Αρκετοί συγκρίνουν τα συλλαλητήρια που οργανώθηκαν το 1992 για τη Μακεδονία με το πρόσφατο της Θεσσαλονίκης. Οι συγκρίσεις μάλιστα επεκτείνονται και πέρα από τα συλλαλητήρια. Με μια πρώτη ματιά, οι διαφορές μπορεί να είναι δυσδιάκριτες και τα συνθήματα να μοιάζουν. 26 χρόνια όμως είναι πολλά και κανείς πρέπει να δει κάτω από την επιφάνεια.
Το 1992 το πολιτικό σύστημα δεν είχε αποσταθεροποιηθεί όπως συνέβη τα τελευταία χρόνια. Μετά την αναταραχή του 1989-91 και την κρίση στο ΠΑΣΟΚ, ο δικομματισμός είχε σταθεροποιηθεί και πάλι, όπως φάνηκε και σε όλες τις επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις μέχρι το 2009. Τα δύο κόμματα μέσα από την εναλλαγή τους, κρατούσαν τον κόσμο σχετικά εύκολα στην «αυλή» τους.
Σήμερα, μεγάλο κομμάτι κόσμου όχι απλώς είναι κομματικά «άστεγο», αλλά και σε πλήρη εναντίωση προς το πολιτικό σύστημα. Κινείται πέρα από τα όριά του ή και παίρνει θέση κάθε φορά αντίθετη με οτιδήποτε αυτό εισηγείται. Παρά την κάμψη που σημείωσε μετά το 2012, διαμορφώθηκε στην ελληνική κοινωνία ένα ριζοσπαστικό ρεύμα, του οποίου τα «αποτυπώματα» δεν μπορεί κανείς να τα αγνοεί. Μεγάλες και σύνθετες αλλαγές έγιναν στη λαϊκή συνείδηση αυτά τα χρόνια που μόνο η ιδεολογική «μυωπία» μπορεί να τις εξαφανίσει.
Το 1992 τα συλλαλητήρια οργανώθηκαν υπό την αιγίδα των κομμάτων. Νέα Δημοκρατία, ΠΑΣΟΚ και ο τότε Συνασπισμός τα στήριξαν «πλην Λακεδαιμονίων» όπως είχε πει τότε ο Λ. Κύρκος για το ΚΚΕ. Τα ΜΜΕ «έπαιζαν» φανατικά τα συλλαλητήρια και ενίσχυαν ένα κλίμα εθνικισμού. Ο κρατικός μηχανισμός επιστρατεύτηκε κι αυτός και οι μαθητές μεταφέρονταν οργανωμένα και υποχρεωτικά στα συλλαλητήρια.
Σήμερα, ολόκληρο το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα καταδικάζει κάθε εναντίωση στις σχεδιαζόμενες λύσεις. Οι πάντες καταγγέλλουν κάθε εμπλοκή του «αδαούς» πλήθους και διατυμπανίζουν ότι τα εθνικά θέματα δεν λύνονται με συλλαλητήρια. Τα ίδια είπε κι ο επικεφαλής της Εκκλησίας μετά από συνάντηση με τον πρωθυπουργό. Τα ΜΜΕ δεν ενισχύουν τα συλλαλητήρια με προεξάρχουσα την κρατική (και όχι δημόσια) τηλεόραση που τα καταγγέλλει και προχωρά σε καθεστωτικού τύπου μεθοδεύσεις και προπαγάνδα. Η κυρίαρχη αφήγηση στρέφεται γενικώς εναντίον του νέου εχθρού, του «εθνολαϊκισμού».
