Συνέντευξη στον Μάθιου Λόρενς*
Με μεγάλη εμπειρία τόσο στον τεχνολογικό τομέα (επικεφαλής του τμήματος σχεδιασμού περιβάλλοντος χρήστη της Νokia) όσο και τον ακαδημαϊκό κόσμο (ειδικός συνεργάτης του κέντρου αστικών ερευνών του London School of Economics), o Άνταμ Γρίνφιλντ είναι σε θέση να αναλύσει τις πολιτικές διακλαδώσεις των τεχνολογιών αιχμής της εποχής μας. Ο Άνταμ Γρίνφιλντ είναι επίσης συγγραφέας του πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου «Ριζοσπαστικές Τεχνολογίες: Ο σχεδιασμός της καθημερινής ζωής» (Verso, 2017). Παρακάτω ο Μάθιου Λόρενς, συνεργάτης του Ινστιτούτου Ερευνών για την Κοινωνική Πολιτική, ρωτά τον Άνταμ Γρίνφιλντ, με αφορμή το βιβλίο του, για τις άγνωστες επιδράσεις των τεχνολογιών του σήμερα –από τα smartphones στην τρισδιάστατη εκτύπωση και απ’ την τεχνητή νοημοσύνη στο Bitcoin και τις αλυσίδες κρυπτογραφημένων δεδομένων (blockchain)– στην συνείδηση των ανθρώπων του 21ου αιώνα, και τις θαμμένες δυνατότητες για έναν καλύτερο κόσμο.
Ένα απ’ τα κεντρικά ζητήματα του εξαιρετικού σου βιβλίου, «Ριζοσπαστικές Τεχνολογίες: Ο σχεδιασμός της καθημερινής ζωής» (Verso, 2017), είναι η ανάγκη να αναρωτηθούμε τι ακριβώς προκαλούν οι νέες και αναδυόμενες τεχνολογίες, ποιες ανισότητες γεννούν ή αναπαράγουν, και τυχών άλλα κρυφά σημεία.
Δεν ξέρω αν θυμάστε πώς ο Στιβ Τζομπς αρχικά εισήγαγε την ιδέα του iPhone. Το έκανε με έναν πραγματικά έξυπνο τρόπο. Άρχισε λέγοντας: «Θα θέλαμε σήμερα να σας ανακοινώσουμε κάποια καινούργια προιόντα μας: Ένα iPod αφής, ένα πρωτοποριακό κινητό τηλέφωνο, και μια συσκευή πρόσβασης στο διαδίκτυο». Και στη συνέχεια το επανέλαβε αρκετές φορές, με τον ίδιο μελωδικό ρυθμό. Μετά από κάποιες επαναλήψεις, οι άνθρωποι που τον παρακολουθούσαν άρχισαν να το αντιλαμβάνονται, και ξέσπασαν σε χειροκροτήματα. Αυτή ήταν η στιγμή που κατάλαβαν για πρώτη φορά ότι αναφερόταν σε μια και μόνο συσκευή που έκανε όλα αυτά τα πράγματα.
Υπάρχει ένα επίπεδο συνείδησης στο οποίο σκοπίμως αλληλεπιδρούμε με ένα τηλέφωνο, και στη συνέχεια υπάρχουν όλα εκείνα τα πράγματα που συμβαίνουν στο παρασκήνιο και τα οποία τείνουμε συνειδητά να παραβλέπουμε. Έτσι όταν περπατάμε μιλώντας στο τηλέφωνο, αυτό ταυτόχρονα καταγράφει την τοποθεσία μας, σχεδιάζει την διαδρομή μας σε έναν ψηφιακό χάρτη, την συγκρίνει με τοποθεσίες ενδιαφέροντος ή με αυτές άλλων ανθρώπων του κοινωνικού μας δικτύου και πάει λέγοντας.
Τώρα, κάποια απ’ αυτά γίνονται με γνώμονα καθαρά τις ανάγκες της μηχανικής των επικοινωνιών και κάποια απ’ αυτά είναι απλά αντικείμενα των επιχειρησιακών μοντέλων, όπως τα περισσότερα δεδομένα. Όμως αυτό που προκαλεί την μεγαλύτερη ανησυχία σε μένα είναι ότι όλος αυτός ο τρόπος ύπαρξης στον οποίο εισερχόμαστε, όταν αλληλεπιδρούμε με τον κόσμο μέσω των «έξυπνων τηλεφώνων» ασκεί μια αξιοσημείωτη επιρροή πάνω στην συμπεριφορά μας. Και ότι το περιβάλλον χρήσης που μεσολαβεί τον κόσμο, με όλη την ποικιλία και την πολυπλοκότητα του, σχεδιάζεται από ένα σχετικά οριοθετημένο λεξιλόγιο, παραγόμενο από έναν εντυπωσιακά μικρό αριθμό ανθρώπων και ιδρυμάτων.
