Βρισκόμαστε σήμερα εδώ σε μια κρίσιμη στιγμή για τη χώρα, τον λαό και την κοινωνία. Η απόφαση να κάνουμε αυτή την εκδήλωση ήρθε σαν μια ανάγκη «κάτι να γίνει», κάπως να συσπειρωθεί ένα δυναμικό. Να υπάρξει μια φωνή καταγγελίας και διαμαρτυρίας για όσα συμβαίνουν, αλλά και προετοιμασίας ψυχικής και αγωνιστικής, ατομικής και συλλογικής μπροστά σ’ αυτά που έρχονται.
Θα πιάσω τέσσερα θέματα, αλλά πρώτα θέλω να μοιραστώ μια πιο γενική σκέψη. Τούτες τις μέρες διαβάζω τον τρίτο τόμο των ημερολογίων του Σεφέρη, που αναφέρεται στο 1934 με 1940, μέχρι την αρχή του πολέμου. Είναι εντυπωσιακές κάποιες σκέψεις που υπάρχουν εκεί. Αλλά κυρίως αυτό που εντυπωσιάζει είναι μια αναλογία με τις σημερινές καταστάσεις: ο ταραγμός που υπάρχει μέσα στους ανθρώπους οι οποίοι ένιωθαν να πλησιάζει ένας πόλεμος, ή έβλεπαν να διεξάγεται ήδη πόλεμος σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης. Όσα συζητάμε σήμερα γίνονται μέσα με μια νέα γεωπολιτική φάση, την οποία εγκαινίασε ο πόλεμος στην Ουκρανία – που δεν ξέρουμε σε πόσες άλλες περιοχές θα απλωθεί, πόσες ακόμη δυνάμεις θα εμπλακούν σ’ αυτόν, και τι θα σημάνει αυτό για τους λαούς και τις χώρες, ιδιαίτερα τις μικρές και τις ενδιάμεσες χώρες. Απ’ αυτήν την άποψη, όπως τότε οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να διανοηθούν τι ήταν αυτό που θα ερχόταν με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έτσι και σήμερα παρακολουθούμε αυτά που συμβαίνουν λίγο παθητικά, χωρίς να μπορούμε να διαισθανθούμε ή να φανταστούμε τι μπορεί να συμβεί και σε τι δρόμους οδηγείται η ανθρωπότητα σήμερα.
Σημείο 1: Νέα γεωπολιτική φάση, κεφαλοκλείδωμα στην Ελλάδα
Επομένως βρισκόμαστε σε μια νέα γεωπολιτική φάση, την οποία άνοιξε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Και στη χώρα μας οδεύουμε προς μια μεγάλη εθνική και κοινωνική κρίση. Ανεξάρτητα από το τι θα συμβεί τούτο το καλοκαίρι, αν θα συμβεί κάποιο θερμό επεισόδιο ή στρατιωτική εμπλοκή με την Τουρκία, αν θα μας καθίσουν σ’ ένα τραπέζι διαπραγματεύσεων ή αν θα ’χουμε εξελίξεις τούτες ή αλλιώτικες, τα στοιχεία όλα δείχνουν ότι βαθαίνει μια κοινωνική και εθνική κρίση στον τόπο μας. Τα στοιχεία αυτά είναι:
– Οι επιδιώξεις των Αμερικάνων στην ευρύτερη περιοχή.
– Η πολεμική απειλή της Τουρκίας προς την Ελλάδα ειδικά, αλλά και προς άλλες περιοχές.
– Ο εκβιασμός που γίνεται μέσω του χρέους, που δεν είναι ένα οικονομικό μέγεθος αλλά γύρω από αυτό παίζονται μεγάλα πολιτικά παιχνίδια.
– Η «πολεμική οικονομία», δηλαδή όλα αυτά τα ιδιαίτερα μέτρα φτωχοποίησης και έντασης της ακρίβειας, με τις τιμές σε βασικά αγαθά και καύσιμα να εκτοξεύονται στα ύψη, με την ενεργειακή κρίση, με την επισιτιστική κρίση που μπορεί να ’ρθει κ.ο.κ.
Όλα αυτά μαζί αποτελούν ένα απόλυτο κεφαλοκλείδωμα, τόσο της χώρας όσο και της κοινωνίας. Και μας οδηγούν σε μεγάλη, πανεθνική κρίση. Οδηγούν προς ακόμα μεγαλύτερη διάλυση της χώρας, προς ακόμα μεγαλύτερη απώλεια κυριαρχίας. Εμφανίζουν δε τη χώρα μας σαν πιθανή λεία ενός μεγάλου αναδασμού στην περιοχή. Οδηγούν πιθανά σε έναν εθνικό ακρωτηριασμό. Αυτό ήταν το πρώτο σημείο που ήθελα να θέσω απόψε εδώ.
