Της Ιφιγένειας Καλαντζή*
Στο φθινοπωρινό κινηματογραφικό φεστιβάλ της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας, με τις καθιερωμένες πρεμιέρες της νέας σεζόν, προβάλλονται παράλληλα και αντισυμβατικές, ανεξάρτητες παραγωγές για νεανικό κοινό. Φέτος, το Διεθνές Διαγωνιστικό της 21ης διοργάνωσης (23/9-4/10/2015), ξέφυγε από τις καθιερωμένες νεανικές θεματικές, στρεφόμενο σε κοινωνικούς προβληματισμούς που αντανακλούν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα ενός ευρύτερου διεθνώς κοινωνικού αναβρασμού.
Την πολιτική παραβολή αγγίζει η παλαιστινιακή ταινία Ντεγκραντέ, των Άραμπ και Τάρζαν Νάσερ. Σε ένα συνοικιακό κομμωτήριο στη Γάζα γεμάτο γυναίκες που συνεχίζουν την καθημερινότητά τους, παρά τον παρατεταμένο πόλεμο, ξεσπούν απ’ έξω βομβαρδισμοί. Ολόκληρη η ταινία διαδραματίζεται στο μικρόκοσμο του κομμωτηρίου που λειτουργεί ως γυναικωνίτης, με τους άντρες να πολεμούν απέξω, τονίζοντας το διαχωρισμό του γυναικείου φύλου στην αραβική κοινωνία, μακριά από τις όποιες εμμονικής φύσεως μπονιουελικές αναφορές. «Ελεύθερες πολιορκημένες» οι εγκλωβισμένες πρωταγωνίστριες, ανάμεσά τους μια νύφη, που παντρεύεται το ίδιο απόγευμα και μια έγκυος που κοιλοπονεί, αποκαλύπτονται καθεμία με τη διαφορετικότητα χαρακτήρα και ηλικίας, μέσα από κοντινά στα πρόσωπα που παρακολουθούν τους διαλόγους, αφήνοντας τον έξω κόσμο εκτός κάδρου. Σε μια ταινία δίχως μουσική ο πόλεμος εισβάλλει απ’ το ηχητικό πεδίο, με θορύβους εκρήξεων και ριπών που εντείνονται τραντάζοντας το σύμπαν, μαζί με τη διάθεση του θεατή, που εγκαταλείπει την αίθουσα συγκλονισμένος.
Η εξαιρετική αργεντίνικη ταινία Η Κυρία των Σκύλων, των Λάουρα Σιταρέλα και Βερόνικα Λίνας, εστιάζει στην καθημερινότητα μιας άστεγης πενηντάρας, που επιβιώνει στις παρυφές της πόλης, παρέα με καμιά δεκαριά σκυλιά. Αμίλητη και ρακένδυτη εμφανίζεται με ένα μόνιμα θλιμμένο και μυστηριώδες μειδίαμα, που φανερώνει το αγέρωχο πείσμα της να μην ενδώσει στην απόγνωση. Οι συνθήκες διαβίωσής της καταγράφονται σε μια ρεαλιστική, ντοκιμαντερίστικης υφής κινηματογράφηση, ακολουθώντας τις τέσσερεις εποχές του χρόνου. Το τοπίο αποκαλύπτεται με μακρινές λήψεις μεγάλης διάρκειας, παρακολουθώντας από απόσταση την επίπονη προσπάθεια αυτής της γυναικείας εκδοχής Ροβινσώνα Κρούσου, να συγκεντρώσει νερό, τροφή και ό,τι χρειάζεται από τα σκουπίδια. Οργανώνει την αυτοσχέδια καλύβα της συνθέτοντας ανόμοια αντικείμενα σε ένα εργονομικό σύνολο, με απίστευτη επινοητικότητα, περιτριγυρισμένη διαρκώς από τα σκυλιά της, ώσπου ένα αιφνίδιο καλοκαιρινό μπουρίνι διαλύει τα πάντα. Τα ξαναχτίζει με σισύφεια