Κριτική αποτίμηση της Κίνησης Δημοτών Βριλησσίων Δράση για μια Άλλη Πόλη για τον «Κλεισθένη 1»
Ο «Κλεισθένης 1», και ως σύλληψη και ως εφαρμογή, έχει πολλά προβλήματα, που αύριο θα γίνουν προβλήματα των δήμων. Στο επίκεντρό του, για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, η απλή αναλογική, όχι για να αξιολογηθεί και να κριθεί υπό της οπτική της αυτοδιοίκησης, αλλά ως προάγγελος τακτικών σχεδιασμών της κυβέρνησης που πρόκειται άμεσα να εξαργυρωθούν στο γενικό πολιτικό σκηνικό: Κλεισθένης 2, εκλογικός νόμος, συνταγματική μεταρρύθμιση. Γι’ αυτό και πριν απ’ όλα, συζητάμε για ένα νομοσχέδιο «εκ κατασκευής» αποσπασματικό.
Στην αμερικανοποίηση… αλά Ελληνικά, κάθε δημοτικός σύμβουλος αποκτά δικαίωμα βέτο, το οποίο πρέπει να «καμφθεί» για να προκύψει πλειοψηφία, μετατρεπόμενος έτσι σταδιακά σε εκπρόσωπο ομάδων και διαμεσολαβητής τους στη σχέση τους με τον δήμαρχο. Ακόμη και η αντιπολίτευση επί της ουσίας ενσωματώνεται στη δημοτική πολιτική, αφού οι πάντες οδηγούνται –υπό το άλλοθι της απαραίτητης συναίνεσης– σ’ ένα «αλισβερίσι» υπεράνω δεσμεύσεων και κάθε διαφωνία υποστέλλεται εντασσόμενη στο υπό διαμόρφωση πλειοψηφικό ρεύμα
Εις το όνομα της Δημοκρατίας
Ένα νομοσχέδιο που προετοιμάζεται, επί δύο χρόνια για να ενδυναμώσει –μέσω της απλής αναλογικής– την τοπική δημοκρατία, θα περίμενε κανείς να προϋποθέτει τον αντίστοιχο διάλογο σε δημοτικά συμβούλια, φορείς, κινήσεις και ομάδες πολιτών, την κοινή γνώμη και να έχει επαρκή χρόνο συζήτησης πριν την ψήφισή του. Τίποτα από αυτά δεν συνέβη, οι εκ των προτέρων δεδομένες κομματικές αποτιμήσεις σκεπάζουν τα πάντα. Αφενός γιατί για την κυβέρνηση και το πολιτικό σύστημα όλα λειτουργούν προσχηματικά και εντάσσονται στους γενικότερους σχεδιασμούς τους, αφετέρου, διότι οι τοπικές κοινωνίες έχουν συστηματικά κατακερματιστεί και υπονομευθεί και κανένα εκλογικό σύστημα δεν είναι ικανό να προκαλέσει ενδιαφέρον και να αντιστρέψει αυτήν την πορεία. Άλλωστε, με τη μνημονιακή επιτροπεία, την έλλειψη πόρων, ανθρώπινου δυναμικού και τη μαζική απογοήτευση, η εκδημοκρατικοποίηση ενός θεσμού χωρίς συμμετοχή των άμεσα ενδιαφερομένων, θα αποτελούσε ένα πολιτικό παράδοξο.
Το αδιοίκητο
Η κυβέρνηση επιλέγει ένα υβριδικό και μη λειτουργικό εκλογικό σύστημα που «πατάει σε δυο βάρκες» και αφορά σε δύο ασύμβατες μεταξύ τους διαδικασίες. Κατά την πρώτη, η τοπική κοινωνία εκλέγει δήμαρχο. Κατά τη δεύτερη, ο αποφασιστικός ρόλος δίνεται στο δημοτικό συμβούλιο, στο οποίο ο εκλεγμένος δήμαρχος δεν διαθέτει την πλειοψηφία. Για να γίνει αυτό σαφές, ας αναρωτηθούμε τι θα συνέβαινε αν η απλή αναλογική εφαρμόζονταν στις βουλευτικές εκλογές: Οι ψηφοφόροι θα έστελναν στη βουλή έναν αριθμό κομμάτων, (όχι έναν πρωθυπουργό), τα οποία θα έπρεπε να συμφωνήσουν βάσει μιας προγραμματικής συμφωνίας για να σχηματιστεί κυβέρνηση. Αυτή στη συνέχεια θα έπρεπε να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης (νομιμοποίηση) ώστε να τηρείται η αρχή της δεδηλωμένης. Η τελευταία, είναι ακριβώς η ιστορική γραμμή άμυνας έναντι του διαχρονικού κομματισμού, ώστε η Βουλή να λειτουργεί ως πραγματικό σώμα εκπροσώπων και όχι ως ένα όργανο πολιτικά και ηθικά ανεξέλεγκτο.
