Με αφορμή τη συζήτηση για την 3η Σεπτέμβρη
του Βασίλη Ασημακλόπουλου*
Τις τελευταίες ημέρες, με αφορμή τη συμπλήρωση 40 χρόνων από τη Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη, αναπτύχθηκε μια σχετική δημόσια συζήτηση. Δεν θα σχολιάσουμε καθόλου τις δύο εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν στο πλαίσιο του ψευδώνυμου ΠΑΣΟΚ. Μ’ αυτές ασχολήθηκαν τα ΜΜΕ της κεφαλαιοκρατίας, οι ιδεολογικοί μνημονιοφύλακες του ελληνικού λαού. Σφάλλουν, κατά τη γνώμη μας, οι εφημερίδες της Aριστεράς στο βαθμό που ασχολήθηκαν με τις συγκεκριμένες εκδηλώσεις ακόμα και στο επίπεδο της απλής ειδησεογραφικής αναφοράς. Είναι λάθος πολιτική αντιμετώπιση.
Απεναντίας έχει μεγάλη σημασία για όλους εμάς που παλεύουμε μέσα από τις γραμμές του ΣΥΡΙΖΑ και ο καθένας από το μετερίζι του, η ερμηνεία του κύκλου της μεταπολίτευσης μέσα από την πορεία εξέλιξης του ΠΑΣΟΚ, καθώς το συγκεκριμένο κόμμα επηρέασε όσο κανένα άλλο την πορεία του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού από τη μεταπολίτευση ως το μνημόνιο, επαληθεύοντας τη γκραμσιανή ρήση ότι η ιστορία ενός κόμματος, είναι η ιστορία μιας χώρας από μια συγκεκριμένη οπτική (1). Πώς, δηλαδή, μέσα από ποιες διεργασίες και διαδικασίες ένα αριστερό σοσιαλιστικό κόμμα μεταμορφώνεται στο ακριβώς αντίθετό του και καταντά ψευδώνυμο. Από πολιτική πρωτοπορία «στον αγώνα για μια Ελλάδα λεύτερη και σοσιαλιστική» σε υπηρέτη και προπαγανδιστή της Ελλάδας φτωχού αμερικανογερμανικού προτεκτοράτου (2).
Η μεταμόρφωση αυτή πραγματοποιήθηκε αφού το ΠΑΣΟΚ διέγραψε μέσα από τη διαδρομή των 40 χρόνων και ως αποτέλεσμα των συγκεκριμένων πρακτικών του και τις τέσσερις βασικές ιδρυτικές αρχές και στόχους που, ρητώς, αναφέρονται στη Διακήρυξη. Όπως είναι γνωστό, το ιδρυτικό τετράπτυχο της 3ης Σεπτέμβρη είναι εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική απελευθέρωση, δημοκρατική διαδικασία. Μάλιστα, όπως ήταν διατυπωμένες στο κείμενο, δημιουργούνταν η εντύπωση μιας έμμεσης σταδιολόγησης των στόχων στην πορεία για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό, καθώς οριζόταν ότι η εθνική ανεξαρτησία αποτελεί προϋπόθεση για τη λαϊκή κυριαρχία, που αποτελεί προϋπόθεση για την κοινωνική απελευθέρωση (σοσιαλισμό).
Ο Ανδρέας Παπανδρέου απέρριψε ρητώς μια τέτοια εκδοχή, ξεκαθαρίζοντας ότι ο αγώνας για εθνική ανεξαρτησία βρίσκεται σε δυναμική αλληλεξάρτηση με τον αγώνα για λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική απελευθέρωση σε μια ενιαία μεταβατική διαδικασία.
Την περίοδο της έντονης εσωκομματικής πάλης 1975-1977 και με το πολιτικοϊδεολογικό και οργανωτικό σώμα του ΠΑΣΟΚ υπό διαμόρφωση, ο Ανδρέας Παπανδρέου επιχείρησε με ορισμένα κείμενά του στην κομματική εφημερίδα Εξόρμηση (3), να οριοθετήσει το χώρο της σοσιαλιστικής Αριστεράς απέναντι στις στρατηγικές του ευρωκομμουνισμού, του υπαρκτού σοσιαλισμού και της σοσιαλδημοκρατίας, διαμορφώνοντας ένα διακριτό εθνικό και δημοκρατικό δρόμο για το σοσιαλισμό, που αργότερα κωδικοποίησε ως στρατηγική του Τρίτου Δρόμου (4).