Οι επιδιώξεις των Αμερικάνων, η πολεμική απειλή της Τουρκίας, ο εκβιασμός μέσω του χρέους και η «πολεμική οικονομία» καταλήγουν σε απόλυτο κεφαλοκλείδωμα της χώρας και της κοινωνίας. Και μας οδηγούν σε μεγάλη, πανεθνική κρίση. Οδηγούν προς ακόμα μεγαλύτερη διάλυση της χώρας, προς ακόμα μεγαλύτερη απώλεια κυριαρχίας
Σημείο 2: Η πολιτική της Τουρκίας ως επεκτατικής, ηγεμονικής, περιφερειακής δύναμης – Η τουρκική απειλή για Ελλάδα και Κύπρο
Τις τελευταίες μέρες ζούμε μια επικίνδυνη κλιμάκωση. Συνεχείς πολεμικές κραυγές και προετοιμασία της κοινής γνώμης στο εσωτερικό της Τουρκίας για κάτι που φαίνεται να προετοιμάζεται, ή να μεθοδεύεται από διάφορες δυνάμεις στην ευρύτερη περιοχή. Η τουρκική πολιτική είναι μια επεκτατική πολιτική που διά του πολέμου ή της απειλής του πολέμου προσπαθεί να προωθήσει τους σχεδιασμούς της. Και βεβαίως να πάρει μέρος στους επικείμενους αναδασμούς, ιδίως μετά τον πόλεμο που ξεκίνησε στην Ουκρανία. Εδώ θέλω να τονίσω δύο ζητήματα. Πρώτον: Η απειλή είναι πραγματική. Όποιος υποβαθμίζει τον κίνδυνο, όποιος δεν τον βλέπει ή δεν θέλει καν να τον σκέφτεται, κάνει λάθος. Δεύτερον: ο ισχυρισμός «δεν πρόκειται να συμβεί σύγκρουση-επεισόδιο-πόλεμος» αποπροσανατολίζει, δημιουργεί ψεύτικες εντυπώσεις ότι τάχα όλα γίνονται για εσωτερική κατανάλωση, ότι είναι μόνο ένα στημένο παιχνίδι.
Στον τίτλο της εκδήλωσης βάλαμε το «άρωμα του 1974». Δεν επαναλαμβάνεται η ιστορία, αλλά το καλοκαίρι του 1974 ήταν σημαδιακό και έπαιξε τεράστιο ρόλο όχι μόνο στις τότε εξελίξεις, αλλά και στο τι βάρυνε στη συνείδηση αλλά και τις καταστάσεις όλης της εποχής της μεταπολίτευσης. Επειδή βγήκαμε από μια στρατιωτική ήττα στην Κύπρο, που καλύφθηκε από την ευδαιμονία για τη μεταπολίτευση. Παρ’ όλα αυτά, βαραίνει σαν μολυβένιος μανδύας πάνω στην ελληνική κοινωνία.
Το άρωμα του 1974 έχει πολλές πλευρές: Πρώτη πλευρά: πιθανές παγιδεύσεις από όλες τις δυνάμεις που ενεργούν στην περιοχή – ευρωατλαντικές, αμερικάνικες, οποιεσδήποτε δυνάμεις, αλλά και από μεριάς της Τουρκίας. Δεύτερη πλευρά: έχει μέσα μεγάλα πουλήματα. Δηλαδή μπορεί να σε ωθήσουν σε ενέργειες και μετά να σε αφήσουν τελείως ξεκρέμαστο. Μπορεί όμως να οδηγηθεί και σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις, όπως αυτά που συνέβησαν τότε στην Κύπρο και αποδυνάμωσαν πολύ τη Ν.Α. πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Δεν ήταν ακριβώς μέσα σ’ έναν σχεδιασμό, ξέφυγαν από τον σχεδιασμό. Κι εκείνη την εποχή –προσέξτε το, συμβαίνει και τώρα– η αμερικάνικη πολιτική ήταν σε μια αποδρομή μέσα από πολλά προβλήματα που είχε από τον πόλεμο στο Βιετνάμ, ή τον συνολικότερο συσχετισμό που υπήρχε εκείνη την εποχή.
