* του Ξενοφώντα Ι. Ζήση*
Στο Ακούγιου της επαρχίας Μερσίνας της Τουρκίας, απέναντι από τα βόρεια παράλια της Κύπρου και σε ευθεία απόσταση 74 χιλιομέτρων, συνεχίζονται κανονικά οι εργασίες για την κατασκευή του πρώτου πυρηνικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Τουρκίας. Οι δονήσεις που έφτασαν στο χώρο από τον διπλό μεγάλο φονικό σεισμό στις αρχές Φεβρουαρίου 2023 δεν φαίνεται να επηρέασαν την αποφασιστικότητα των Ρώσων και Τούρκων τεχνικών να θέσουν σε λειτουργία την πρώτη εκ των τεσσάρων μονάδων του πυρηνικού σταθμού μέχρι τα τέλη αυτής της χρονιάς και τις άλλες τρεις μέχρι το έτος 2026.
Ακόμη δύο πυρηνικά εργοστάσια σχεδιάζονται στη χώρα, το ένα στην περιοχή της Σινώπης στον Εύξεινο Πόντο και το άλλο στο Κιρκλαρελί κοντά στα σύνορα με τη Βουλγαρία.
Η ιστορία
Για την ιστορία, οι πρώτες σκέψεις για την κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου στην Τουρκία ξεκίνησαν το 1955 και το 1960 υπογράφηκαν κάποιες σχετικές προκαταρκτικές συμφωνίες με τις ΗΠΑ. Η απόφαση για κατασκευή του στην περιοχή της Μερσίνης, απέναντι από τη Κύπρο λήφθηκε και πάλι με τη συμβολή των ΗΠΑ στις αρχές του 1974. Μερικούς μήνες μετά έγινε η εισβολή στην Κύπρο και για ένα χρόνο περίπου πάγωσε η συνεργασία, η οποία μετά από μια μακρά περίοδο σκληρών διαπραγματεύσεων, όπου ενεπλάκη ως δυνητικός κατασκευαστής και ο Καναδάς, διακόπηκε οριστικά το 2008, αφού όλες οι εκθέσεις των υπηρεσιών των ΗΠΑ και της Γερμανίας έδειχναν ότι η Τουρκία αποσκοπούσε, μέσω του εργοστασίου, στην απόκτηση πυρηνικών όπλων. Έκτοτε υπάρχει σοβαρό πολιτικό πρόβλημα στις σχέσεις Τουρκίας-ΗΠΑ.
Τον Μάιο του 2010, Ρωσία και Τουρκία υπέγραψαν συμφωνία με θυγατρική της ρωσικής κρατικής εταιρείας Rosatom (Rosatom State Corporation), με βάση την οποία η Rosatom σχεδίασε και κατασκευάζει στο Ακούγιου έναν πυρηνικό σταθμό συνολικής ηλεκτρικής ισχύος 4,8 GW και ελάχιστου προϋπολογισμού 22 δισ. ευρώ. Μάλιστα, ή ίδια η κατασκευάστρια εταιρεία θα προμηθεύει το καύσιμο, θα συντηρεί και θα λειτουργεί το εργοστάσιο για την προβλεπόμενη 60ετή ζωή του. Κύριο τμήμα του σταθμού αυτού θα αποτελούν οι 4 μονάδες με ισχύ 1.200 MWe η καθεμία, τύπου VVER (Water-Water Energetic Reactor). Θα παράγει ηλεκτρική ενέργεια για 15 εκατομμύρια κατοίκους –μια Κωνσταντινούπολη– και περίπου το 8% του συνολικού ηλεκτρικού ρεύματος της Τουρκίας. Πρόκειται για σειρά αντιδραστήρων πεπιεσμένου ύδατος (PWRs), που αναπτύχθηκε αρχικά από τη Σοβιετική Ένωση και μετέπειτα από τη Ρωσία. Τέτοιου τύπου ήταν και ο αντιδραστήρας του Τσέρνομπιλ, αν και πολύ παλαιότερης γενιάς. Χωρίς να επιβεβαιώνεται επίσημα, αλλά να είναι προφανές στους διπλωματικούς κύκλους, η κατασκευή του εργοστασίου συνδέεται άμεσα με την πώληση των συστημάτων πυραύλων S-400 από την Ρωσία στην Τουρκία. Δηλαδή, ενδεχόμενη ακύρωση του ενός οδηγεί στην ακύρωση και του άλλου.
