Με την Έφη, το κορίτσι απ’ την Πρέβεζα… (φωτό Νίκος Λιβιεράτος)
Στο χωριό μας έχει όσων ειδών δέντρα θέλεις, όμως, αυτές οι λεύκες είναι κάτι το διαφορετικό. Έχουν μια δική τους ασυνήθιστα μελωδική ψυχή. Όποτε και να έρθεις, μέρα είτε νύχτα, τις βλέπεις να λικνίζονται και τα κλαδιά με το φύλλωμα να αλληλοχτυπιούνται βουίζοντας ασταμάτητα σ’ όλους τους τόνους. Πότε μοιάζουν με το φλοίσβο που σπάει στην αμμουδιά, πότε με ψιθυριστό θρόισμα των φύλλων, σαν αόρατη φλογίτσα, γεμάτη πάθος και θέρμη και πότε σωπαίνουν ξαφνικά κι ύστερα μεμιάς, αναδεύοντας τα φυλλώματά τους, φωνάζουν γοερά, λες και θρηνούν κάποιον. Κι όταν τις σκεπάζει κάποιο μαύρο σύννεφο ή τις δέρνει η μπόρα, τσακίζοντας τα κλαδιά τους και κόβοντας τα φύλλα τους, οι λεύκες κλονίζονται με δύναμη και βουίζουν σαν φλόγα που μαίνεται… (Ο πρώτος δάσκαλος του Τζινγκίζ Αϊτμάτοφ, εκδ. Κοροντζή, μετ. Μ. Χαλαυτρη, 1977)
Για τις θεωρίες μπορείς να έχεις επιφυλάξεις, με τις πολιτικές να διαφωνείς και για την ιστορία να περιπλανιέσαι ανάμεσα στις ερμηνείες των γεγονότων, γιατί όλα, με την πάροδο του χρόνου, με την άθροιση των εμπειριών, με τα νέα δεδομένα και τις αναπόφευκτες ανατροπές, επανεξετάζονται και αναθεωρούνται, άλλα κρατώντας κι άλλα απορρίπτοντάς τα. Μπορεί να υπάρξει πραγματική ειρήνη; Είναι οι άνθρωποι από τη φύση τους συμβατοί με τη δημοκρατία; Υπάρχει ειλικρινής ανιδιοτέλεια; Είναι δυνατή η συμβίωση μας χωρίς ανταγωνισμούς και έχθρες; Αξίζει να αγωνίζεται κανείς για ιδανικά; Μπορείς να αγαπάς ακόμα κι όταν η κοινωνία σέρνεται μέσα στα απόβλητά της; Είναι, τελικά, ένας άλλος κόσμος, με δικαιοσύνη, αλληλεγγύη και ελευθερία, εφικτός;
Για όλα αυτά τα ερωτήματα έχουν ειπωθεί και έχουν γραφτεί εκατομμύρια λέξεις. Και είναι πάρα πολλά αυτά που δίνουν καταφατικές απαντήσεις. Αλλά, πάντα, εμφιλοχωρεί η αμφιβολία, η επιφύλαξη, η άρνηση κάτω από το βάρος της καθημερινής αγριότητας, του μίσους, των διαψεύσεων και των πολέμων. Δεν αλλάζει παιδί μου, ο κόσμος, λένε οι μεγαλύτεροι που έχουν απογοητευτεί απ’ αυτά που έχουν ζήσει. Αυτός είναι ο κόσμος, δεν υπάρχει άλλος, μην ματαιοπονείτε, λένε οι προνομιούχοι που το σύστημα είναι κομμένο και ραμμένο στα μέτρα τους.