Το άρωμα του 1974 βγήκε από ένα καλοκαίρι με θερμά επεισόδια, με διαπραγματεύσεις, με Αττίλα 1 και 2, με κατάληψη ενός μεγάλου κομματιού της Μεγαλονήσου, με την κατοχή που κρατάει μέχρι σήμερα και το κάθισμα σε ένα τραπέζι διαπραγματεύσεων, με την αποχώρηση από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, αλλά και με έναν μεγάλο λαϊκό αναβρασμό, με μια επιστράτευση που ήταν ένα κουρέλιασμα του ανύπαρκτου ουσιαστικά στρατού, με την πτώση της Χούντας. Όλα αυτά ήταν μεγάλα γεγονότα. Δεν αποκλείεται να έχουμε ανάλογες καταστάσεις το επόμενο διάστημα.
Οι όροι έχουν οξυνθεί πολύ. Και δημιουργούν εντελώς δυσμενείς όρους για τη χώρα, τον λαό, τον ελληνισμό. Εδώ πρέπει να επιμείνουμε για τις μεγάλες δυνάμεις. Για όλες τις μεγάλες δυνάμεις. Ποιούν τη νήσσα. Ευνοούν την Τουρκία. Τόσο οι δηλώσεις των ΗΠΑ και του Στόλτενμπεργκ αυτές τις μέρες, όσο και όλων των ευρωπαϊκών δυνάμεων, της Γερμανίας κ.λπ., αλλά ακόμα και η σχέση που έχει η Ρωσία με την Τουρκία, δεν προμηνύουν θετικές εξελίξεις για την αρωγή που θα μπορούσε να περιμένει κανείς από τις μεγάλες δυνάμεις σε μια πιθανή εμπλοκή.
Σημείο 3: Το θέμα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών
Η τωρινή κλιμάκωση της Τουρκίας γίνεται με αμφισβήτηση της κυριαρχίας της Ελλάδας σχεδόν σε όλα τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων. Δεν είχε συμβεί αυτό σε προηγούμενες περιπτώσεις: μιλούσαμε για βραχονησίδες, για χωρικά ύδατα. Αλλά με τέτοια ευθεία αμφισβήτηση της κυριαρχίας σε τόσο μεγάλη γκάμα νησιών, περιλαμβανομένων μεγάλων, κατοικημένων νησιών, μπαίνει ακριβώς θέμα αναθεώρησης των συνόρων. Και βεβαίως μπαίνει με το πρόσχημα της αποστρατιωτικοποίησης. Η αποστρατιωτικοποίηση σαν κύρια αιχμή εντάσσεται σε ένα σαφές σχέδιο επεκτατικής πολιτικής της Τουρκίας –αλλά όχι μόνο της Τουρκίας– για τον διαμοιρασμό του Αιγαίου. Συναντιέται με τον βαθύ σχεδιασμό των ΗΠΑ εδώ και χρόνια για διχοτόμηση, διαμοιρασμό του Αιγαίου ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, υπό τη δική τους εποπτεία.
Εδώ όμως πρέπει να βάλουμε ένα ερώτημα: Πόσο μπορούν οι Αμερικάνοι σήμερα να ελέγξουν όλες τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή, και στην περιοχή του Αιγαίου και της Κύπρου, και στη σχέση Ελλάδας-Τουρκίας; Αν κάποτε αυτό φαινόταν εύκολο να το κάνουν (παρόλο που δεν ήταν πάντα τόσο εύκολο, και το 1974 το έδειξε σ’ έναν βαθμό), σήμερα δεν μπορούν να το κάνουν όπως χθες και προχθές. Σήμερα οι Αμερικάνοι δεν μπορούν να ελέγξουν τις εξελίξεις όπως κάποτε. Έχουν σχεδιασμό, έχουν πλήρη κυριαρχία στο πολιτικό σύστημα της Ελλάδας κ.λπ., αλλά υπάρχουν όλοι οι όροι η κατάσταση να ξεφύγει και από τον δικό τους έλεγχο. Δεν θα δούμε κάτι του τύπου «άντε να γίνει κάποιο επεισόδιο και μετά να μας βάλουν σ’ ένα τραπέζι και να πέσουν οι τζίφρες» έτσι εύκολα κι ωραία, και τελειώσαμε. Είναι λάθος να το δούμε έτσι το θέμα.