Σήμερα, ολόκληρο το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα καταδικάζει κάθε εναντίωση στις σχεδιαζόμενες λύσεις. Οι πάντες καταγγέλλουν κάθε εμπλοκή του «αδαούς» πλήθους και διατυμπανίζουν ότι τα εθνικά θέματα δεν λύνονται με συλλαλητήρια
Το 1992 τα καθεστώτα του «υπαρκτού» (με τελευταία την Αλβανία) είχαν μόλις καταρρεύσει. Τα Βαλκάνια έμπαιναν σε μια περίοδο γενικευμένης κρίσης που θα εξελισσόταν και θα κορυφωνόταν όλη τη δεκαετία του 90. Η Ελλάδα ήταν σε μια εντελώς διαφορετική θέση, η πιο σταθερή και ισχυρή χώρα στα Βαλκάνια και η άρχουσα τάξη σχεδίαζε να εκμεταλλευτεί το βαλκανικό «Ελντοράντο» (πάντα με τις πλάτες των μεγάλων δυνάμεων). Ο εθνικισμός και το αίσθημα ανωτερότητας απέναντι σους γειτονικούς λαούς υπήρχε και ενισχυόταν, ενώ ο κόσμος δεν είχε «οσμωθεί» καθόλου με τους «γείτονες» (μόλις το πρώτο κύμα από την Αλβανία είχε έρθει).
Σήμερα το τοπίο είναι εντελώς διαφορετικό. Τα Βαλκάνια πέρασαν από χίλια κύματα, η «Δύση» βομβάρδισε χώρες, άλλαξε σύνορα, έφτιαξε κράτη, απέκτησε προτεκτοράτα, εγκαταστάθηκε για τα καλά. Η Ελλάδα μπήκε σε μια κρίση που την έντασή της κανείς δεν περίμενε, έγινε πειραματόζωο των διεθνών πολιτικών. Οι συσχετισμοί άλλαξαν. Ας σκεφτούμε μόνο πόσο μακρινός φαινόταν ο «μισθός Βουλγαρίας 400 ευρώ» που σήμερα παίρνουν οι μισοί νέοι στην Ελλάδα. Ακόμα, 26 χρόνια μετά, αρκετά μεταναστευτικά κύματα έχουν περάσει και γεννιούνται εδώ όχι τα παιδιά αλλά και εγγόνια όσων πέρναγαν εξαθλιωμένοι τα σύνορα το 1992, ενώ υπάρχει κόσμος που περνάει τα σύνορα να πάει για βενζίνη ή και στον οδοντίατρο… Τέλος, ο ρόλος της Τουρκίας τότε και σήμερα είναι εντελώς διαφορετικός, η σύγκριση αυτή είναι από μόνη της ένα ολόκληρο κεφάλαιο που ξεφεύγει από το παρόν σημείωμα.
Υπάρχουν «εθνικιστικές» ή και μισαλλόδοξες φωνές σήμερα στην Ελλάδα; Προφανώς και υπάρχουν, ακόμα και φασιστικές, όπως συμβαίνει παντού και πάντα. Χρωματίζουν αυτές το πολιτικό και ιδεολογικό τοπίο, είναι κυρίαρχες, καθορίζουν τις εξελίξεις; Σε καμιά περίπτωση. Τόσο η «ιδεολογία» της κυρίαρχης τάξης είναι διαφορετική σήμερα (ο ραγιαδισμός πάντα υπήρχε αλλά σήμερα καλύπτει κάθε άλλη τάση), όσο και αυτή που επικρατεί στον πολύ κόσμο, ο οποίος επιζητεί τη σωτηρία της χώρας βλέποντας μαύρα σύννεφα παντού.
Οι αλλαγές βέβαια δεν είναι μονοσήμαντες, ούτε εξαφανίζουν ιδιαιτερότητες και δεύτερες πλευρές. Οι εξελίξεις δεν σημαίνουν ότι το τοπίο «καθάρισε» και είναι ευδιάκριτο, ούτε ότι οι πολιτικές στάσεις γίνονται τώρα εύκολες και απλοϊκές. Όμως, το 1992 δεν είναι 2018 και το μόνο σίγουρο είναι ότι με απλοϊκές συγκρίσεις και «δοκιμασμένες συνταγές», η πραγματικότητα δεν μπορεί να ερμηνευτεί, ούτε βέβαια να αλλάξει.
Γ.Π.
