Επιμέλεια: Γιάννης Σχίζας
Ένα μαγευτικό αστρονομικό θέαμα απόλαυσαν τη νύχτα που μας πέρασε παρατηρητές από όλο τον κόσμο, καθώς η Αφροδίτη έλαμπε εκτυφλωτικά πάνω από τη λεπτή ημισέληνο.
Σύμφωνα με το BBC, το εντυπωσιακό αυτό φαινόμενο ήταν ορατό με γυμνό μάτι από το Ηνωμένο Βασίλειο μέχρι τις ΗΠΑ, την Τουρκία και την Κίνα, προσφέροντας μια μοναδική εμπειρία στους λάτρεις της αστρονομίας.
Η Αφροδίτη, αποκαλείται συχνά και ως «Αυγερινός» ή «Αποσπερίτης», επειδή όταν είναι εμφανής, φαίνεται σαν το πιο φωτεινό «αστέρι» στον ουρανό. Ωστόσο, οι αστρονομικές εκπλήξεις δεν τελειώνουν εδώ. Ο Ιανουάριος του 2025 υπόσχεται ακόμα περισσότερα φαινόμενα που αξίζει να παρατηρήσετε.
Στις 18 Ιανουαρίου, οι παρατηρητές θα έχουν την ευκαιρία να δουν την Αφροδίτη και τον Κρόνο να εμφανίζονται μόλις 2,2° μακριά ο ένας από τον άλλο. Το φαινόμενο αναμένεται να είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό, γι’ αυτό αξίζει να στρέψετε το βλέμμα σας προς τον ουρανό.
Παράλληλα, η βροχή διαττόντων Quadrantid, η οποία ξεκίνησε στις 26 Δεκεμβρίου, θα συνεχίσει να φωτίζει τον ουρανό έως τις 12 Ιανουαρίου, με την κορύφωσή της να αναμένεται αυτό το Σάββατο.
Ο Δρ. Ρόμπερτ Μάσεϊ, αναπληρωτής διευθυντής της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας του Ηνωμένου Βασιλείου, προτείνει στους παρατηρητές να απομακρυνθούν όσο γίνεται περισσότερο από τη φωτορύπανση για να απολαύσουν το φαινόμενο στο έπακρο. «Αν έχετε χρόνο και καλό καιρό, κοιτάξτε τον ουρανό – είναι η ιδανική απόλαυση για το ξεκίνημα της νέας χρονιάς», δηλώνει ο ίδιος.
Ίσως λυθεί ένα μεγάλο μυστήριο της φυσικής
Σε βάθος 700 μέτρων κάτω από την επιφάνεια ενός γρανιτένιου βουνού στη νότια Κίνα, μια γιγάντια σφαίρα γεμάτη αισθητήρες περιμένει να σφραγιστεί τους επόμενους μήνες μέσα σε μια δεξαμενή νερού με ύψος 12ώροφου κτηρίου. Είναι το «Υπόγειο Παρατηρητήριο Νετρίνων του Τζιανγκμέν», ή JUNO, ένα φιλόδοξο πείραμα στην επαρχία του Γκουαντόνγκ που ίσως ρίξει φως σε ένα άλυτο πρόβλημα της σωματιδιακής φυσικής.
Το JUNO, ένα πείραμα κόστους 300 εκατ. δολαρίων, θα συλλέξει στοιχεία για τα νετρίνα, φευγαλέα υποατομικά σωματίδια που παράγονται από πυρηνικές αντιδράσεις. Τα Νετρίνα που πηγάζουν από τις θερμοπυρηνικές αντιδράσεις στην καρδιά του Ήλιου διαπερνούν το σώμα μας τρισεκατομμύρια φορές το δευτερόλεπτο.
Τα νετρίνα έρχονται σε τρεις παραλλαγές, οι οποίες περιέργως μπορούν αυθόρμητα να μετατρέπονται η μία στην άλλη καθώς ταξιδεύουν. Εδώ και δεκαετίες οι φυσικοί προσπαθούν να μετρήσουν τη μάζα καθεμίας από τις τρεις παραλλαγές, κάτι που θα τους βοηθούσε να κατανοήσουν τις πρώτες φάσεις της ζωής του Σύμπαντος και να εξηγήσουν γιατί πώς η ύλη επικράτησε έναντι της αντιύλης.