Τώρα, ήδη εμπλεκόμαστε με την αποστολή σημαντικού στρατιωτικού υλικού στην Ουκρανία. Και μάλιστα υλικού το οποίο χρειαζόμαστε σε μεγάλο βαθμό και, προσέξτε, παίρνεται από τα νησιά – που αυτή τη στιγμή χρειάζονται ισχυρή άμυνα. Στην πράξη, άσχετα από το τι λέγεται από το πολιτικό προσωπικό, εφαρμόζεται μια σιωπηλή αποστρατιωτικοποίηση των νησιών. Αυτό είναι άκρως επικίνδυνο. Επίσης, παρατηρούμε μια κρίση ανάμεσα στη στρατιωτική ηγεσία και την πολιτική ηγεσία γύρω από αυτό το θέμα και την εμπλοκή στον πόλεμο στην Ουκρανία. Αυτό φανερώνει το σε ποια κατάσταση βρίσκονται τα κέντρα αποφάσεων γενικότερα του ελληνικού κρατικού μηχανισμού.
Κάτω από ορισμένους όρους, η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών είναι κάτι ανάλογο με την προδοσία της Κύπρου, που συντελέστηκε σε διάφορες φάσεις. Συντελέστηκε μέσα στη χούντα, με την απόσυρση της Μεραρχίας και με την έλλειψη στήριξης και υποστήριξης της Κύπρου από πλευράς της Ελλάδας, μετά με το πραξικόπημα ενάντια στον Μακάριο κι όλα όσα ακολούθησαν εκείνο το διάστημα. Σήμερα υπάρχει τεράστιος κίνδυνος εξαιτίας της ΝΑΤΟφροσύνης στην Ελλάδα. Η απόλυτη πρόσδεση στις ΗΠΑ δεν αποτελεί ικανή ομπρέλα. Όχι μόνο μας οδηγεί σε λιγότερους βαθμούς κυριαρχίας, αλλά και μας δένει χειροπόδαρα μπροστά σε υπαρκτούς κινδύνους.
Το πολιτικό σύστημα και οι οικονομικές ελίτ καλλιεργούν την ηττοπάθεια και την αποδιοργάνωση, και πιπιλίζουν το μυαλό των ανθρώπων ότι είναι αδιανόητη η οποιαδήποτε εμπλοκή σε πόλεμο για την προάσπιση της χώρας σου. Αυτό το ιδεολόγημα πρέπει να αντιστραφεί: ένας λαός υπερασπίζεται τη χώρα του μέχρις εσχάτων!
Σημείο 4: Η ανάγκη πολιτικής προετοιμασίας και το φρόνημα του λαού
Δεν μπορεί να συγχωρεθεί οποιαδήποτε ενέργεια ενδοτισμού και αδράνειας, εφόσον θιγεί η εδαφική ακεραιότητα της χώρας και αμφισβητηθεί έμπρακτα η κυριαρχία σε ξηρά, θάλασσα και αέρα. Αυτό πρέπει να είναι σαφές. Επομένως γύρω από την ανάγκη τέτοιας έμπρακτης αποτρεπτικής συμπεριφοράς της χώρας πρέπει από τώρα να υπάρξει η μέγιστη δυνατή πολιτική προετοιμασία του λαού, και η ανόρθωση του φρονήματός του απέναντι στις απειλές και τους εκβιασμούς. Πολιτική προετοιμασία σημαίνει κινητοποίηση δυνάμεων σ’ αυτήν την κατεύθυνση. Η αναγκαία εθνική ενότητα δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την ενεργοποίηση του λαϊκού παράγοντα, χωρίς την έγκαιρη και ουσιαστική ενημέρωσή του, χωρίς την καλλιέργεια ενός πατριωτικού αισθήματος.
Εάν υπάρξει οποιοδήποτε κρισιακό επεισόδιο (ας το ονομάσουμε έτσι) χωρίς να εκδηλωθεί καμία αντίδραση από τον λαό, χωρίς κινητοποίησή του, οι άλλες πλευρές, δηλαδή η τουρκική και τα δυτικά κέντρα ισχύος, ο ευρωατλαντισμός γενικά, θα έχουν νικήσει. Και θα σύρουν άρον-άρον τις ελίτ σε τραπέζι διαπραγματεύσεων με δυσμενείς όρους για τη χώρα και την κυριαρχία μας. Η υλική αποτρεπτική δύναμη –δηλαδή ο στρατός και τα οπλικά συστήματα– έχουν βεβαίως τον ρόλο τους. Αλλά η μέγιστη πολιτική δύναμη αποτροπής και παρέμβασης σε τέτοια μεγάλα ζητήματα είναι το φρόνημα του λαού και η κινητοποίησή του, ο ρόλος του στις εξελίξεις. Είναι άλλο ένας λαός που αντιστέκεται, και άλλο ένας λαός παθητικοποιημένος, που απλά παρακολουθεί τις εξελίξεις χωρίς να παρεμβαίνει.
