Δεν θα πω για την εφημερίδα, γιατί το γεγονός ότι το Περίπτερο Ιδεών δεν έχει λείψει ούτε σε ένα από τα 725 φύλλα, τα λέει όλα. Με απόδειξη το χρόνο και τη φαιά ουσία που έχω διαθέσει, είναι αυτονόητο ότι θεωρώ πολύ σημαντική τη συνεισφορά του Δρόμου. Παίρνω, όμως, την αφορμή, μπροστά σε ένα εκλεκτό ακροατήριο, για να κάνω συνοπτικά μερικές επισημάνσεις που αφορούν όλη τη μεγάλη οικογένεια της Αριστεράς, με τις διαβαθμίσεις και την πολυμορφία της. Κι αυτό έχει σχέση με την δυστοκία μας να φέρουμε κάποιο καλύτερο αποτέλεσμα ύστερα από τόσα χρόνια φιλότιμης προσπάθειας.
Είμαι πεπεισμένος ότι ένα πολύ βασικό μας πρόβλημα είναι ότι έχουμε εμπεδώσει μια άρνηση να εκσυγχρονιστούμε, να αποδεχτούμε ως βάση και περιεχόμενο της σκέψης και της δράσης μας τη σύγχρονη πραγματικότητα. Διανοητικά ζούμε σε άλλη φάση, μάλλον σε ό,τι έχει απομείνει από κάποια προηγούμενη. Κι αυτό, σε συνδυασμό με την απόσταση που έχουμε από την κοινωνία, μας εμποδίζει να κάνουμε τα αναγκαία βήματα στις θεωρήσεις μας, στις αξιολογήσεις και εκτιμήσεις της εποχής που ζούμε, στην κατανόηση των σημερινών δεδομένων, στον επαναπροσδιορισμό των αναγκών που υπάρχουν και των αλλαγών που συντελούνται ερήμην μας.
Δεν είναι η πρώτη φορά που είμαστε εκτός του τερέν της πραγματικότητας. Και που αδυνατούμε να γίνουμε υπολογίσιμοι παίκτες. Θα δώσω ένα παράδειγμα που στους περισσότερους παρόντες θα είναι γνώριμο. Στη δεκαετία του 1970 παλεύαμε ως αντιφασίστες και αντιιμπεριαλιστές. Μέχρι εδώ καλά. Έλα, όμως, που πολλοί από μας, ίσως και όλοι που ενταχθήκαμε στην επαναστατική Αριστερά, πιστεύαμε επιπλέον ότι η επανάσταση και η κοινωνική αλλαγή επίκεινται. Κοιτάω καμιά φορά τις εφημερίδες, τις διακηρύξεις και τις ομιλίες εκείνης της εποχής, των εξωκοινοβουλευτικών κομμάτων και οργανώσεων, και βλέπω πόσο διάχυτο ήταν αυτό. Ίσως να ήταν και το κύριο που ενέπλεξε τους περισσότερους από μας στο κίνημα. Ίσως και ο λόγος που μόλις αυτό άρχισε να μην φαίνεται και τόσο πιθανό, οι περισσότεροι συναγωνιστές μας, συνειδητά ή ασυνείδητα, αποσύρθηκαν.
Ανελλιπώς
Ποτέ δεν το εξετάσαμε ούτε κάναμε αυτοκριτική, όχι για χάρη της αυτοκριτικής, αλλά για να ανασκευάσουμε ένα αντιπαραγωγικό τρόπο σκέψης που μας διακατείχε παρ’ όλες τις καλές μας προθέσεις και την εξαιρετική μας ουτοπία. Δεν έφταιγε γι’ αυτό ούτε ο μαρξισμός, ούτε ο λενινισμός, ούτε ο τροτσκισμός, ούτε ο μαοϊσμός, ούτε ο αναρχισμός, ούτε η επανάσταση, ούτε ο κομμουνισμός. Εμείς, και οι ομοϊδεάτες μας στην Ευρώπη, πιστεύαμε ακράδαντα ότι η επιβεβαίωση των προσδοκιών μας είναι εφικτή εδώ και τώρα. Ακόμα και το ΠΑΣΟΚ έλεγε «σοσιαλισμός στις 18». Ευτυχώς που δεν ανεβήκαμε και στα βουνά για να κυκλώσουμε τις πόλεις.