Τα ίδια τα νετρίνα δεν μπορούν να καταγραφούν άμεσα, μπορούν όμως να γίνουν αντιληπτά από τις αμυδρές λάμψεις που παράγονται όταν συγκρουστούν με άλλα σωματίδια.
Προστατευμένος από τις κοσμικές ακτίνες και την ακτινοβολία που θα επηρέαζε τις μετρήσεις, ο σφαιρικός ανιχνευτής του JUNO είναι εξοπλισμένος με κάμερες που θα καταγράφουν αυτές τις λάμψεις στο νερό. Το JUNO θα μελετήσει έτσι τα ηλιακά νετρίνα, καθώς και τα αντι-νετρίνα που παράγονται από δύο πυρηνικά εργοστάσια σε απόσταση 50 χιλιομέτρων. Ίσως μπορέσει επίσης να καταγράψει τα νετρίνα που προέρχονται από τη ραδιενεργή σχάση του ουρανίου και του θορίου στο υπέδαφος της Γης, κάτι που ίσως βοηθήσει στην κατανόηση της παραγωγής θερμότητας που κινεί τις τεκτονικές πλάκες.
Το JUNO σχεδιάζεται να τεθεί σε λειτουργία το δεύτερο εξάμηνο του 2025, πολύ νωρίτερα από τον αμερικανικό ανιχνευτή DUNE που αναπτύσσει το εργαστήριο Fermilab του αμερικανικού υπουργείου Ενέργειας. Η επιδείνωση των σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας οδήγησε στην ακύρωση της διμερούς συνεργασίας στο πρόγραμμα JUNO.
«Γύρω στο 2018-19, το υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ ζήτησε από όλα τα εθνικά εργαστήρια να μην συνεργάζονται με την Κίνα, οπότε το Fermilab αποφάσισε να μην εργαστεί μαζί μας» δήλωσε στο Reuters ο Ουάνγκ Γιφάνφκ, επικεφαλής επιστήμονας του JUNO.
Το DUNE αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2030, ενώ ένας τρίτος ανιχνευτής νετρίνων αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία στην Ιαπωνία το 2028.Tα δεδομένα του κινεζικού ανιχνευτή θα μεταδίδονται άμεσα στο Πεκίνο και από εκεί σε συνεργαζόμενα εργαστήρια στη Ρωσία, την Γαλλία και την Ιταλία.
Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών: Έλληνες πίσω από διαστημικές αποστολές
Από τη βάση τους, στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, επιτελούν αθόρυβα ένα πρωτοποριακό έργο, με διεθνή αναγνώριση: είναι οι έλληνες επιστήμονες που υποστηρίζουν τις δορυφορικές αποστολές του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος.
Τα μέλη της ομάδας ReACT του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης εξασφαλίζουν με την τεχνογνωσία τους ότι οι δορυφόροι του ESA παρέχουν ακριβή και αξιόπιστα δεδομένα για επιστημονικά προγράμματα κόστους εκατομμυρίων ευρώ· και η δουλειά τους, που παραμένει σε μεγάλο βαθμό αθέατη, θεωρείται καθοριστικής σημασίας για την επιτυχία των αποστολών.
Επικεφαλής αυτής της πρωτοπόρου ομάδας είναι ο δρ Βασίλης Αμοιρίδης, φυσικός και διευθυντής Ερευνών στο ΕΑΑ, υπό την ηγεσία του οποίου η ομάδα ReACT (Remote Sensing of Aerosols Clouds and Trace Gases) διαχειρίζεται μοναδικές ερευνητικές υποδομές του Αστεροσκοπείου.
