Μετωπική συνομιλία ανοιχτού διαλόγου
Η τέχνη στις εσωτερικές της αλληλουχίες βιώνει βίαια τις αόρατες αλλαγές που επιτελούνται στο πεδίο διαμόρφωσης του τεχνολογικού ολοκληρωτισμού. Σ’ αυτό το πεδίο θα οικοδομηθούν οι κοινωνίες, σε φύση τεχνητή, μελαγχολικές αποδυναμωμένες από ανία, αποζητώντας πευκώνες και Θεό, αποζητώντας ό,τι πρόσφεραν σ’ αυτή τους τη συναλλαγή. Να βιαστούμε σήμερα εγκλωβίζοντας σε μουσεία-αποσκευές τους Παρθενώνες, την εξορυγμένη απ’ τα έγκατα της γης μακραίωνη πολιτισμική μας Ιστορία μη τυχόν κινδυνεύσει από εκείνο το αύριο.
Για την τέχνη και τον ποιητικό κριτικό στοχασμό μη φοβάστε, θα συνομιλούν σε πεδιάδες του τίποτα συμπαντικές και μόνες. Εκεί θα συνεχίσουμε ως ατομική πρωτοβουλία το διάλογο…
Έτσι προλόγιζε ο ζωγράφος και κριτικός τέχνης Χρήστος Θεοφίλης μιαν αδημοσίευτη συζήτηση που έγινε το 2012 ανάμεσα στον ίδιο και τον μακαρίτη πια Κώστα Σταυρόπουλο. Και επειδή οι άνθρωποι πεθαίνουν οριστικά, μόνο όταν οι φίλοι τους ξεχνούν, θεωρούμε -8 μήνες μετά το θάνατό του- υποχρέωση της μνήμης να ανακαλέσουμε στο ζοφερό παρόν τη μορφή, τα «ανδραγαθήματα» και τους στοχασμούς, ενός πραγματικά ξεχωριστού ανθρώπου…
Tριάντα χρόνια που διαβάζω κείμενά σου παρατηρώ να υπερασπίζεσαι με ιερό πάθος τις πρωτοποριακές κοινωνικές ιδέες στην τέχνη και τον κριτικό στοχασμό. Πού βρισκόμαστε σήμερα; Προχωρήσαμε ή δρούμε κολλημένοι στο φόβο του ηλεκτρονικού τεχνολογικού ολοκληρωτισμού;
Αν αυτό συμβαίνει με μένα, τότε με κάνεις να αισθάνομαι ότι κουβαλάω υπέρβαρα φορτία πρωτοποριακών κοινωνικών και καλλιτεχνικών ιδεών και δεν θα επιθυμούσα κάτι περισσότερο. Αλλά στο δικό μας, ανοιχτό διάλογο, θα ήθελα να κινηθούμε πέρα από τη γοητεία του ακινητοποιημένου παρελθόντος, να πούμε τι είναι πρωτοπορία σήμερα. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να διαλογιζόμαστε τιμώντας το ανειρήνευτο γίγνεσθαι κι ας απαντήσουμε ενδεχομένως με λάθος, νόμιμο το παράπτωμά μας.
Είναι μια καλή στιγμή να μιλήσουμε για το πού πάει ο κόσμος
Αν όντως θέλουμε να ήμαστε ανοιχτοί στο διάλογο ώς τα όρια της διαλεκτικής του έντασης, οφείλουμε να συμβουλευόμαστε πριν απ’ όλα την κίνηση της Ιστορίας και μετά ν’ αποφανθούμε για το πού πάει ο κόσμος. Θα προτάξω στη συνομιλία μας το ιστορικό βιογράφημα της Ιστορίας και της κοινωνικής συνείδησης: ότι έχουμε μεταφερθεί από το 1950 και μετά στην ταξική ρήξη κεφαλαίου κι εργασίας, στη συνολική ρήξη κοινωνίας και φύσης. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει πρωτίστως ότι στο στάδιο αυτό εκβιάζεται ο άνθρωπος να ξεριζωθεί απ’ την παραδοσιακή φύση και να οδηγηθεί θλιβερός μετανάστης στην τεχνητή. Στον παράδεισο δηλαδή του πλαστικού τάπητα, στην αδιέξοδη θερμοκοιτίδα της βιοτεχνολογίας των έγκλειστων ανθοβολώνων σε πολυτελή ενυδρεία. Απ’ αυτό το δρόμο της αλόγιστης οικονομικής ανάπτυξης πέφτει ο άνθρωπος στην παγίδα-ιδεολογία του υπερκέρδους και της υπερκατανάλωσης, που μοιραία διασπά την οικολογική ισορροπία του πλανήτη.
