της Μαρίας Μαγγιώρου*
1. Είναι το ίδιο πράγμα με τον δικαιωματισμό, την ακύρωση, την πολιτική ορθότητα, τη συμπερίληψη, την πολυπολιτισμικότητα, τον αντιφασισμό, τον αντιρατσισμό, τον αντιλαϊκισμό, το #MeToo» κ.ο.κ.
Ο όρος woke ανήκει στην αφροαμερικανική αργκό και σήμαινε αρχικά (στη δεκαετία του ’60) τον αφυπνισμένο ως το αντίθετο του zombie. Το 2014, αναβίωσε λόγω της κινητοποίησης Τhe Black Lives Matter ως το αντίθετο του τοξικού. Η δε λέξη τοξικός έγινε μόδα ακριβώς επειδή σημαίνει το αντίθετο του γουόκ, που θα πει αυτός που νοιάζεται για τις αδικίες ως προς το φύλο και τη φυλή (βλ. λεξικό Marriam-Webster).
Ο γουοκ δεν είναι ο ΛΟΑΤΚΙ-friendly αλλά ο εχθρός των κοινωνικών ορίων και των πολιτικών όρων. Παρά το νόημα της αφύπνισης, στον γουοκισμό δεν υπάρχει ούτε ίχνος από πολιτική συνείδηση, ενώ ο δικαιωματισμός δεν αποτελεί πολιτική προσδοκία. Ο γουόκ έχει για θρησκευτικό καθήκον, όπως ο τζιχαντιστής, να μάχεται υπέρ της «γυμνής ζωής» του «ρευστού ανθρώπου» κατά τις εντολές του νεοκαπιταλισμού.
Η Γουοκ Κουλτούρα δεν είναι τυραννία της μειοψηφίας αλλά μια πνευματική δικτατορία όπου η δημοκρατική αρχή της ελευθερίας της έκφρασης καταγγέλλεται σαν τυραννία της πλειοψηφίας. Το σύστημα επιτρέπει στους δήθεν περιθωριοποιημένους να μην συμμορφώνονται στους κανόνες της κοινωνίας.
Στον γουοκ ολοκληρωτισμό υπάρχουν ελεγκτές κυκλοφορίας των ιδεών που επιβάλλουν τον σχετικισμό και τον μηδενισμό με πρακτικές κατάδοσης και βία. Για τον γουοκισμό, οι διαφωνούντες διαπράττουν έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Και με το επιχείρημα ότι οι διαφωνούντες ασκούν βία, αφού αμφισβητούν την πολιτική ορθότητα, δικαιολογείται η βία του γουοκισμού. Σε όλο και περισσότερες χώρες γίνεται αποδεκτή η αστυνόμευση της σκέψης με νόμιμη την παρακολούθηση ιδιωτικών συζητήσεων. Ήδη υπάρχουν σκέψεις και για «μητρώο ιδεολογικών παραβατών».
Ως Κουλτούρα της Ακύρωσης ο γουοκισμός πρόσθεσε υστερία στον δικαιωματισμό και μίσος στην πολιτική ορθότητα. Με οργή, ματαιώνονται ομιλίες, με ρητορική μίσους απαγορεύονται εκδόσεις, με πρακτικές φανατισμένου όχλου καταστρέφονται καρριέρες και κύρος. H cancel culture γίνεται με διαπόμπευση και λιντσάρισμα.
Ως φερέφωνα του νεοκαπιταλισμού, οι γουόκ θρησκευτικοί μαχητές βάζουν τις ταμπέλες του «ακροδεξιού» και του «λαϊκιστή» και απολύουν (συνήθως πανεπιστημιακούς καθηγητές) όσους επιμένουν να λένε πως τα φύλα είναι δύο και όχι πενήντα δύο. Λόγω της παγκοσμιοποίησης ταυτίστηκε ο αντιρατσισμός με τον αντι-εθνικισμό και λόγω «δύσης της Δύσης» καλλιεργήθηκε η θεωρία περί «δομικού ρατσισμού των Λευκών».
Η Γουοκ Κουλτούρα εκφράζει την ψυχονοητική κατάσταση των Δυτικών της Μετανεωτερικότητας. Αποτελεί εκδήλωση του ναρκισσιστικού υπερ-ατομικισμού, που είναι ο τύπος ατομικότητας που είναι λειτουργικός για τον νεοκαπιταλισμό. Ο ακραίος ατομικισμός του γουοκισμού είναι ψυχονοητικό σύμπτωμα του νεοφιλελευθερισμού, υλοποίηση της επιταγής της αγοραίας, εξωπολιτικής Εξουσίας να μη υπάρχει Κοινωνία.
