Ψηλαφώντας τη σχέση Αριστεράς και καλλιτεχνών-διανοουμένων. Της Έλενας Πατρικίου
Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου και την Αριστερά γύρω μου, δηλαδή τουλάχιστον από την πτώση της δικτατορίας και εντεύθεν, υπήρχε ένα είδος εθίμου, ένα είδος τελετής, σε κάθε προεκλογική περίοδο να οργανώνεται και μία ημερίδα, μία εκδήλωση, μία ανοιχτή συζήτηση με θέμα «Αριστερά και πολιτισμός». Το έθιμο εντέλει εγκαταλείφθηκε, καταρχήν, υποθέτω, λόγω του κορεσμού που προκαλεί η μάταια επανάληψη και, πολύ περισσότερο, γιατί από ένα συγκεκριμένο ιστορικό σημείο και μετά τα «μεγάλα ονόματα» της αριστερής διανόησης εγκατέλειψαν το αριστερό ναυάγιο.
Η αριστερή ανάκαμψη των τελευταίων ετών, και, πολύ περισσότερο, οι ακραίες συνθήκες κρίσης που θα έπρεπε λογικά να έχουν ξυπνήσει, εάν μη τι άλλο, ναρκωμένες ευαισθησίες και κοιμισμένα αντανακλαστικά, περιέργως ή ολιγότερον περιέργως, δεν έφερε καμία μεταστροφή των πρώην αυτών αριστερών ονομάτων προς την μητρική αγκαλιά της μείζονος Αριστεράς. Η περσινή συστράτευση τόσων όχι απλώς ηχηρών αλλά επί της ουσίας σημαντικών αρχαίων αριστερών ονομάτων με «προσωπικότητες» τύπου Στάθη Καλύβα ή Αθηνάς Κακούρη, δείχνει πως οι διανοούμενοι και οι καλλιτέχνες εξακολουθούν να υπάρχουν, απλώς δεν θέλουν πια να είναι αριστεροί.
Η αθρόα εγκατάλειψη της ευρύτερης Αριστεράς από καλλιτέχνες και διανοούμενους για χάρη είτε της πολιτικής ιδιώτευσης είτε της πολιτικής προσχώρησης σε χαλαρότερα (από την άποψη των πολιτικών και ιδεολογικών δεσμεύσεων) κεντροαριστερά σχήματα, δεν έγινε ούτε μόνο από κακία, ούτε μόνο από ταπεινούς οφελιμιστικούς υπολογισμούς. Η(οι) επίσημη(ες) κομματική(ες) Αριστερά(ες) φέρει μεγάλη ευθύνη γιατί έδιωξε τους ανθρώπους της. Θεωρώντας εξ ορισμού δεδομένη την προνομιακή και περίπου αποκλειστική σχέση της με την τέχνη, την σκέψη και τον πολιτισμό, η επίσημη κομματική Αριστερά (είτε στο ενικό είτε στον πληθυντικό) δεν έκρινε ποτέ πραγματικά σκόπιμο να ακούσει τους διανοούμενους και τους καλλιτέχνες, πολύ περισσότερο να τους εξασφαλίσει έναν χώρο ουσιαστικής ελευθερίας.
Μιλώντας την Τρίτη στους «ανθρώπους των γραμμάτων και της τέχνης», ο Αλέξης Τσίπρας θυμήθηκε με δικαιολογημένη περηφάνια μία σειρά ανθρώπων της αριστερής διανόησης, τα μεγάλα ένδοξα ονόματα που φωτίζουν το αριστερό μας στερέωμα, αλλά ξέχασε τι τράβηξαν -και τράβηξαν πολύ απλά τον διάολό τους- τα πρόσωπα αυτά μέσα στην προδικτατορική Αριστερά, όταν τον τόνο και το ύφος και την εξουσία ασκούσαν διανοητικές ασημαντότητες του είδους του Νίκου Παπά, της Ρίτας Μπούμη Παπά, του Παπαϊωάννου, του Αυγέρη… Όταν οι κάθε είδους διασπάσεις και, βεβαίως, το καταλυτικό πνεύμα των εξεγέρσεων του ’68 ήρθαν να καταλύσουν κάθε έννοια και κάθε ουσία κομματικής πειθαρχίας και αυτολογοκρισίας κι όταν, πολύ περισσότερο, η φθορά και η συρρίκνωση και η εξαφάνιση της αγωνιστικής και θυσιαστικής λάμψης ήρθαν αντιμέτωπα με την γοητεία μιας σοσιαλιστικής κρατικής εξουσίας γεμάτης κατανόηση, παραδοχή, αποδοχή και τρυφερή απονομή θέσεων (μικρο)ηγεμονίας και (μικρο)απολαβών, ήταν προφανές πως είχε σημάνει η ώρα του οριστικού χωρισμού.
