του Γιάννη Πανούση
Τραυματίστηκα σε λάθος εποχή
[Γιώργος Φραγκούλης, Υλικές ζημίες]
Τον τελευταίο καιρό εμφανίζονται εγκληματοποινικές έρευνες και κοινωνικοπολιτικές δημοσκοπήσεις, που άλλοτε παρουσιάζουν στοιχεία για την εγκληματικότητα (ανηλίκων, ενδοοικογενειακή κ.λπ.) κι άλλοτε αφορούν στη σφυγμομέτρηση της κοινωνίας σε διάφορα θέματα (πολιτικά, θεσμικά κ.λπ.).
Χωρίς να αμφισβητώ την ποιότητα των όποιων συμπερασμάτων, θέλω να καταθέσω ορισμένες σκέψεις, έστω θεωρητικού χαρακτήρα:
1. Η εγκληματολογική έρευνα στην πραγματικότητα «τεστάρει» το ποινικό σύστημα απονομής δικαιοσύνης: νομιμοποίηση ποινικοποιήσεων και συνέπειες (π.χ. αντεγκληματικής πολιτικής) και ουσιαστική παρέμβαση της Αστυνομίας τίθενται υπό το φως των δεδομένων. Η εγκυρότητα της όποιας θεωρίας εξαρτάται κατά πολύ από τη μεθοδολογία, την εμπειρική δοκιμή και την αξιολόγηση. Η στατιστική μορφοποίηση προϋποθέτει βέβαια συνεχώς επαναλαμβανόμενες ίδιες καταστάσεις για να ’ναι αξιόπιστη.
Οι στατιστικές πρέπει να κινούνται μέσα στα πλαίσια ενός θεωρητικού παραδείγματος από το οποίο και αντλούν στοιχεία, και να μην υποτάσσονται σε μια ιδεοληπτική γραμμή. Όσο δύσκολο είναι να ’χουμε «value-free» στατιστικές, άλλο τόσο επικίνδυνο είναι ν’ αφήνουμε να διευρύνεται η έννοια του εγκλήματος και της παρέκκλισης που ν’ αφορούν ορισμένες ομάδες πληθυσμού.
Θετικιστές, αντιθετικιστές, εν μέρει αντιθετικιστές αναζητούν το κύρος και την αξιοπιστία της στατιστικής έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες χωρίς συμβιβασμούς και εκπτώσεις, ως προς τη χρήση των αποτελεσμάτων.
Οι μετρήσεις παράγουν αριθμούς αλλά οι επιστήμονες ερμηνεύουν τους αριθμούς αυτούς (κατανομές, συσχετίσεις, μεταβλητές, διαφορές, ροπές, τάσεις) με βάση ανεξάρτητους κανόνες δεοντολογίας και ευθύνης.
Επιστήμη και προπαγάνδα δεν πρέπει να διαπλέκονται
2. Η επαγωγική στατιστική δεν στερείται αβεβαιοτήτων, αφού κάθε γενίκευση είναι επισφαλής. «Η στατιστική οντολογία προσφέρει ένα μοντέλο αναπαράστασης» της πραγματικότητας, το οποίο όμως εξαρτάται από τη φύση και τις πηγές της στατιστικής (αντιπροσωπευτικό δείγμα, αξιόπιστη μεθοδολογία κ.λπ.). Γι’ αυτό συχνά οι στατιστικές αξίζουν όσο αξίζουν αυτοί που τις διεξάγουν, και η πραγματική πολιτική κατάσταση τελικά είναι αυτή που «φωτογραφίζουν» (ή «πιάνουν») κάθε στιγμή οι συγκεκριμένοι ερευνητές.
Οι στατιστικές συνήθως παραπέμπουν στο παρελθόν, και με την έννοια αυτή θέλουν ειδική επεξεργασία για να συμβάλουν στην πρόβλεψη του μέλλοντος (αφού οι συνθήκες έχουν στο μεταξύ αλλάξει). Η συγκυριακή ή και μισοπρόθεσμη στατιστική αλήθεια «δεν είναι αναγκαστική αλήθεια» αλλά μία όψη της, και μάλιστα αρκετά αφηρημένη. Γενικές μέθοδοι ή ειδικές τεχνικές δεν αρκούν για να μας πουν «πώς το πολιτικό σύστημα λειτουργεί» και να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες ενός «ικανοποιητικού μοντέλου» (satisfying model). Κανένα δεδομένο από μόνο του δεν έχει νόημα. Πρέπει να συνδυαστεί και με άλλα για να συγκροτήσει «έννοια» (concept).
Η διακύμανση των ποιοτικών δεικτών από τη μία διαφοροποιεί το φόβο και την ασφάλεια του πολίτη, κι από την άλλη ελέγχει την εμπιστοσύνη του κοινού στη φερεγγυότητα / αποτελεσματικότητα των μέτρων και των εξαγγελιών κυβέρνησης κι αντιπολίτευσης. Η παραμόρφωση των πραγματικών δεδομένων καταλήγει συνήθως σε αποτυχίες πρόγνωσης ή σε «φάλτσα». Γι’ αυτό πρέπει να περάσουμε από τη μια αφελή (naive) αποδοχή σε μια κριτική προσέγγιση των στοιχείων.
Η διαπίστωση αυτή ισχύει ακόμα περισσότερο όταν ως αποκλειστικές πηγές πληροφόρησης έχουμε μόνο τα Media.
Κατασκευασμένες κομματικές «αλήθειες» κι επικοινωνιακά fake news δεν πρέπει να συμπορεύονται
Μ’ αυτά και μ’ αυτά, καλό θα ήταν ο ενεργός και υποψιασμένος πολίτης να διασταυρώνει τα στοιχεία με βάση την κοινωνική παρατήρηση/εμπειρία του και να μην πείθεται τόσο εύκολα για το αν και πόσο ανεβαίνει η εγκληματικότητα ή το εάν και πώς θα εκλεγεί το τάδε κόμμα στις επόμενες εκλογές, γιατί έτσι θα είναι πάντοτε «ο τυφλός» του δημοκρατικού παιχνιδιού.
Υ.Γ.: «Ο λόγος κι ο φόβος, αδέλφια ετεροθαλή»
[Γιώργος Φραγκούλης, Το μήνυμα]