Η πυρηνική ενέργεια δεν έχει θέση ούτε στη σεισμογενή περιοχή της Μερσίνας, ούτε στη γειτονιά μας, ούτε πουθενά. Παραμένει επικίνδυνη, ακριβή και περιττή όπως πάντα
Αν χαθεί ο έλεγχος…
Το μειονέκτημα αυτού του τύπου των ιδιαίτερα αποδοτικών και κατάλληλων για παραγωγή πυρηνικών βομβών ρωσικών αντιδραστήρων είναι ότι, σε περίπτωση που χαθεί ο έλεγχος (π.χ. αν κοπεί το ρεύμα, όπως στην περίπτωση της Φουκοσίμα), μεταβαίνει σε κατάσταση «θετικής ανάδρασης», δηλαδή μεταβάλλεται σε πυρηνική μεγα-βόμβα και μάλιστα σε κλίμακα χρόνου που καμιά ανθρώπινη τεχνολογία δεν μπορεί να αποτρέψει. Βεβαίως, όπως αναφέρει η ρωσική κατασκευάστρια εταιρεία καθώς και η Διεθνής Επιτροπή Πυρηνικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ), από την εποχή του «ατυχούς συμβάντος» στο Prypiat της Ουκρανίας το 1986 μέχρι σήμερα έχουν προστεθεί εκατοντάδες προηγμένα συστήματα αυτοματισμού και ελέγχου που καθιστούν αδύνατη την απώλεια ελέγχου του αντιδραστήρα (συστήματα παθητικής ασφάλειας και αυτο-απενεργοποίησης) καθώς και ένα τεράστιο χαλύβδινο κοντέινερ βάρους 668 τόνων ανά αντιδραστήρα (core catcher) για την περίπτωση ατυχήματος, που είναι αδύνατο να συμβεί…
Φυσικά τις ίδιες βεβαιώσεις εξέδιδε η ΙΑΕΑ και για τους τρεις αντιδραστήρες στη Φουκοσίμα της Ιαπωνίας πριν το 2011. Το ότι αυτοί τελικά τινάχτηκαν στον αέρα, ακριβέστερα εγχύθηκαν στον Ειρηνικό Ωκεανό και διπλασίασαν το επίπεδο ραδιενέργειας του πλανήτη μέσα σε 3 μέρες, είναι απλά ένα «ατυχές γεγονός – αποτέλεσμα σύμπτωσης πολλών αρνητικών παραγόντων».
Είναι προφανές ότι οι διάφορες «βεβαιώσεις» εκδίδονται από εγχώριες και διεθνείς υπηρεσίες υποβαθμίζοντας πιθανότητες και αξίες. Συγκεκριμένα την πιθανότητα ενός ατυχήματος, την αξία κάθε ανθρώπινης ζωής και της Δημοκρατίας. Αυτό που ενδιαφέρει είναι το οικονομικό όφελος των ιδιωτικών κατά βάση εταιρειών που θα διαχειρίζονται το εργοστάσιο.