Πριν από έναν ακριβώς χρόνο, ο Βασίλης Μουλόπουλος περιέγραφε το είδος των διανοουμένων που χρειάζεται σήμερα η Αριστερά: «οργανικούς όχι σε ένα κόμμα ή κομματάκι της Αριστεράς, αλλά σε μία κουλτούρα και μία ιδεολογία». Από πέρσι όμως μέχρι σήμερα, ας είμαστε ειλικρινείς, δεν μοιάζει να έχουμε φτουρίσει ιδιαιτέρως. Οι ίδιοι 50, βία 100 εκ των προτέρων δεδομένοι άνθρωποι, που εναλλασσόμαστε σε στήλες εφημερίδων, κείμενα προς υπογραφήν, εκδηλώσεις, διαδηλώσεις, πάνελ, βιβλιοπαρουσίασεις, πάρτυ, και ενίοτε ψηφοδέλτια. Η κρίση δεν μας δυνάμωσε, μάλλον μας άφησε πιο αμήχανους επί της ουσίας (αν και συχνά πιο αυτάρεσκους επί της επιφανείας), η κατάρρευση των θεσμών επιχορήγησης και προβολής μας γονάτισε χωρίς να μας κάνει πιο εφευρετικούς, η διάλυση των πανεπιστημίων μας ξεβόλεψε χωρίς να μας φέρει σε πραγματικό και γόνιμο αδιέξοδο.
Από την πλευρά της, η Αριστερά ως Μαικήνας, ως επίσημο οργανωτικό σχήμα πολλών συλλογικοτήτων, εξακολουθεί να μην ξέρει τι να μας κάνει και πώς να μας χρησιμοποιήσει. Και το σημαντικότερο, πόσο ζωτικό χώρο να μας αφήσει. Η επερχόμενη όξυνση της κρίσης θα είναι το απόλυτο κρας-τεστ τόσο των αντοχών της ίδιας της Αριστεράς όσο και των διανοουμένων και των καλλιτεχνών της. Όποιος ζήσει, θα δει.
Η αριστερή ανάκαμψη των τελευταίων ετών, και, πολύ περισσότερο, οι ακραίες συνθήκες κρίσης που θα έπρεπε λογικά να έχουν ξυπνήσει, εάν μη τι άλλο, ναρκωμένες ευαισθησίες και κοιμισμένα αντανακλαστικά, περιέργως ή ολιγότερον περιέργως, δεν έφερε καμία μεταστροφή των πρώην αυτών αριστερών ονομάτων προς την μητρική αγκαλιά της μείζονος Αριστεράς. Η περσινή συστράτευση τόσων όχι απλώς ηχηρών αλλά επί της ουσίας σημαντικών αρχαίων αριστερών ονομάτων με «προσωπικότητες» τύπου Στάθη Καλύβα ή Αθηνάς Κακούρη, δείχνει πως οι διανοούμενοι και οι καλλιτέχνες εξακολουθούν να υπάρχουν, απλώς δεν θέλουν πια να είναι αριστεροί.
Η αθρόα εγκατάλειψη της ευρύτερης Αριστεράς από καλλιτέχνες και διανοούμενους για χάρη είτε της πολιτικής ιδιώτευσης είτε της πολιτικής προσχώρησης σε χαλαρότερα (από την άποψη των πολιτικών και ιδεολογικών δεσμεύσεων) κεντροαριστερά σχήματα, δεν έγινε ούτε μόνο από κακία, ούτε μόνο από ταπεινούς οφελιμιστικούς υπολογισμούς. Η(οι) επίσημη(ες) κομματική(ες) Αριστερά(ες) φέρει μεγάλη ευθύνη γιατί έδιωξε τους ανθρώπους της. Θεωρώντας εξ ορισμού δεδομένη την προνομιακή και περίπου αποκλειστική σχέση της με την τέχνη, την σκέψη και τον πολιτισμό, η επίσημη κομματική Αριστερά (είτε στο ενικό είτε στον πληθυντικό) δεν έκρινε ποτέ πραγματικά σκόπιμο να ακούσει τους διανοούμενους και τους καλλιτέχνες, πολύ περισσότερο να τους εξασφαλίσει έναν χώρο ουσιαστικής ελευθερίας.