Αυτό που προκαλεί την μεγαλύτερη ανησυχία είναι ότι όλος αυτός ο τρόπος ύπαρξης στον οποίο εισερχόμαστε, όταν αλληλεπιδρούμε με τον κόσμο μέσω των «έξυπνων τηλεφώνων» ασκεί μια αξιοσημείωτη επιρροή πάνω στην συμπεριφορά μας. Και ότι το περιβάλλον χρήσης που μεσολαβεί τον κόσμο, με όλη την ποικιλία και την πολυπλοκότητα του, σχεδιάζεται από ένα σχετικά οριοθετημένο λεξιλόγιο, παραγόμενο από έναν εντυπωσιακά μικρό αριθμό ανθρώπων και ιδρυμάτων
Βρίσκω εξαιρετικό το γεγονός ότι δίνουμε σχετικά μικρή προσοχή σ’ αυτήν την αποσιωπούμενη ιδεολογία. Πραγματικά δεν μπορώ να φανταστώ την ζωή, εν έτει 2017 χωρίς το smartphone μου και την ευχαρίστηση, την ωφέλεια και την άνεση που μου προσφέρει. Δεν μου αρέσει να ψυχαναλύω τους ανθρώπους, όμως θεωρώ προφανή την υπόθεση ότι οι υπερβολικά πλούσιοι άνθρωποι που γνωρίζω δεν είναι πραγματικά χαρούμενοι. Όχι ότι νοιώθω ιδιαιτέρως λυπημένος γι’ αυτούς συγκρινόμενους με πολλούς άλλους ανθρώπους ασφαλώς, απλά δεν πιστεύω πως η υλική αφθονία από μόνη της ταυτίζεται με την αίσθηση πληρότητας των ανθρώπων. Και θα συνεχίσει να υπάρχει αυτή η αντίθεση αν δεν αποφασίσουμε να λάβουμε δράση.
Αυτό είναι ένα από τα βασικά θέματα του βιβλίου σας: ότι για να καταστεί εφικτή μεγαλύτερη αφθονία και ευημερία, η πρόκληση δεν είναι η τεχνολογική σκοπιμότητα, αλλά η πολιτικές που σχηματοποιούν την χρήση των τεχνολογιών και οι θεσμοί που κατασκευάζουμε. Μ’ αυτό κατά νου, μπορείς να μας εξηγήσεις τι είναι το blockchain και ποιες είναι οι ενστάσεις σχετικά μ’ αυτό.
Μικρή σημασία έχει τι πραγματικά είναι το blockchain (αλυσίδα κρυπτογραφημένων δεδομένων) ή πως λειτουργεί, αφού αυτό λίγη σχέση έχει με ότι καταλαβαίνουν τα ΜΜΕ και προσλαμβάνει η φαντασία του κόσμου. Αλλά στη βάση, αν κάποιος ισχυριστεί ότι μια δοσμένη συναλλαγή ή έγγραφο ή αντικείμενο έχει κάποια συγκεκριμένη προέλευση, τότε αυτός ο ισχυρισμός μπορεί να ελεγχθεί και να βεβαιωθεί προς ικανοποίηση όλων των μερών, υπολογιστικά και με κατανεμημένο τρόπο, χωρίς την ανάγκη να εμπλακεί οποιαδήποτε συγκεντρωτική πηγή εξουσίας.
Το blockchain λειτουργεί έτσι επειδή οι άνθρωποι που το επινόησαν έχουν μια πολύ βαθειά θεμελιωμένη εχθρότητα απέναντι στο κράτος, και στην πραγματικότητα σε κάθε κεντρική εξουσία σε κάθε της μορφή. Αυτό που θέλησαν να κάνουν είναι να εγκαθιδρύσουν μια εναλλακτική στην εξουσία του κράτους ως εγγυητή της αξιοπιστίας.