Αυτή είναι η γραμμή της ιστορίας και της κοινωνίας;
Αυτή τη γραμμή προσπαθώ ν’ αποκαλύψω στον αναγνώστη και να πω ότι η βιομηχανική και η ταξική κοινωνική επανάσταση κυριάρχησαν στην 100ετία του 1850-1950 και ό,τι υποσχέθηκαν κατέληξε στο αρμάρι της Ιστορίας. Η τέχνη, η ηλεκτρονική τεχνολογία κι ο κριτικός στοχασμός της σήμερον συντάσσονται στις γραμμές της πυκνής αντιστασιακής κοινωνικής συνείδησης, ορκισμένες οντότητες ενάντια σε κάθε μορφή κοινωνικής τυραννίας.
Ο ηλεκτρονικός τεχνολογικός πολιτισμός βρίσκεται σε μετωπική αντιπαράθεση με τον τεχνολογικό ολοκληρωτισμό, αλόγιστο μέγεθος του μετα-καπιταλισμού. Σ’ αυτό το πλέγμα της διαλεκτικής κίνησης της ιστορίας βιορρυθμίζει τις ανάσες του ο άνθρωπος, η τέχνη κι ο κριτικός στοχασμός.
Βρισκόμαστε, το θέλουμε ή όχι, στην επική εξέλιξη των Ηλεκτρονικών Μέσων παραγωγής και των παραγωγικών δυνάμεων που θα λέγε ο Μαρξ μαζί του κι ο Έγκελς, εμπνευστές κι οι δύο της κοσμοθεωρίας του ιστορικού υλισμού. Με βάση αυτή την παρατήρηση μπορούμε να προσδιορίσουμε και το μέγεθος του ηλεκτρονικού μετακαπιταλισμού, παραγωγό της κοινωνικής μελαγχολίας.
Σ’ αυτή τη φάση εξέλιξης είναι καλό που η τέχνη και ο κριτικός στοχασμός μένουν όρθιες οντότητες ελευθερίας και δυνάμεις αναχαίτισης του βάρβαρου κι αλόγιστου κέρδους.
Πριν από 30 χρόνια αυτές οι ιδέες δεν κυκλοφορούσαν ευανάγνωστα στο ευρύτερο κοινό. Σήμερα τις προσλαμβάνει με συγκίνηση…
Στόχος της πρωτοποριακής τέχνης και του κοινωνικού ιδεολόγου επαναστάτη είναι πώς να ιδεολογήσει τη διάνοιά τους στη μεγαλύτερη δυνατή διαλεκτική ένταση. Να πολεμήσει τον ηλεκτρονικό ολοκληρωτισμό, τροφό του κοινωνικού κομφορμισμού και του καταναλωτικού μαζάνθρωπου. Δεν νομίζω ότι είπα μέχρις εδώ κάτι παράδοξο κι ούτε αυτό που θα πω τώρα, ότι η μοντέρνα τέχνη πέρασε στην εννοιολογική τέχνη μετά το 1950 κι ότι ο Πικάσο ήταν κορυφαίος της μοντέρνας τέχνης κι ο Γιόζεφ Μπόις κορυφαίος της εννοιολογικής τέχνης.
