου παρά τις δυτικές (αμερικανικές) φορτικές πιέσεις. Η κίνησή της αυτή έφερε με έντονο τρόπο στην επιφάνεια τις υποβόσκουσες αντιθέσεις και εντάσεις εντός του ευρωατλαντικού μπλοκ. Είναι φανερό ότι η μη αγγλοσαξωνική Ευρώπη επείγεται για συμβιβασμό με τη Ρωσία πριν από τον χειμώνα –βλέπε δηλώσεις Φον Ντερ Λάιεν και Σόλτς– με τις ΗΠΑ και τους Αγγλοσάξονες να κινούνται σε άλλο μήκος κύματος.
Ιράν: Ρωσία, Κίνα και Δύση βρίσκονται σε αυξημένη κινητικότητα γύρω από τον Ιράν. Η Ρωσία στήνει εμπορικούς δρόμους με το Ιράν (μήκους 7.200 χιλιομέτρων!) παρακάμπτοντας το Σουέζ και το κάνει κρίσιμο κόμβο, σταυροδρόμι ανάμεσα σε Ευρώπη και Ασία. Επιπλέον αυξάνει δραστικά την κεφαλαιακή συμμετοχή της στους ιρανικούς υδρογονάνθρακες, ανοίγοντας δρόμους για τον «αποχρωματισμό» της προέλευσης του πετρελαίου που θα πουλιέται στην Ευρώπη. Η Κίνα έχει κάνει ήδη το Ιράν κόμβο των Δρόμων του Μεταξιού, με ένα επενδυτικό πρόγραμμα μαμούθ. Παράλληλα (με κατοπτρικές προς τη Ρωσία κινήσεις) η Ευρώπη επείγεται για την άρση του εμπάργκο (συνομιλίες Μπορέλ για την αναβίωση της συμφωνίας σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν) και την αποδέσμευση μεγάλων ποσοτήτων πετρελαίου προς αυτήν. Πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν όμως σημαίνει άμεση διέγερση των ισραηλινών ανακλαστικών και εδώ το πράγμα καταλήγει να συμμετέχει σε έναν ατελείωτο πολύπλοκο και αντιφατικό συνδυασμό τριγωνικών αξόνων με την Τουρκία, τη Συρία, τις χώρες του Κόλπου και άλλους όπου ανάλογα με το μέτωπο-άξονα, οι σύμμαχοι γίνονται αντίπαλοι και το αντίθετο. Άξονες που μας περιέχουν, εμπλέκονται με τους σχεδιασμούς των ΗΠΑ και μας επηρεάζουν άμεσα και καταλυτικά σαν χώρα.