2. Είναι το ίδιο πράγμα με την Κουλτούρα του Ναρκισσισμού
Σύμφωνα με την ψυχολογία, η γουοκ οργή προκαλείται από την ενόχληση απέναντι στο κάθε τι που διαταράσσει τη φαντασιωτική ναρκισσιστική τελειότητα. Αλλά και ο τζιχαντισμός ορίζεται ως επιθετικότητα του θρησκόληπτου απέναντι σε όποιον αποδοκιμάζει την πίστη του. Τα γουόκ υποχείρια του νεοκαπιταλισμού πάσχουν και από ναρκισσιστική διαστροφή και από τζιχαντιστική διαταραχή.
Στην αγγλοαμερικανική σκέψη, κουλτούρα με την ευρεία έννοια θα πει ιδιαίτερος τρόπος ζωής υπό το πρίσμα της πράξης. Τέτοια είναι ο ανταγωνιστικός-ατομικιστικός τρόπος ζωής του καπιταλισμού. Με τη στενή έννοια, σημαίνει το κλίμα μιας εποχής όπως το διαμορφωνει η γενική συμπεριφορά. Η Γουοκ Κουλτούρα, η Κουλτούρα της Διαφοράς και η Κουλτούρα του Ναρκισσισμού είναι το ίδιο πράγμα, το κλίμα της Μεταμοντερνικότητας ως ακραίος ακραίος ατομικισμός.
Δεν πρόλαβε να εκφωνηθεί το γνωστό «δεν υπάρχει κοινωνία…» και γεννήθηκε το «ατομικό δικαίωμα στη διαφορά». Μια δεκετία όμως πίσω, είχε παρατηρηθεί η Επανάσταση / Revolt των Ελίτ και η Προδοσία της Δημοκρατίας που είχαν για αποτέλεσμα τη συρρίκνωση μυαλού και ψυχής στον Ελάχιστο Εαυτό. Έγραφε για όλα αυτά ο Κρίστοφερ Λας, που αποκάλεσε το νέο κλίμα Κουλτούρα του Ναρκισσισμού.
Αλλά και πιο πριν, η Κουλτούρα της Κατανάλωσης είχε καταντήσει τον άνθρωπο Μονοδιάστατο. Μάλιστα, επισημάνθηκε ότι τη θέση της αυτό-προσδιοριζόμενης ατομικότητας -που ενσωμάτωνε τις κοινωνικές αξίες- την πήρε το άτομο που δεν «ανήκει» στον εαυτό του – δηλαδή, μια ετερο-προσδιοριζόμενη ατομικότητα. Και το γεγονός αυτό διευκολύνει αφάνταστα την εκούσια «βιοπολιτική αυτοπειθαρχία» να γίνει μια κανονική πλύση εγκεφάλου.
Δικαιωματισμός και ναρκισσισμός εμφανίστηκαν ταυτόχρονα, μόλις η οικονομική απορρύθμιση συνοδεύτηκε από την κοινωνική, μόλις βιώθηκε το τέλος της Πολιτικής: όταν τη θέση της πολιτικής εξουσίας την πήρε η αγοραία. Τότε, η «σφαίρα του Ιδιωτικού» δεν όφειλε πλέον συμμόρφωση στους κανονισμούς της «Δημόσιας σφαίρας», το ίδιο και οι ιδιώτες στους κοινωνικούς κανόνες και τις αξίες. Με την απουσία όμως των κοινωνικών ορίων και των πολιτικών όρων χάθηκε η νοητική και ψυχική ελευθερία, αποδομήθηκε και η δημοκρατία.
Χωρίς συλλογική ταυτότητα, η ατομική ταυτότητα πήρε το νόημα της Διαφοράς. Χωρίς Κοινωνία, η Πολιτική αντικαταστάθηκε από την «Κουλτούρα» που φαντάζει σαν ανοικτό πεδίο με απειρία νοημάτων, σαν τον σχετικισμό που ταιριάζει καλύτερα στον μηδενισμό της ύπαρξης ως «πολιτικού όντος».