Τώρα βλέπουμε κάτι πέρα απ’ την εννοιολογική τέχνη…
Να πω, ότι πεδίο δράσης κι έκφρασης της εννοιολογικής τέχνης είναι η στιγμή κυριαρχίας του ηλεκτρονικού νοείν με δευτεραγωνίστρια τη σοφία της καρδιάς. Το ηλεκτρονικό νοείν γεννάει καθώς αχνοφαίνεται, όπως είπες στον ορίζοντα του χρόνου, το είδος γραφής της βιο-αρτ και της ηλεκτρόνικα αρτ, «παιδιά» του ηλεκτρονικού νοείν. Βρισκόμαστε δηλαδή μπροστά στη δυνατότητα να παράγουμε εικόνα χωρίς τη διαμεσολάβηση της αντικειμενικής πραγματικότητας. Από την ώρα που ο άνθρωπος πάτησε και δρασκέλισε το Διάστημα, όλα τα μέχρι χθες ανατράπηκαν θετικά. Κινηθήκαμε μέσα σε μια ώρα 3.000 χρόνια μπροστά, και σ’ όλα τα επίπεδα και μέτωπα δράσης της κοινωνικής δημιουργίας άναψαν πυρκαγιές…
Προχωρήσαμε στην ηλεκτρονική δημοκρατία και στην ηλεκτρονική γραμματική. Το κομπιούτερ παράγει ποίηση, αν ο άνθρωπος το χρησιμοποιήσει ως δημιουργός.
Θα πεις κάτι άλλο;
Να πω. Αυτά που υποστηρίζεις, τα υποστήριζες και πριν από 30 χρόνια. Χρόνια δύσβατα στην πρόσληψή τους από το ευρύτερο κοινό. Το ευχαριστιέσαι τώρα που διευρύνθηκε σημαντικά το κοινό γνώμης και φίλος συνάμα της ανυποχώρητης καινούργιας πρωτοπορίας;
Και ποιος δεν θέλει να επαληθεύονται οι προφητείες του στην πράξη. Όμως οφείλουμε να προχωρήσουμε πιο πέρα, στα καινούργια μεγέθη της μορφοπλαστικής απελευθέρωσης του εικαστικού λόγου. Αυτό είναι το υλικό των πεποιθήσεών μου, ευτυχής ποιητικός οδυρμός της φύσης μέσα μου και της κοινωνίας, υλική βάση της πολιτισμικής γεωμετρίας του «υπάρχω».
Στις μέρες μας, θα το επαναλάβω κουραστικά, ζούμε στις οντότητες επικοινωνίας της ηλεκτρονικής δημοκρατίας και της ηλεκτρονικής γραμματικής κι η τέχνη συνεχίζει ν’ απαρτίζεται από τους 4 αυτονομημένους λόγους: το μουσικό, τον εικαστικό, τον γραπτό (πεζό και έμμετρο) και τον φιλμικό. Μια και είπα παραπάνω ότι αποσύρθηκαν τα 3 είδη δημοκρατίας, η υπόσχεση της κοινωνικής δημοκρατίας δεν επαληθεύτηκε ποτέ στην πράξη πως τάχα όλη η εξουσία… στα σοβιέτ. Μετεξελίχτηκε στη δικτατορία του προλεταριάτου, στον συγκεντρωτικό και αντιδημοκρατικό υπαρκτό σοσιαλισμό.
Αυτά ας τα χρεώσουμε στο παρελθόν, βαλσαμωμένα επιμελώς και εντοιχισμένα στην ακινητοποιημένη ιστορία…
Θέλω να σε ρωτήσω: Πώς και σου έλαχε πριν από 20 χρόνια να πλοηγήσεις την εμφάνιση και τη διαδρομή της γενιάς του ΄80 κάνοντας το 1988 εκείνη την ομαδική εικαστική έκθεση με 33 νέους καλλιτέχνες με τον τίτλο «Συναντήσεις- Επισημάνσεις- Αντιπαραθέσεις»;
Το πράγμα είναι απλό. Έπιασα το κατεστημένο στον ύπνο, όπως ο Λένιν τον Κερένσκι. Διάλεξα καλλιτέχνες άγνωστους, άλλο που αυτή τη στιγμή τρέχουν όλοι τους λαμπερά αστέρια στον αττικό ουρανό.
Οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν αναγνωρίζουν την προσφορά στην κλίμακα μιας έκθεσης- έκπληξη, που προσδιόρισε τη γενιά του ΄80;
Οι καλλιτέχνες κατάλαβαν έμμεσα μαζί με το κοινό τα όσα υπόσχονταν η ριζοσπαστική σκέψη για μια καινούργια πρωτοπορία στων ιδεών την περιπέτεια. Έτσι γινόταν, έτσι γίνεται κι έτσι θα συνεχίσει να γίνεται το παιχνίδι, να συνυπάρχει ο θρίαμβος μαζί με τη μιζέρια. 14 από την έκθεση των 33 λειτουργούν σήμερα σαν μισθοφόροι εικαστικοί λοχαγοί στις διάφορες σχολές τέχνης. Κάποιους άλλους τους πήρε η ιδιωτική πρωτοβουλία με το μαγικό ραβδί της τεχνεμπορίας και τους γυρίζει στα εικαστικο-πάζαρά της. Έμειναν 10 περίπου κι άλλοι τόσοι που ανανέωσαν το απαράτ της γενιάς του ΄80, ανοιχτός δρόμος αφύπνισης που μας προσφέρει ο ευδαιμονισμός του 21ου ηλεκτρονικού αιώνα.
Η δεύτερη σημαντική επιτυχία σου είναι η ίδρυση του Μουσείου Βάσω Κατράκη στο Αιτωλικό.
Η ίδρυση του Μουσείου μου πήρε 15 χρόνια κι αν πέτυχε ο στόχος μου, πέτυχε χάρις στο ιερό πείσμα μου. Είναι μια καθαρή πράξη ρήγματος αυτό το Μουσείο στην παχυλή ευημερία της πολιτείας, έργο της ατομικής πρωτοβουλίας. Αλλά αυτό επιτάσσει η «μέσα» εντολή του έργου της Βάσως. Έργο μοναδικό στον κόσμο χαραγμένο στο σκληρό υλικό της πέτρας. Τώρα μένει να φοβόμαστε τους εραστές καταληψίες του Μουσείου, οδηγώντας το στην ιδεολογία του κοινωνικού παραγοντισμού. Αλλά μάλλον θα χαλάσουν πολλά ζευγάρια παπούτσια περιμένοντας να πέσει του κριαριού ο χρυσός θησαυρός…
Σημαντική είναι κι η έκδοση της ποιητικής σου συλλογής Παρίσταμαι με τα 174 ποιήματά της.
Δεν είναι παράδοξη πράξη η συγγραφή της αφού παραμένει πάντα ερωμένη μου η ποίηση. Κράτησε κι αυτή η προσπάθεια μια 10ετία, αλλά το αποτέλεσμα δικαιώνει κάθε περιπέτεια της εφηβείας του μυαλού μας. Αλλά καλύτερα είναι να με βγάλεις από την παγίδα της προσωπικής μου δράσης, αν η γενιά του ’80, αν η ποιητική συλλογή, αν το Μουσείο Βάσω Κατράκη, αν οι 4.000 σελίδες παραγωγής του θεωρητικού συγγραφικού κριτικού στοχασμού μου και αν οι 15 σημαντικές ομαδικές εικαστικές εκθέσεις φορείς των ριζοσπαστικών και πρωτοποριακών ιδεών μου, πολλά προσέφεραν. Βαρετά ανδραγαθήματα.
Να πούμε πού πάει ο κόσμος ήταν η… συμφωνία μας.