Στην περίπτωση του «Κλεισθένη», ο δήμαρχος εκλέγεται από τους πολίτες, αλλά χωρίς πλειοψηφία στο δημοτικό συμβούλιο, αδυνατεί να επιβεβαιώσει την πολιτική σχέση και δέσμευση με τους εκλογείς του και τον διοικητικό μηχανισμό. Έτσι, οποιοδήποτε θέμα εισάγεται στα δημοτικά συμβούλια, παραμένει ανοιχτό και εκκρεμές, αφού η πλειοψηφία διαμορφώνεται επί του συγκεκριμένου και οι συσχετισμοί μπορεί να αναδιαταχθούν ανά περίπτωση. Αυτή η «ανοιχτότητα» είναι διαρκής και καθώς δεν προϋποθέτει κανένα εκ των προτέρων δημόσιο δεσμευτικό πλαίσιο, ούτε αντλεί από κάπου νομιμοποίηση, καμία συμφωνία δεν παραβιάζεται (ώστε να γίνεται επίκλησή της) και κανένα όριο δεν μπορεί να τεθεί. Τα πάντα είναι θεμιτά. Οι ανά περίπτωση συναινέσεις ανοίγουν το δρόμο στο γενικευμένο εμπόριο πολιτικής και η διαρκής και επί των πάντων πολιτική συναλλαγή, ανάγεται σε μέθοδο διακυβέρνησης.
Με πρόσχημα την απλή αναλογική
Το νομοσχέδιο παραπέμπει σ’ ένα αμερικάνικο μοντέλο διακυβέρνησης, όπου ο εκλεγείς Πρόεδρος είναι παντοδύναμος αλλά δεν νομοθετεί, νομοθετεί η Γερουσία, τα «λόμπι» και οι ομάδες πίεσης που διαμορφώνονται γύρω από συμφέροντα και επιδιώξεις, τα οποία ο Πρόεδρος οφείλει να προσεταιριστεί. Τι χαρακτηρίζει την αμερικανική πολιτική νοοτροπία; Ο εγκλωβισμός της πολιτικής εντός των θεσμών και ο κατακερματισμός κάθε αμφισβήτησης, που καταλήγει να εκφράζεται μόνο εξωθεσμικά ως… παράπονο.
Στην αμερικανοποίηση… αλά Ελληνικά, κάθε δημοτικός σύμβουλος αποκτά δικαίωμα βέτο, το οποίο πρέπει να «καμφθεί» για να προκύψει πλειοψηφία, μετατρεπόμενος έτσι σταδιακά σε εκπρόσωπο ομάδων και διαμεσολαβητής τους στη σχέση τους με τον δήμαρχο. Ακόμη και η αντιπολίτευση επί της ουσίας ενσωματώνεται στη δημοτική πολιτική, αφού οι πάντες οδηγούνται –υπό το άλλοθι της απαραίτητης συναίνεσης– σ’ ένα «αλισβερίσι» υπεράνω δεσμεύσεων και κάθε διαφωνία υποστέλλεται εντασσόμενη στο υπό διαμόρφωση πλειοψηφικό ρεύμα. Με άλλα λόγια, οι σημερινές εξουσιαστικές δομές περιορίζονται προς όφελος νέων μικροεξουσιών, που εκτός των άλλων εξασφαλίζουν την παρουσία των κυβερνητικών στελεχών στην Αυτοδιοίκηση. Γι’ αυτό και ο «Κλεισθένης», επιτείνει την πολιτική ρευστοποίηση και σε αντίθεση με τον «Καλλικράτη» (που το απαγόρευε ρητά), επιτρέπει ακόμη και μεταγραφές δημοτικών συμβούλων και την ίδρυση παρατάξεων μέσα στην ίδια δημαρχιακή περίοδο. (Πεδίον δόξης λαμπρό για εξαγορές από δημάρχους και από τα επιχειρηματικά / πολιτικά συμφέροντα που θα συνασπίζονται γύρω τους).