Όμως αυτή η διαδικασία παραμένει ακόμη αδιαφανής. Ίσως και πιο αδιαφανής απ’ ότι οι αντίστοιχες διαδικασίες του κράτους, και επί της ουσίας μη προσβάσιμη σε καμία διαδικασία δημοκρατικής κριτικής. Έτσι δεν είναι με κανένα τρόπο μια απολύτως αντικειμενική αρχιτεκτονική, όπως συχνά ισχυρίζονται. Απλά ζητά να στηριχθούμε σε ένα διαφορετικό σύστημα διαμεσολάβησης, αποτελούμενο από οργανισμούς, θεσμούς και διαδικασίες: διανεμημένες παγκοσμίως και σε γενικές γραμμές λιγότερο υπεύθυνες. Και πάνω απ’ όλα αυτό γιατί οι αλυσίδες κρυπτογραφημένων δεδομένων και οι λειτουργίες τους είναι ακόμη λιγότερο κατανοητές για τους περισσότερους ανθρώπους σε σχέση με τις λειτουργίες του κράτους που υποτίθεται ότι έρχονται να αντικαταστήσουν. Δεν θεωρώ αυτή μια ουτοπική προοπτική. Στην πραγματικότητα υπάρχει κάτι πλαστό και ανειλικρινές σ’ αυτό το επιχείρημα.
Καταλήγοντας στο συμπέρασμα του βιβλίου σου. Ισχυρίζεσαι πως δεν υπάρχει ενιαίο μέλλον να μας περιμένει, και ότι δεν πρέπει απλά να αναμένουμε την τεχνολογική απελευθέρωση. Αλλά αντιθέτως, πραγματικά, να οργανωθούμε, να το απαιτήσουμε, να δημιουργήσουμε θεσμούς για τον σκοπό αυτό. Ποια είναι τα βασικά διδάγματα του βιβλίου σου σχετικά με αυτό;
Θα χωρίσω την απάντηση μου σε δύο μέρη. Το πρώτο είναι ότι πρέπει πάντα να είμαστε αυτοκριτικοί και σκεπτικιστές για το τι εννοούμε όταν λέμε πως μια τεχνολογία χρησιμοποιείται «για καλό». Πως ορίζουμε το ανθρώπινο όφελος; Όφελος για ποιον, και με ποιο κόστος; Πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι σχετικά με αυτό, και να έχουμε επιχειρήματα που αποδεικνύουν ότι αντιλαμβανόμαστε το κόστος των επιλογών μας, και ότι αυτό το κόστος υποχρεωτικά επιβαρύνει κάποιον ή κάποιους.
Το δεύτερο. Βρίσκω τις γενικές επικλήσεις πως όλοι πρέπει να μάθουν από κώδικες προγραμματισμού αρκετά ανόητες, αλλά ταυτόχρονα πιστεύω πως η αριστερά χρειάζεται να γίνει καλύτερη και να μη παραδίδει το έδαφος της μηχανικής και των αναδυόμενων τεχνολογιών. Είναι ένα ερώτημα σχεδόν νευρογνωστικής φύσης. Θα μιλήσω για όσους από εμάς εισήχθησαν στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Μας ώθησε πιθανά στις ανθρωπιστικές σπουδές μια απροθυμία να ασχοληθούμε με τους αριθμούς ή τα δομημένα δεδομένα. Αλλά αυτό είναι κάτι που πρέπει να υπερβούμε, γιατί αλλιώς οι μόνοι άνθρωποι που πρόκειται να αναπτύξουν αυτή την τάση στην πράξη, είναι όσοι ήδη είναι βυθισμένοι στην πολιτική των πεδίων όπου αυτές οι πρακτικές αρθρώνονται. Και γενικά μιλώντας, αυτοί χωρίζονται σε δυο κατηγορίες, τους προσκολλημένους στην εξουσία και τους τεχνοελευθεριακούς. Αυτοί είναι οι κανόνες του παιχνιδιού αυτή τη στιγμή.
Υπάρχουν όμως, απ’ την άλλη, αυτά που αποκαλούμε «αδύναμα σήματα» σε όλο τον ορίζοντα. Υπάρχουν διαφαινόμενες ομάδες και συζητήσεις που συμβαίνουν γύρω μας, Μέρη στα οποία άνθρωποι με προοδευτική πολιτική ματιά αναπτύσσουν την ευχέρεια εκείνη, στις δικτυωμένες ψηφιακές τεχνολογίες, που έχουμε ανάγκη. Όμως είναι όλα αυτά νεαρά βλαστάρια, που απαιτείται να καλλιεργηθούν. Για το υπόλοιπο τις ζωής μου, θα αφιερώσω σ’ αυτόν το σκοπό μέρος της ύπαρξης μου. Βοηθώντας αυτές τις συζητήσεις και τις προσπάθειες να γνωρίσουν η μία την άλλη, έτσι ώστε να μπορέσουν να ενωθούν και να αναπτύξουν μεγαλύτερο εύρος δυνατοτήτων σχετικά με την διάθεση των πόρων που παράγουν στον κόσμο.
*Αποσπάσματα από την συνέντευξη του Άνταμ Γρίνφιλντ που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Independent.