Όπως εξηγεί ο ίδιος μιλώντας στα «ΝΕΑ», «κύρια δράση της ομάδας είναι η βαθμονόμηση και διακρίβωση των δεδομένων των δορυφόρων που συλλέγουν στοιχεία σχετικά με το κλίμα. Για να το κάνουμε αυτό χρησιμοποιούμε υποδομές στο έδαφος, ειδικό επιστημονικό εξοπλισμό με τον οποίο κάνουμε μετρήσεις και ελέγχουμε την αξιοπιστία των δορυφόρων. Έτσι εντοπίζουμε ενδεχόμενες αποκλίσεις των δεδομένων που έχει συλλέξει ο δορυφόρος από τις πραγματικές τιμές ή πιθανότητες λάθους σε συγκεκριμένα σημεία». Για το έργο αυτό χρησιμοποιούνται ραντάρ και λέιζερ προηγμένης τεχνολογίας στα οποία οι έλληνες επιστήμονες είναι πρωτοπόροι διεθνώς.
Ιδιαίτερα σημαντικός είναι, επίσης, ο ρόλος του Παρατηρητηρίου Τηλεπισκόπησης που λειτουργεί στο νησί των Αντικυθήρων από το 2018. «Το Παρατηρητήριο είναι μέρος της υποδομής ΠΑΓΓΑΙΑ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και παίζει καθοριστικό ρόλο στην παγκόσμια παρακολούθηση του κλίματος. Για τον λόγο αυτό προσφάτως συγκαταλέχθηκε στους σταθμούς του Παγκόσμιου Συστήματος Παρακολούθησης του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (WMO), που στηρίζει τις παγκόσμιες πολιτικές για το κλίμα και την ποιότητα του αέρα», λέει ο Βασίλης Αμοιρίδης, υπογραμμίζοντας τη ζωτική συμβολή της Ελλάδας στην κατανόηση και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η ομάδα ReACT έχει κερδίσει διεθνή φήμη για τη συμβολή της στη διακρίβωση και τη βελτίωση των παρατηρήσεων μερικών από τις πιο φιλόδοξες δορυφορικές αποστολές των τελευταίων ετών, όπως των EarthCARE και Aeolus του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος και του PACE της NASA.
Οι μοντέρνοι αυτοί δορυφορικοί δέκτες οι οποίοι είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση της ατμόσφαιρας της Γης βασίζονται σε εξαιρετικά ευαίσθητα όργανα για να παρακολουθούν τα σύννεφα, τα αερολύματα και άλλα στοιχεία που είναι κρίσιμα για την έρευνα του κλίματος. Διατηρώντας την ακρίβεια αυτών των δεδομένων, η ομάδα ReACT ενισχύει τα κλιματικά μοντέλα και τις προβλέψεις που καθοδηγούν τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων σε όλο τον κόσμο, τοποθετώντας έτσι την Ελλάδα στο επίκεντρο των παγκόσμιων προσπαθειών για την παρακολούθηση και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το ΠΑΓΓΑΙΑ είναι ήδη γνωστό στο εξωτερικό και οι συνεργασίες του έχουν διευρυνθεί και στην Αμερική, όπου αναμένονται διμερείς συνεργασίες – με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών – για νέα πειράματα. Στις 10 Νοεμβρίου 2024 η ομάδα ReACT συντόνισε, σε συνεργασία με γερμανούς ερευνητές, την υπερπτήση του ερευνητικού αεροσκάφους του Γερμανικού Κέντρου Αεροδιαστημικής, με επίκεντρο την περιοχή των Αντικυθήρων.
Αυτή η ερευνητική πτήση αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας, στο πλαίσιο προγραμμάτων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στοχεύοντας στη βαθύτερη κατανόηση των ατμοσφαιρικών διεργασιών που επηρεάζουν τον σχηματισμό νεφών και υετού στη Μεσόγειο.
«Η επερχόμενη επέκταση του ΠΑΓΓΑΙΑ, με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και με εθνική συμμετοχή που συντονίζει το υπουργείο Ανάπτυξης, θα εδραιώσει ακόμη περισσότερο τη θέση της Ελλάδας στην κορυφή της έρευνας για την κλιματική αλλαγή», λέει ο κ. Αμοιρίδης.
Premium έκδοση «Τα ΝΕΑ»