Αυτό δεν αποτελεί κατηγορία. Ήταν όμορφο, συντροφικό, κινητήριο και δημιουργικό και ήμασταν τυχεροί όσοι το ζήσαμε. Αλλά ήταν αδύνατο να πετύχει το στόχο του. Ερμηνεύαμε καλοπροαίρετα, αλλά υποκειμενικά την πραγματικότητα, στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Ήταν αδύνατο να γίνει οποιαδήποτε επανάσταση, γιατί απλά δεν υφίσταντο παρά μόνο στο μυαλό μας οι προϋποθέσεις για μια επανάσταση. Το απολαύσαμε, αλλά πολιτικά δεν το εξηγήσαμε και το πληρώσαμε πολύ ακριβά.
Το χειρότερο ήταν ότι δεν βγάλαμε τα αναγκαία χρήσιμα συμπεράσματα ώστε η εμπειρία να μας βοηθήσει στο μέλλον, αναβαθμίζοντας τις αναλύσεις μας, να μπαίνουμε βαθύτερα μέσα στην πραγματικότητα και να συντονίζουμε πιο αποτελεσματικά και πιο έγκαιρα τις σκέψεις και τις δράσεις μας.
Το βιώσαμε και με την αποτυχία του εγχειρήματος του ΣΥΡΙΖΑ. Ήταν η μεγαλύτερη ευκαιρία, η πιο μαζική και η πιο γειωμένη, που δόθηκε από τη δεκαετία του 1940. Πήγε, όμως, στράφι με πολύ μεγάλη ευθύνη και του υποκειμενικού μας παράγοντα.
Δεν θα το αναλύσω ελλείψει χρόνου και για να μην βγω εντελώς εκτός του θέματος της αποψινής εκδήλωσης. Θα αναμοχλεύσω λακωνικά κάτι απ’ αυτά που γράφω στο Περίπτερο Ιδεών ανελλιπώς εδώ και 15 χρόνια και τα λέω ραδιοφωνικά στο Κόκκινο, επίσης ανελλιπώς εδώ και 20 χρόνια.
Ρομποτικά
Πρώτο, πρέπει να δούμε με μεγαλύτερη εμβρίθεια το ζήτημα της νεοαποικιοκρατίας. Η Αριστερά απομακρύνθηκε πολύ από τον παράγοντα αυτόν. Ακόμα και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις που τόσο απασχολούν τη σύνταξη της εφημερίδας, και πρέπει, απ’ αυτόν τον παράγοντα εξαρτιούνται και λιγότερο από τις διαθέσεις ενός περαστικού πολιτικού που βολεύει να τον αποκαλούμε σουλτάνο για να στηρίζουμε τις αναλύσεις μας. Και μόνο τα προεδρικά διατάγματα του Τραμπ φτάνουν για να καταλάβουμε σε ποια φάση βρίσκεται η ανθρωπότητα. Ο πόλεμος είναι παγκόσμιος και οι τοπικές συρράξεις είναι απλές συνιστώσες του.