Μέσα από την εξέλιξή του το ΠΑΣΟΚ διέγραψε ως αρχή του πρώτα τη δημοκρατική διαδικασία στη δεκαετία του ’70, οικοδομώντας στο εσωτερικό του έναν αυταρχικό κομματικό μηχανισμό στα τριτοδιεθνιστικά πρότυπα του δημοκρατικού συγκεντωτισμού. Τη δεκαετία του ’80 διέγραψε το σοσιαλιστικό στόχο (την κοινωνική απελευθέρωση) εφαρμόζοντας αναδιανεμητικές πολιτικές παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας χωρίς ανατροπή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, που για την Ελλάδα θα σήμανε ταυτόχρονα και μια πολιτική αποδέσμευσης από την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ. Τη δεκαετία του ’90 υπονόμευσε (αν δεν ακύρωσε) τη λαϊκή κυριαρχία, δημιουργώντας μια υφιστάμενη και δουλική σχέση με τα ΜΜΕ της διαπλοκής. Τέλος, με την υπαγωγή της χώρας στο Μνημόνιο διέγραψε το στόχο της εθνικής ανεξαρτησίας.
Επρόκειτο για μια σταδιακή διαδικασία που στον πυρήνα της βρίσκεται η μετατροπή του κόμματος από μέσο για την επίτευξη του τελικού σκοπού -εννοώντας ως μέσο το πραγματοποιημένο μέρος του σκοπού- σε αυτοσκοπό, μέσα από την κυβερνητική διαδρομή και ειδικότερα την κρατικοποίηση του κόμματος. Όταν όμως στο βωμό της αναπαραγωγής του κόμματος ως γραφειοκρατικού εξουσιαστικού μηχανισμού ακυρώνονται οι στρατηγικοί στόχοι και το σοσιαλιστικό κόμμα δεν έρχεται σε ρήξη με τους μηχανισμούς ιμπεριαλιστικής εξάρτησης της χώρας και κοινωνικής εξαθλίωσης του λαού, θα κληθεί να τους υπηρετήσει. Ανεξαρτήτως υποκειμενικής βούλησης. Ας κρατήσουμε αυτό το συμπέρασμα.
(1) Γκράμσι Α., Για τον Μακιαβέλι…, Eκδ. Ηριδανός, χ.χ.ε., σελ. 43-44
(2) Για μια σύντομη παρουσίαση αυτής της πορείας, βλ. το κείμενό μας Με αφορμή τα 40 χρόνια από την 3η Σεπτέμβρη 1974, περ. Unfollow, τχ. 33ο/ Σεπτεμβρίου 2014.
(3) Παπανδρέου Α., Ο ευρωκομμουνισμός δεν είναι ο δρόμος για το σοσιαλισμό στην Ελλάδα, εφημ. Εξόρμηση 11/3/1977, Η εθνική ανεξαρτησία βασικός στόχος, εφημ. Εξόρμηση 18/3/1977, Ο ελληνικός δρόμος για το σοσιαλισμό, εφημ. Εξόρμηση, 24/3/1977. Τα ανωτέρω περιλαμβάνονται στο Συλλογικό ΠΑΣΟΚ και Εξουσία, Παπασαραντόπουλος Π. (επιμ.), Εκδ. Παρατηρητής, 1980. Επίσης βλ. Παπανδρέου Α., Ο Μαρξ, ο Λένιν και η «δικτατορία του προλεταριάτου» 11ος/1975, περιλαμβάνεται στο Από το ΠΑΚ στο ΠΑΣΟΚ, Εκδ. Λαδιας, 1976.
(4) Εισήγηση Ανδρέα Παπανδρέου στο 1ο συνέδριο ΠΑΣΟΚ (5ος/1984).
* Ο Βασίλης Ασημακόπουλος είναι μέλος της Ο.Μ. ΣΥΡΙΖΑ Δικηγόρων και της Σ.Ε. του Νέου Αγωνιστή