Μιλώντας την Τρίτη στους «ανθρώπους των γραμμάτων και της τέχνης», ο Αλέξης Τσίπρας θυμήθηκε με δικαιολογημένη περηφάνια μία σειρά ανθρώπων της αριστερής διανόησης, τα μεγάλα ένδοξα ονόματα που φωτίζουν το αριστερό μας στερέωμα, αλλά ξέχασε τι τράβηξαν -και τράβηξαν πολύ απλά τον διάολό τους- τα πρόσωπα αυτά μέσα στην προδικτατορική Αριστερά, όταν τον τόνο και το ύφος και την εξουσία ασκούσαν διανοητικές ασημαντότητες του είδους του Νίκου Παπά, της Ρίτας Μπούμη Παπά, του Παπαϊωάννου, του Αυγέρη… Όταν οι κάθε είδους διασπάσεις και, βεβαίως, το καταλυτικό πνεύμα των εξεγέρσεων του ’68 ήρθαν να καταλύσουν κάθε έννοια και κάθε ουσία κομματικής πειθαρχίας και αυτολογοκρισίας κι όταν, πολύ περισσότερο, η φθορά και η συρρίκνωση και η εξαφάνιση της αγωνιστικής και θυσιαστικής λάμψης ήρθαν αντιμέτωπα με την γοητεία μιας σοσιαλιστικής κρατικής εξουσίας γεμάτης κατανόηση, παραδοχή, αποδοχή και τρυφερή απονομή θέσεων (μικρο)ηγεμονίας και (μικρο)απολαβών, ήταν προφανές πως είχε σημάνει η ώρα του οριστικού χωρισμού.
Πριν από έναν ακριβώς χρόνο, ο Βασίλης Μουλόπουλος περιέγραφε το είδος των διανοουμένων που χρειάζεται σήμερα η Αριστερά: «οργανικούς όχι σε ένα κόμμα ή κομματάκι της Αριστεράς, αλλά σε μία κουλτούρα και μία ιδεολογία». Από πέρσι όμως μέχρι σήμερα, ας είμαστε ειλικρινείς, δεν μοιάζει να έχουμε φτουρίσει ιδιαιτέρως. Οι ίδιοι 50, βία 100 εκ των προτέρων δεδομένοι άνθρωποι, που εναλλασσόμαστε σε στήλες εφημερίδων, κείμενα προς υπογραφήν, εκδηλώσεις, διαδηλώσεις, πάνελ, βιβλιοπαρουσίασεις, πάρτυ, και ενίοτε ψηφοδέλτια. Η κρίση δεν μας δυνάμωσε, μάλλον μας άφησε πιο αμήχανους επί της ουσίας (αν και συχνά πιο αυτάρεσκους επί της επιφανείας), η κατάρρευση των θεσμών επιχορήγησης και προβολής μας γονάτισε χωρίς να μας κάνει πιο εφευρετικούς, η διάλυση των πανεπιστημίων μας ξεβόλεψε χωρίς να μας φέρει σε πραγματικό και γόνιμο αδιέξοδο.
Από την πλευρά της, η Αριστερά ως Μαικήνας, ως επίσημο οργανωτικό σχήμα πολλών συλλογικοτήτων, εξακολουθεί να μην ξέρει τι να μας κάνει και πώς να μας χρησιμοποιήσει. Και το σημαντικότερο, πόσο ζωτικό χώρο να μας αφήσει. Η επερχόμενη όξυνση της κρίσης θα είναι το απόλυτο κρας-τεστ τόσο των αντοχών της ίδιας της Αριστεράς όσο και των διανοουμένων και των καλλιτεχνών της. Όποιος ζήσει, θα δει.
Σχόλια