Πρέπει να διαπιστώσουμε ότι τη στιγμή αυτή κανένας πολιτικός σχηματισμός δεν κάνει κάτι σε αυτήν την κατεύθυνση. Και, αν θέλετε, εδώ έγκειται η σημασία της σημερινής εκδήλωσης, που τονίζει ακριβώς αυτήν την πολύ σημαντική πλευρά της ενεργοποίησης και της πολιτικής προετοιμασίας του λαού. Σ’ αυτό το ζήτημα μπορούμε να κάνουμε αρκετά πράγματα, αν θέλουμε να είμαστε χρήσιμοι. Το κόμμα του ενδοτισμού, το κόμμα της Χάγης, το κόμμα της συνεκμετάλλευσης, το σύνολο του πολιτικού συστήματος –με ελάχιστες εξαιρέσεις– είναι δεμένο με τις πρεσβείες και τα συμφέροντα. Οι οικονομικές ελίτ; Κι αυτές θα έβλεπαν με καλό μάτι μια υποχωρητικότητα. Όλοι μαζί καλλιεργούν την ηττοπάθεια και την αποδιοργάνωση, και πιπιλίζουν το μυαλό των ανθρώπων ότι είναι αδιανόητη η οποιαδήποτε εμπλοκή σε πόλεμο για την προάσπιση της χώρας σου. Αυτό το ιδεολόγημα πρέπει να αντιστραφεί: ένας λαός υπερασπίζεται τη χώρα του μέχρις εσχάτων!
Δύο λογικές θα συγκρουστούν ξανά
Ιστορικά στη χώρα μας, σε κρίσιμες στιγμές, συγκρούστηκαν πάντα δύο λογικές. Μια ωφελιμιστική των ελίτ, που νοιάζονταν κυρίως για το τι τους συμφέρει, αδιαφορώντας για το αν θα υπάρχει αυτή η χώρα και αυτός ο τόπος. Και μια άλλη πλευρά, των απλών ανθρώπων, του λαού, που ταύτιζαν τη χώρα και τον τόπο τους με την ίδια την ύπαρξή τους. Αυτή η αντίθεση θα ξαναεκφραστεί. Διότι δεν μπορεί να συγκροτηθεί μια εθνική ενότητα στη βάση του ωφελιμισμού των ελίτ και των συμφερόντων τους. Η αντιμετώπιση του κεφαλοκλειδώματος που περιέγραψα στην αρχή, ή ακόμα και μιας επιθετικής κίνησης της Τουρκίας, έχει πολλές διαστάσεις, δεν γίνεται δηλαδή με μια κίνηση.
Ο αγώνας αυτός απαιτεί πολυμέτωπη προσπάθεια. Σε αρκετά πεδία, από σήμερα, από τώρα. Για παράδειγμα: πεδία όπως ο ευρωπαϊκός χώρος, η στρατοπέδευση έτσι όπως γίνεται στο ΝΑΤΟ, το ακατάλληλο, επικίνδυνο και τυχάρπαστο πολιτικό σύστημα, η αποδιοργάνωση της κοινωνίας και η πολύ χαμηλή ενεργοποίηση του λαού είναι θέματα που από σήμερα ζητούν παρέμβαση. Είναι εποχή αντίστασης και ενεργοποίησης και του καθένα μας, με όποιον τρόπο μπορεί γύρω από αυτά τα θέματα.
Ο αγώνας για την ειρήνη και για το δίκιο των λαών περνάει μέσα από ένα καμίνι που δεν μπορούμε ακριβώς να συλλάβουμε τις διαστάσεις του, τις δυνάμεις που θα εμπλακούν σ’ αυτό, ή και τις δυνατότητες που θα αναδυθούν μέσα από αυτό. Αλλά είναι ένας δίκαιος δρόμος τον οποίο πρέπει να ακολουθήσουμε υπερασπιζόμενοι την ειρήνη, υπερασπιζόμενοι τις χώρες και τα δίκαιά τους, υπερασπιζόμενοι την υπόσταση της δικής μας χώρας μέσα σε ένα πολύ δύσκολο περιβάλλον.
* Ο Ρούντι Ρινάλντι είναι εκδότης του Δρόμου