Καθώς ταλαντευόμαστε ανάμεσα στα βιβλία, πολιτικά ή θρησκευτικά, που εξαγγέλλουν καλύτερους κόσμους, στη γη ή τον ουρανό, και στη σκληρή πραγματικότητα που τα διαψεύδει, το μόνο ασφαλές κριτήριο για το πού μπορεί να φτάσει η κοινωνία είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, με τη σκέψη του, με τη δράση του, με τον εαυτό του σαν απτό παράδειγμα, σαν απόδειξη για τη δυνατότητα και την αναγκαιότητα να φτάσουμε σε ένα κόσμο ανώτερο ποιοτικά που ύψιστα αγαθά του θα είναι η ειρήνη, η αγάπη, η δικαιοσύνη, η ελευθερία, η ισότητα, η αλληλεγγύη και η δημιουργία σε αρμονία με τη φύση. Ημιτελείς και ανολοκλήρωτες αποδείξεις από ατομικές και συλλογικές προσπάθειες έχουμε σημαντικές στο διάβα της ιστορίας. Αλλά, ενώ η άδοξη κατάληξή τους κλονίζει τις πεποιθήσεις και τις προσδοκίες μας, ανθίζουν μερικοί άνθρωποι σαν λουλούδια μέσα από τα χαλάσματα, στις πιο απόκρημνες πτυχές και στα πιο κακοποιημένα τοπία του σύγχρονου κόσμου. Άνθρωποι-μαργαρίτες, άνθρωποι-γιασεμιά, άνθρωποι-παπαρούνες, άνθρωποι-γαρύφαλλα και άνθρωποι-τριαντάφυλλα που ξεπετάγονται από εκεί που δεν τους περιμένεις, που ξεχειλίζουν από ομορφιά, που αποδείχνουν με την παρουσία τους ότι με όσο τσιμέντο κι αν καταπλακώσουμε τη γη, με όσα λύματα κι αν μολύνουμε τα ποτάμια, τις λίμνες και τις θάλασσες, με όσα πλαστικά προϊόντα κι αν γεμίζουμε τη ζωή μας και με όση κακία και ψέματα κι αν δηλητηριάζουμε τις ψυχές μας, όπως στη φύση, έτσι και στην κοινωνία, θα ξεπετάγονται οι άνθρωποι-λουλούδια για να μας θυμίζουν ότι το αντίδοτο είναι η ομορφιά και ο αγώνας, να μας εμψυχώνουν και να επιβεβαιώνουν ότι ο άλλος κόσμος, ο μελλοντικός, είναι υπαρκτός, γιατί προαναγγέλλεται με αμέτρητα ψήγματα. Και ό,τι κι αν τον συσκοτίζει και τον καθυστερεί να εκδηλωθεί δεν μπορεί ούτε να τον εξαφανίσει ούτε να τον εμποδίσει να ανθίσει. Κι όταν τα λουλούδια πολλαπλασιαστούν, θα γίνουν κήπος πολύχρωμος και ευωδιαστός. Γιατί ο αγώνας της φύσης και ο αγώνας για τον άλλο κόσμο, τον καλύτερο, είναι ενιαίος.
Αυτά τα μαγικά φυλαχτά έχω όταν απογοητεύομαι. Φέρνω μπροστά μου τους ανθρώπους-λουλούδια, που με προσγειώνουν στην όμορφη τους πραγματικότητα, που δεν είναι γεννήματα της φαντασίας μου, αλλά τους έχω αγγίξει, τους έχω νιώσει χειροπιαστούς, ούτε ζωγραφιστούς ούτε γλυπτούς, αληθινούς, ζεστούς. Που έρχονται να μπουν δίπλα στους ανθρώπους-λουλούδια από το παρελθόν που μας άφησαν την κληρονομιά τους να μας εμπνέει, να μας στηρίζει στα δύσκολα και να μας ανοίγει δρόμους.
Στο 2015, μετά τον υπέροχο Γιάννη μας, έφυγε, ανάμεσα στα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, και η Έφη που αγαπούσε πάρα πολύ την Κωνσταντινούπολη και λάτρευε τις κουτσουπιές στο Βόσπορο. Αγαπούσε την Ανατολή όλων μας, ήθελε να είμαστε όλοι οι λαοί φίλοι, να μην υποκύπτουμε στους εκβιασμούς των πολιτικών, των στρατιωτικών και των ολιγαρχών, να μην σκοτωνόμαστε μεταξύ μας.