βασανιστική επιμονή, με πολυμήχανη έμπνευση και φαντασία που προδίδει όχι μόνο διάθεση επιβίωσης, αλλά και επεξεργασμένη σκέψη και αντίληψη του χώρου, αδιαμφισβήτητες μαρτυρίες ενός επιπέδου μόρφωσης. Η περιορισμένη χρήση ρυθμικής μουσικής από κρουστά πριμοδοτεί τους φυσικούς ήχους και τους φωτισμούς. Στιγμιαία ανοίγματα της κάμερας στην κοινωνία δείχνουν την ηρωίδα να περιφέρεται άπραγη στην πόλη που την απέβαλε, αφού είναι ανίκανη πλέον να καταναλώνει, ωθώντας την στο φτωχικό λαϊκό περίγυρο των μη προνομιούχων, έξω από την πόλη. Με μια υπαρξιακή προσέγγιση της μοναχικής επιβίωσης του ανθρώπου και της σχέσης του με τη φύση και το ζωικό κόσμο, όπου δεσπόζει η παρουσία και η ερμηνεία της πρωταγωνίστριας, η γεμάτη βουβά συναισθήματα αυτή ταινία εστιάζει στο πολιτικό ζήτημα των νεόπτωχων άστεγων που αυξάνονται ιλιγγιωδώς, στην εδώ και μια δεκαπενταετία ισοπεδωμένη από το ΔΝΤ Αργεντινή.
Σε αντίστοιχη θεματολογία, ο πρωτοεμφανιζόμενος Άγγλος Τζέικ Γκάβιν, δημιουργεί στο Hector ένα συγκινητικό πορτρέτο ενός άστεγου 60άρη, που ερμηνεύει εκπληκτικά ο Πίτερ Μάλαν, με έντονες επιρροές απ’ τον ανθρωποκεντρικό Κεν Λόουτς, ακολουθώντας την παράδοση του βρετανικού κοινωνικού ρεαλισμού, που ανέδειξαν μεταπολεμικά τα σοσιαλιστικά ιδεώδη του κράτους πρόνοιας.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσίασε το αφιέρωμα στον ιδιόρρυθμο Βρετανό Νίκολας Ρεγκ, με πρωτότυπες θεματικές και χειρισμούς που αγγίζουν ένα καλτ σινεμά, στο Ο άνθρωπος που έπεσε στη γη (1976), με τον Ντέιβιντ Μπάουι ως ουρανοκατέβατο ισχνό ανδρόγυνο εξωγήινο να ζει ως μεγιστάνας ανάμεσά μας, αλλά και στο γυρισμένο στη Βιέννη Η Δύναμη της Σάρκας (1980), όπου η μούσα και μετέπειτα σύζυγος του σκηνοθέτη Τερέζα Ράσελ υποδύεται μια μοιραία, ψυχικά ασταθή γυναίκα, που προκαλεί επικίνδυνα έναν συγκρατημένο ψυχαναλυτή, που ερμηνεύει ο Αρτ Γκαρφάνγκελ. Εκτός από τα έντονα χρώματα στις ενδυμασίες και στα επιμελημένα σκηνικά, εντυπωσιάζουν στην εισαγωγή οι πίνακες των Βιεννέζων ζωγράφων Γκούσταφ Κλιμτ και Έγκον Σίλε, υπό τους ήχους ενός νοσταλγικού μπλουζ του Τομ Γουέιτς, που αργότερα συμπληρώνεται από την εκπληκτική μελαγχολική τζαζ πιανιστική σύνθεση του Κιθ Τζάρετ το Κονσέρτο της Κολωνίας (1975), ως μοτίβο ανάμνησης του ερωτικού πόθου.
Από το εξαιρετικό αφιέρωμα στην ανεξάρτητη πρωτοποριακή Αμερικανίδα σκηνοθέτρια Σίρλεϊ Κλαρκ, μην χάσετε αύριο Κυριακή (4/10) το ντοκιμαντέρ Όρνετ Κόλμαν: Made in America, για τον σαξοφωνίστα της φρι τζαζ Όρνετ Κόλμαν, που πέθανε τον περασμένο Ιούνη, στα 85 του.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου ([email protected])