Αν κάτι λείπει σήμερα από την Αυτοδιοίκηση (και όχι μόνο), είναι ένα σχέδιο ανάτασης και ενδυνάμωσής της, που θα διασώζει την τοπικότητα ως προϋπόθεση ανασύνταξης της δημοκρατίας και του λαού. Δεν λείπουν οι τεχνικές διαχείρισης των αδιεξόδων της. Υπενθυμίζουμε επίσης, ότι η συναίνεση δεν θεσμίζεται, αντίθετα, κάθε αυθεντική πολιτική καταρρίπτει τις θεσμίσεις
Με πρόσχημα τη συναίνεση
Η απλή αναλογική διαφημίζεται από την κυβέρνηση ότι θα λειτουργήσει ως αντίδοτο στο δημαρχοκεντρικό σύστημα και θα υποχρεώσει τα δημοτικά συμβούλια σε υποχρεωτικές συναινέσεις για τη διαμόρφωση των αναγκαίων πλειοψηφιών. Υπενθυμίζουμε εδώ, ότι συναίνεση διαμορφώνεται επί συγκεκριμένων επιλογών και δεν είναι τεχνικό ή διαδικαστικό ζήτημα. Αν κάτι λείπει σήμερα από την Αυτοδιοίκηση (και όχι μόνο), είναι ένα σχέδιο ανάτασης και ενδυνάμωσής της, που θα διασώζει την τοπικότητα ως προϋπόθεση ανασύνταξης της δημοκρατίας και του λαού. Δεν λείπουν οι τεχνικές διαχείρισης των αδιεξόδων της. Υπενθυμίζουμε επίσης, ότι η συναίνεση δεν θεσμίζεται, αντίθετα, κάθε αυθεντική πολιτική καταρρίπτει τις θεσμίσεις. Και υπενθυμίζουμε τέλος, ότι το σημερινό πολιτικό σκηνικό αποτελεί ήδη μια ερειπωμένη και εγκαταλειμμένη σκηνή, παραλλαγές ενός ομοιόμορφου κόσμου, που αδυνατεί να εκφράσει ένα κοινωνικό «θέλω» και να συνδεθεί μαζί του, είτε αυτό επιχειρείται συναινετικά, είτε όχι. Ακριβώς εδώ βρίσκεται και η ουσία του νομοσχεδίου: Να πιστοποιηθεί και θεσμικά η απονεύρωση και η απόσυρση της πολιτικής στην αυτοδιοίκηση, ώστε και οι έσχατοι διαχωρισμοί, να βρεθούν ναρκοθετημένοι σ’ ένα κέλυφος διαχείρισης.
Κατακερματισμός και διαφοροποίηση
Για όλα τα προηγούμενα, το θέμα δεν είναι η απλή αναλογική, η οποία πράγματι αποτελεί το δικαιότερο εκλογικό σύστημα, υπηρετώντας αυθεντικά τη διαδικασία πολιτικής εκπροσώπησης, γι’ αυτό και δεν συμφωνούμε με όσους υποστηρίζουν ενισχυμένα εκλογικά συστήματα ή αποδέχονται φραγμούς στην έκφραση του εκλογικού σώματος. Όμως εξίσου δεν παραβλέπουμε, ότι η απλή αναλογική δεν είναι μια επιλογή ορφανή. Προϋποθέτει τη δημοκρατική συγκρότηση της Πολιτείας. Προϋποθέτει πως ό,τι καλύτερο γεννιέται σε μια τοπική κοινωνία, μπορεί να βρίσκει έκφραση και δίοδο προς το τοπικό σύστημα διακυβέρνησης, να του μεταφέρει πρωτοβουλίες, ιδέες, πρακτικές, να ωσμώνεται μαζί του και να το επηρεάζει, ώστε ο επόμενος κύκλος να ξεκινά από μια υψηλότερης ποιότητας κοινωνική συγκρότηση. Απλή αναλογική δεν είναι η επιβράβευση της διαφοροποίησης, όπως το θέτει μια κυβέρνηση που προσβλέπει δομικά στον κατακερματισμό, τον οποίο στη συνέχεια σκοπεύει και να εκπροσωπήσει. Η εκπροσώπηση οφείλει να είναι ανοιχτή, αλλά οι αξιολογήσεις δεν καταργούνται.