Δεύτερο, πρέπει να δούμε πάρα πολύ σοβαρά το ρόλο της Κίνας, το θετικό της ρόλο. Για να το κάνουμε, όμως, με όφελος πρέπει να παρατήσουμε τις προλήψεις και προκαταλήψεις μας. Δεν γίνεται με κριτήρια της δεκαετίας του ’50 να καταλάβουμε τι γίνεται στην Κίνα ή να κρίνουμε το ρόλο της σήμερα. Κι αν δεν μπορείς να το κάνεις αυτό, να ξεφορτωθείς τα παλιά σου φίλτρα, πώς θα καταλάβεις πού πάει η ανθρωπότητα το 2025;
Μπορεί να μην θέλω εύκολα να εξοικειωθώ με τα ανθρωποειδή ρομπότ που χορεύουν, αλλά δεν τόλμησα να πω στον χειρουργό στον οποίο με οδήγησε το ασθενοφόρο με τρεις βουλωμένες αρτηρίες, να μην μου βάλει στεντ μέσα σ’ αυτό το διαστημικό περιβάλλον που όλα γίνονται ψηφιακά και ρομποτικά, επειδή είμαι υπέρ της χειροπρακτικής ιατρικής. Η Κίνα αλλάζει τον κόσμο όλο και θα μας αλλάξει κι εμάς χωρίς καν να ερωτηθούμε, γιατί αυτή είναι η μεγάλη πορεία της ανθρωπότητας που συνεχίζεται. Γι’ αυτό και οι υπερσύγχρονοι πύραυλοι με τους οποίους εκτελείται το εκπληκτικό διαστημικό πρόγραμμα της Κίνας ονομάζονται Long March, δηλαδή «Μεγάλη Πορεία». Και δεν μας παίρνει άλλο, αυτό είτε να το προσπερνάμε λοξοκοιτάζοντας είτε να το απαρνούμαστε από έλλειψη κατανόησης ή από προσκόλληση σε δεδομένα άλλων εποχών. Ακόμα κι αν γίνει πυρηνικός πόλεμος δεν πρόκειται να γυρίσουμε στην ινδιάνικη επικοινωνία με τον καπνό.
Μόνοι
Τρίτη επισήμανση. Μια γυναίκα, με το δίκιο της, με καθαρό λόγο, χωρίς σκουπίδια και υπονοούμενα, έχει πιάσει το σφυγμό του μεγαλύτερου και του υγιέστερου κομματιού της ελληνικής κοινωνίας. Η κυρία Καρυστιανού. Συγκλονιστικό. Κι εμείς, πέρα από το να συνηγορούμε στον αγώνα της, στον πραγματικό κόσμο, είμαστε απλοί παρατηρητές, έκθαμβοι, αλλά μη επαρκείς για να βγάλουμε τα σωστά συμπεράσματα για τους σφυγμούς της κοινωνίας.
Και τελευταία επισήμανση, οι βαλκανικές μας σχέσεις. Με ποιους θα αλλάξουμε τον κόσμο; Για να σώσουμε και τον τόπο μας; Απορρίπτουμε ή επιφυλασσόμαστε επί έτη σε σχέση με την κινέζικη κοσμογονία από τη μια και από την άλλη δεν έχουμε καμία ουσιαστική σχέση με τους γείτονές μας, τους λαούς των Βαλκανίων, ούτε καν πολιτιστικές. Είμαστε μόνοι μας και σκεφτόμαστε μόνοι μας. Είναι αυτό προϋπόθεση για κάτι καλύτερο; Δηλαδή, και τον Ρήγα τον Βελεστινλή τζάμπα τον θαυμάζουμε;
Τα θέτω, ως παραδείγματα, για προβληματισμό και ενδεχομένως για μια προσπάθεια επανένταξης στην πραγματικότητα. Για να παίξουμε κάποιο μεγαλύτερο ρόλο ξεφεύγοντας από το μικρόκοσμό μας, που χρήσιμος και απαραίτητος είναι κι αυτός ιδίως σε περιόδους ισχνών αγελάδων, αλλά πρέπει κάποια στιγμή να πάμε κομμωτήριο, να φτιαχτούμε λιγάκι, να αλλάξουμε, να ανοίξουμε τα παράθυρα για να αεριστούν τα γραφεία μας, να ακούσουμε πιο προσεκτικά τι λένε σημαντικοί άνθρωποι από την Κίνα, την Ινδία, την Αφρική, τη Σιγκαπούρη, τη Σερβία και να αντικρύσουμε ξανά τον μέσα και τον έξω κόσμο όπως πραγματικά είναι κι όχι όπως τον συντηρούμε στο μυαλό μας. Συντρόφισσες και σύντροφοι, φίλες και φίλοι, την επιείκεια σας αν κάποιον αδίκησα, αλλά τα πενιχρά μας αποτελέσματα μπορεί και να με κάνουν υπερβολικά αυστηρό ή, όπως λέει ο Ερρίκος Φινάλης, γλυκόπικρο…
Λόγος στην εκδήλωση «15 χρόνια Δρόμος»
στη Νομική Σχολή, 5 Απριλίου 2025
