Μέρος μόνο της γκρίζας πραγματικότητας καταγράφει έρευνα του Ευρωβαρόμετρου. Του Γιώργου Κατερίνη
Δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο η μαύρη εργασία, σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου που πραγματοποιήθηκε στις 28 χώρες της Ε.Ε. Αν και η έρευνα εστιάζει μόνο στην ατομική παροχή και αγορά αγαθών και υπηρεσιών, καθώς και στους «μισθούς – φακελάκια» και δεν καλύπτει όλες τις μορφές αδήλωτης εργασίας, ορισμένα στοιχεία που δημοσιεύονται απηχούν μια γκρίζα πραγματικότητα. 4% των Ευρωπαίων απαντούν ότι έχουν ασκήσει αδήλωτη αμειβόμενη εργασία, ενώ 11% δηλώνουν ότι αγόρασαν αγαθά ή υπηρεσίες που ήταν προϊόν αδήλωτης εργασίας.
Επιπλέον ένα ποσοστό 3% των ερωτηθέντων αναφέρει ότι λαμβάνει μέρος των αμοιβών του στο χέρι. Έχει ενδιαφέρον όμως να δούμε και ορισμένα άλλα ευρήματα. Η έρευνα σημειώνει ότι στη Λετονία, τις Κάτω Χώρες και την Εσθονία εντοπίζεται το υψηλότερο ποσοστό (11%) όσων απαντούν ότι παρέχεται αδήλωτη εργασία. Επίσης ότι σημειώθηκε θεαματική αύξηση στη ζήτηση αδήλωτης εργασίας στην Ελλάδα, την Κύπρο, τη Μάλτα και τη Σλοβενία. Ακόμα ότι η καταβολή μισθών στο χέρι (σε φακελάκι, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται) στη διάρκεια της κρίσης μειώθηκε στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, αλλά αυξήθηκε στην Ελλάδα.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι λόγοι τους οποίους οι ερωτώμενοι αναφέρουν ως κύριους για την άσκηση μαύρης εργασίας. Σε ποσοστό 50% αναφέρουν ότι ωφελούνται και τα δυο μέρη, 21% ότι έχουν δυσκολία να βρουν μια κανονική θέση εργασίας, 16% ότι θεωρούν τη φορολογία υψηλή και 15% ότι έχουν απουσία άλλων εισοδημάτων. Εντελώς διαφορετική είναι όμως η κατάσταση στον ευρωπαϊκό Νότο που πλήττεται από την κρίση. Εκεί σε ποσοστό 41% οι ερωτηθέντες αναφέρουν ως κύριο λόγο την αδυναμία να βρουν κανονική θέση εργασίας, ενώ σε ποσοστό 26% ότι δεν έχουν άλλη πηγή εισοδήματος.
Αν και στην έρευνα καταγράφονται ως τομείς όπου παρέχεται αδήλωτη εργασία οι ανακαινίσεις σπιτιών, οι εργασίες κηπουρικής, ο καθαρισμός και η φύλαξη παιδιών, εξετάζεται δηλαδή το φαινόμενο από τη σκοπιά της ατομικής ευθύνης του πολίτη, η ανάλυση των ευρημάτων δεν μπορεί να κρύψει τον αντίκτυπο της κρίσης στην αγορά εργασίας. Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο «η εξασθένιση των αγορών εργασίας από το 2007 έχει οδηγήσει σε αύξηση της ιδιωτικής παροχής αδήλωτης εργασίας». Κι ακόμα «η υψηλότερη ανεργία όσο και η αυξανόμενη φτώχεια φαίνεται να αυξάνουν την αποδοχή των μισθών σε φακελάκι».
Φαινόμενο που ανθεί
Τα ευρήματα της πανευρωπαϊκής έρευνας έχουν τη σημασία τους αφού προέρχονται από ένα επίσημο κοινοτικό φορέα. Θα είχε βέβαια ενδιαφέρον να βλέπαμε στοιχεία από τις αρμόδιες υπηρεσίες εποπτείας της εργασίας των χωρών της Ε.Ε., όπως αυτά που κατά καιρούς ανακοινώνει το δικό μας υπουργείο Εργασίας.
Η εμπειρία που μας περιγράφουν υπάλληλοι των επιθεωρήσεων εργασίας δείχνει ότι η διάλυση των εργασιακών σχέσεων και η κατακόρυφη αύξηση της ανεργίας ευνοεί όλες τις μορφές άτυπης εργασίας. Αν και τα περιστατικά που καταγγέλλονται ή διαπιστώνονται είναι ένα πολύ μικρό μέρος, το γεγονός ότι έχουν πολλαπλασιαστεί οι καταγγελίες και μάλιστα ανώνυμες δείχνει ότι το φαινόμενο της μαύρης ανασφάλιστης εργασίας διογκώνεται. Από το σύνολο των εργατικών διαφορών που επιλαμβάνονται οι αρμόδιες υπηρεσίες, το 30% αφορούν ανασφάλιστη (ή ΚΑΙ ανασφάλιστη) εργασία.
Το φαινόμενο της μαύρης εργασίας ανθεί παρά τη θέσπιση αυστηρών προστίμων. Στην αγορά εργασίας αναπτύσσεται απίστευτη ευρηματικότητα σε μεθόδους απόκρυψης της αδήλωτης εργασίας. Αυτό που το Ευρωβαρόμετρο ονομάζει «φακελάκι» καταγράφεται ως δήλωση ενός μόνο τμήματος της εργασίας. Ο εργοδότης δηλώνει 4ωρη εργασία κι απασχολεί τον εργαζόμενο 8ωρο, ή ακόμη χειρότερα δηλώνει κάποιες ελάχιστες ώρες τον μήνα, ίσα ώστε να διατηρεί τη «νομιμοποίηση» απασχόλησης του εργαζόμενου σε τυχόν έλεγχο. Η δυνατότητα τροποποίησης του ωραρίου που του παρέχει ο νόμος του αφήνει την ευελιξία να δηλώνει ή να «ξεδηλώνει» τον εργαζόμενο, αποφεύγοντας τις συνέπειες. Ένα μικρό μέρος αυτής της παρανομίας καταγράφεται και στην παραπάνω ευρω-έρευνα. Οι αμειβόμενοι με αυτό τον τρόπο στον Ευρωπαϊκό Νότο της τεράστιας ανεργίας, δηλώνουν ότι το ποσοστό του ετήσιου εισοδήματος που λαμβάνουν σε «φακελάκι» ανέρχεται στο 69% (στο Βορρά της Ευρώπης το αντίστοιχο ποσοστό είναι 7%).
Με αυτές τις επιδόσεις θα περιμένουμε να δούμε πώς ο προεδρεύων Έλληνας υπουργός Εργασίας θα χειριστεί τον Απρίλιο τις προτάσεις που αναμένεται να καταθέσει η Κομισιόν για «μια ευρωπαϊκή πλατφόρμα πρόληψης και αποτροπής της αδήλωτης εργασίας».