Δύο άνθρωποι-λουλούδια, δύο από τα παραδείγματά μου, δύο από τις αποδείξεις μου ότι ένας καλύτερος κόσμος είναι εφικτός, αφού προσωποποιείται, αφού ενσαρκώνεται και δεν μένει μόνο στη σκέψη, άρα υπάρχει. Ακέραιοι, γήινοι, ενεργοί και ονειροπόλοι, άγγελοι-εξάγγελοι του μελλοντικού κόσμου, που ευτυχώς, σκέφτομαι, βιώνοντας τις συνέπειες της φυσικής τους απώλειας, δεν είναι οι μόνοι.
Από πολύ μικρός αναρωτιόμουν πώς να είναι οι άνθρωποι που ξεχώρισαν στην ιστορία για τις ιδέες τους, για τους αγώνες τους, για τη θυσία τους. Και χαίρομαι που τώρα, μεγάλος πια, έχω λύσει αυτή την παιδική μου απορία. Γιατί γνώρισα τέτοιους ανθρώπους και είδα πόσο ταιριάζουν σ’ εκείνους που γνωρίζουμε και θαυμάζουμε μέσα από τα γραπτά και τις αφηγήσεις. Μπήκα στο είναι των παλιών μέσα από την εμπειρία μου με τους σύγχρονούς μου. Άνθρωποι-λουλούδια σαν την Έφη έκαναν τους ήρωες μου πιο αληθινούς. Γιατί είμαι σίγουρος ότι πολίτες σαν την Έφη, ανιδιοτελείς, διακριτικοί, αθόρυβοι, πλημμυρισμένοι από αγάπη, μαχητές και οραματιστές και, κατά βάθος, μέσα στο μεγαλείο τους, απλοί, νορμάλ, μου θυμίζουν αυτούς τους κοινούς θνητούς που πολέμησαν στις γειτονιές τους ναζί, που ζώστηκαν τα άρματα και πήραν τα βουνά για την ελευθερία, την ανεξαρτησία και τη δικαιοσύνη, που βασανίστηκαν στα κρατητήρια, εξορίστηκαν στα μακρονήσια και στάθηκαν με το κεφάλι ψηλά μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Το γλυκό κορίτσι από την Πρέβεζα κουβαλούσε μέσα του όλη αυτή την παράδοση των ατόφιων ανθρώπων-λουλουδιών. Από την ίδια πάστα μ’ αυτές τις αγέρωχες κοπέλες, όλο ευγένεια, στις βουνοπλαγιές, με τις χακί πατατούκες, που ήξεραν ότι είναι εύθραυστες αλλά δεν το έβαζαν κάτω, ταπεινές γυναίκες που η αγνότητα, η αυθεντικότητα και η πίστη στο δίκιο, τις έκανε πρότυπα. Και ταυτόχρονα, η Έφη ακτινοβολούσε με το καθαρό της βλέμμα το φωτεινό της μήνυμα για το μέλλον, ότι έτσι κι αλλιώς, αργά ή γρήγορα, η ανθρωπιά θα δικαιωθεί, η ομορφιά θα νικήσει και ο αγώνας δεν θα πάει χαμένος.
Ευαίσθητη, ωραία, ανοιχτόκαρδη, συντροφική, ολιγαρκής και αυτάρκης, ενθουσιώδης, αισιόδοξη, καλλιεργημένη, φίλη με όλη τη σημασία της λέξης, δεν μας άφησε να καταλάβουμε τη σοβαρότητα του προβλήματός της, για να μην μας στεναχωρήσει, κι ανέβηκε τον ανήφορο μόνη της, μέχρι τέλους. Τι εσωτερική δύναμη αυτό το τρυφερό πλάσμα!
Έφη, σεβγκιλίμ, σε κρατάω, φυλαχτό μου, και σ’ ευχαριστώ για όλα, αλλά, να ξέρεις, μου λείπει κιόλας το άρωμα από το γέλιο σου…
(Η ηθοποιός και αγωνίστρια Ευτυχία Τσαμποδήμου έφυγε ξαφνικά την Τρίτη, 29 Δεκεμβρίου 2015)
Στέλιος Ελληνιάδης