Έλεγχος και εποπτεία
Παράλληλα με την αποδυνάμωση των δημοτικών διοικήσεων, ο έλεγχος της Τ.Α. εντείνεται. (Επόπτης ΟΤΑ, Δημοτικός Διαμεσολαβητής, Παρατηρητήριο Οικονομικής Αυτοτέλειας). Αποφάσεις από το Δ.Σ. μεταφέρονται σε θεματικές Επιτροπές. Το κόστος της Υπηρεσίας Πρασίνου εντάσσεται στις ανταποδοτικές υπηρεσίες, (πιθανή η αύξηση των δημοτικών τελών). Και ενώ το Δ.Σ. εκλέγεται με απλή αναλογική, τα δύο κρίσιμα «όργανα», η Οικονομική Επιτροπή και κ Επιτροπή Ποιότητας Ζωής συγκροτούνται με απλή πλειοψηφία! Έτσι, σύμφωνα με το σχετικό άρθρο, η πλειοψηφία δύναται να προτείνει το 50% των υποψηφίων κατά την πρώτη ψηφοφορία, η μειοψηφία να μην εκλέξει κανέναν, και όταν η εκλογή επαναληφθεί, να ελέγξει και το υπόλοιπο των θέσεων. Βέβαια, εάν η πλειοψηφία σε ψήφους είναι μειοψηφία στο Δ.Σ., τότε οι χαμένοι στις εκλογές μπορούν να κατέχουν το σύνολο των θέσεων στις επιτροπές!
Με πρόσχημα την ανάπτυξη
Η Αγορά και όχι η Δημοκρατία τα θέλει όλα ανοιχτά, ρευστά και υπό διαπραγμάτευση. Σε μια συγκυρία που η αυτοδιοίκηση βρίσκεται χωρίς πόρους, χωρίς σαφείς αρμοδιότητες, χωρίς τοπικότητα, χωρίς επιστροφή των παρακρατηθέντων, χωρίς ανθρώπινο δυναμικό, μείνει να ακολουθηθεί το παράδειγμα του Ελληνικού Δημοσίου που εκποιεί τα πάντα. Με τον «Κλεισθένη» δίνεται βαρύτητα στην ίδρυση επιχειρήσεων με τη συμμετοχή των δήμων, ξεμπλοκάροντας τους περιορισμούς του «Καλλικράτη». Οι δήμοι μπορούν να συμμετέχουν σε νομικά πρόσωπα αναπτυξιακού χαρακτήρα, σε Α.Ε. για την απόκτηση μετοχικού κεφαλαίου εταιρειών κοινής ωφέλειας, αξιοποίησης και διαχείρισης υποδομών, εκτέλεσης μεταφορικού έργου, αξιοποίησης τοπικών φυσικών πόρων ή εγκαταστάσεων τουριστικής ή αναπτυξιακής αξίας. Μπορούν επίσης να μισθώνουν τα δημοτικά ακίνητα μέχρι ενενήντα εννέα (99) έτη, τις ακάλυπτες δημοτικές εκτάσεις μέχρι πενήντα (50) έτη, για την εγκατάσταση και εκμετάλλευση αθλητικών δραστηριοτήτων, για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων της πρωτογενούς παραγωγής, για την ίδρυση ή επέκταση βιοτεχνικών και βιομηχανικών εγκαταστάσεων, για επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι ανωτέρω συμβάσεις μάλιστα απαλλάσσονται ρητά από κάθε φόρο, τέλος ή δικαίωμα Δημοσίου ή τρίτων…
Συμπέρασμα
Η αυτοδιοίκηση, πράγματι σήμερα έχει ανάγκη από ένα νέο θεσμικό πλαίσιο που θα εξασφαλίζει και δίκαιη εκπροσώπηση και μια λειτουργική διοίκηση, αντιρροπώντας το πολιτικό βάρος του δημάρχου, με διαδικασίες που θα περιλαμβάνουν τους τοπικούς φορείς και τον λαό. Με αναβάθμιση του δημοτικού συμβουλίου. Δίνοντας οξυγόνο στο θεσμό, χωρίς η πλειοψηφία να καταλήγει δέσμια συμφερόντων.
Αλλά οι ρυθμίσεις και τα εκλογικά συστήματα έπονται των πολιτικών στόχων, που, σε ότι μας αφορά, παραμένουν η διάσωση του πολίτη ως ενεργά μετέχοντος σ’ ένα ζωντανό δημόσιο χώρο, μαζί και της τοπικότητας. Ο «Κλεισθένης» κινείται σε αντίθετη κατεύθυνση. Επιτείνει την απορρύθμιση, την ασάφεια και την απόσπαση του θεσμού από τους λειτουργούς του, επιτρέποντας στις οικονομικές και πολιτικές ελίτ να διεκδικούν ρυθμιστικό ρόλο. Επομένως, μάλλον δεν είναι η ώρα σε μια Αυτοδιοίκηση γραφειοκρατική, απαξιωμένη και ολοένα πιο απόμακρη από τον δημότη, να προσθέσουμε και νέα λειτουργικά προβλήματα.