Οι ζώνες ρηγμάτων
Το επίκεντρο του πρόσφατου φονικού σεισμού στην Τουρκία βρίσκεται σε απόσταση 350 χιλιομέτρων από το Ακούγιου, όμως το ρήγμα που έδωσε το σεισμό εκτείνεται νοτιοδυτικότερα από την περιοχή του εργοστασίου, περνώντας σχεδόν κάτω από την Κύπρο. Ανησυχητική είναι και η ζώνη ρηγμάτων Ecemis, που ξεκινάει λίγα χιλιόμετρα δυτικά της Μερσίνας και εκτείνεται σε ένα μήκος εκατό χιλιομέτρων ακόμη δυτικότερα. Σε περίπτωση ατυχήματος στον πυρηνικό σταθμό, η άμεση ζώνη επικινδυνότητας από την βραχύβια ακτινοβολία περιλαμβάνει και την Κύπρο, η οποία θα πρέπει να εκκενωθεί. Μια δεύτερη ζώνη επικινδυνότητας, όπου δρα κυρίως η ιοντίζουσα ακτινοβολία μαζί με ραδιενεργή σκόνη και τα ραδιενεργά στοιχεία άμεσης προσβολής όπως τα ιώδιο 131 & 133, κέσιο 134 & 137, καθώς και τα μακροχρόνια επιβλαβή πλουτώνιο, στρόντιο κ.λπ. εκτείνεται σε ένα κύκλο μέχρι τα 200 χιλιόμετρα από το εργοστάσιο, ενώ ανάλογα με τους πνέοντες ανέμους, αυτή η ζώνη μπορεί να φτάσει και στα 400 χιλιόμετρα. Δεν είναι ίσως ευρέως γνωστό, αλλά τις κύριες επιπτώσεις από το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ της Ουκρανίας υπέστη η Λευκορωσία, επειδή ακριβώς τις μέρες εκείνες έπνεαν νοτιοδυτικοί άνεμοι που έσπρωξαν το ραδιενεργό νέφος προς τη χώρα αυτή με αποτέλεσμα να επηρεασθούν πάνω από 2 εκατομμύρια πολίτες της. Και φυσικά, σε μικρότερο βαθμό, ολόκληρη η Ευρώπη.
Συνεπώς, εάν υπάρξει πυρηνικό ατύχημα μεγάλης έκτασης στο Ακούγιου, μπορεί να προσβληθούν σοβαρά από το ραδιενεργό νέφος όλη η Μέση Ανατολή, η Αίγυπτος, η Κρήτη, οι Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα. Και μακροπρόθεσμα φυσικά όλη η Βόρεια Αφρική, τα Βαλκάνια και η Νότια Ευρώπη.
Όχι στην πυρηνική ενέργεια
Η πυρηνική ενέργεια δεν έχει θέση ούτε στη σεισμογενή περιοχή της Μερσίνας, ούτε στη γειτονιά μας, ούτε πουθενά. Παραμένει επικίνδυνη, ακριβή και περιττή όπως πάντα. Το περιβάλλον δεν γνωρίζει σύνορα και κάθε διαρροή ραδιενέργειας, μαζί με την Τουρκία, θα επηρεάσει αναγκαστικά την Κύπρο και την Ελλάδα. Η Τουρκία, τόσο με τη συνέχιση της κατασκευής του πυρηνικού εργοστασίου όσο και με την πολεμικού τύπου έρευνα για υδρογονάνθρακες στην Ανατολική Μεσόγειο αποδεικνύει μεν την τεχνολογική της εξέλιξη, αλλά ταυτόχρονα την πολιτιστική, πνευματική και οικονομική της υστέρηση, αφού επιλέγει στο θέμα της ενέργειας λύσεις που είναι υπερβολικά ακριβές, αδιέξοδες και επικίνδυνες, τόσο για το περιβάλλον όσο και για την κοινωνία. Προκρίνει λύσεις που σαφώς και θα επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο το εισόδημα του τουρκικού λαού, ενώ παράλληλα θα λεηλατήσουν κάθε απομένον ίχνος κοινωνικών ελευθεριών του. Ταυτόχρονα, όμως, δημιουργεί μεγάλα προβλήματα στις γειτονικές χώρες.
Λύση στο ενεργειακό πρόβλημα του κόσμου δεν μπορεί να δώσει η Πυρηνική Ενέργεια και ούτε φυσικά οι νέες γεωτρήσεις πετρελαίου, αλλά οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και η Εξοικονόμηση Ενέργειας στο πλαίσιο ευρύτερων κοινωνικών αλλαγών και συλλογικών δράσεων που θα οδηγήσουν σε μικρότερες ανάγκες για κατανάλωση ενέργειας και φυσικών πόρων και σε καλύτερες αποδόσεις.
* Ο Ξενοφών Ι. Ζήσης, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, ειδικός σε θέματα ΑΠΕ