Στην Αμερική, η Κουλτούρα του Ναρκισσισμού εμφανίστηκε ταυτόχρονα με την ιδεολογία της Πολυπολιτισμικότητας, στη δεκαετία του ’70. Στην επόμενη δεκαετία, το δικαίωμα στη Διαφορά έγινε δικαίωμα στην πολιτιστική αυτοδιάθεση και ο πολιτισμός-κουλτούρα έγινε συνώνυμο του «όλα ισχύουν» (άρα τίποτα δεν ισχύει). Μέχρι να συνειδητοποιήσουμε τον δικαιωματισμό της γουόκ αριστεράς, τα κοινωνικά δικαιώματα είχαν κάνει φτερά και τα κόμματα είχαν μεταμορφωθεί σε καρτέλ (βλ. πολιτική καρτελοποίηση του Χρύσανθου Τάσση.
3. Είναι το ίδιο πράγμα με την Ατζέντα του ακραίου κέντρου και της φιλοκαπιταλιστικής αριστεράς
Το «δεν υπάρχει Γουόκ Ατζέντα στην Ελλάδα» (του πρωθυπουργού) ισχύει όσο το τραγούδι «δεν κάνει κρύο στην Ελλάδα». Δεν κρύβεται ότι την ακρο-κεντρώα ατζέντα τη διαμορφώνουν οι εξω-πολιτικές εντολές για ακραίο ατομικισμό και εθνομηδενισμό. Και η εμμονή για «κυβερνησιμότητα» της δικαιωματιστικής αριστεράς δεν κρύβει τη νεοφιλελεύθερη ταυτότητά της.
Από τη εποχή που ο Τζορτζ Σόρος γέμιζε με πλούσια δώρα δεξιούς και αριστερούς ώστε να συνδράμουν στην έλευση της «ανοικτής κοινωνίας» τα κόμματα-καρτέλ συνεργάστηκαν αρμονικά, πρώτα από όλα για την αναθεώρηση των σχολικών βιβλίων ιστορίας. Χάρη στο Κέντρο για τη Δημοκρατία και τη Συμφιλίωση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (χρηματοδοτούμενο –πλην του Σόρος– από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και την Κομισιόν), η Καταστροφή στη Σμύρνη έγινε «συνωστισμός» και ο Χορός του Ζαλόγγου «σπρώξιμο».
Κατά τον Παναγιώτη Ήφαιστο, πρόκειται για μεθοδεύσεις «μαλακής ισχύος». Έτσι, από τότε που η Κυβέρνηση ξέπεσε σε «διακυβέρνηση», καταργούνται κοινωνικοί κανονισμοί και αξίες – σε αντιστοιχία με την επιβολή του «ήπιου δικαίου» στην οικονομία και της εξω-πολιτικής δύναμης στις διεθνείς σχέσεις. Μεθόδευση ήπιας ισχύος ήταν και η πρόσφατη αφαίρεση της Αντιγόνης του Σοφοκλή κατά το γουόκ αξίωμα ότι η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι ρατσιστική.
Η Γουόκ Ατζέντα των αυτό-αποκελούμενων «προοδευτικών» περιστρέφεται σε τρεις άξονες: την «ακροδεξιοποίηση» του πατριωτισμού, την εξουδετέρωση της πολιτικής σκέψης σαν να είναι «λαϊκισμός» και την αδυναμία συγκρότησης κοινωνικού υποκειμένου με ψευδο-επιστημονικά αξιώματα: Cultural Studies, Populism Studies, Gender Studies, Queer Studies, Race and Identity Studies, Whiteness Studies κ.λπ. θεμελιώνονται στη θεωρία του κονστρουκτιβισμού (ή κοινωνικού δομισμού) και στο αξίωμα της επιτελεστικότητας / performativity): το Εγώ είναι συνήθεια, όλα είναι Κουλτούρα, όλα είναι σχετικά και αυθαίρετα.
Ο νεοθετικισμός δεν αρκείται στο πρόταγμα του θετικού δικαίου σε βάρος του φυσικού (το οποίο θεμελιώνει τα φυσικά δικαιώματα), ακυρώνει την ίδια την ύπαρξη της φύσης. Ο νεοανθρωπισμός, επίσης , δεν αρκείται στην αμφισβήτηση του μεταφυσικού, ακυρώνει την ίδια τη φύση του ανθρώπου ως άλλου από τις έξυπνες μηχανές και την απλώς έμβια ζωή.
Η «κριτική θεωρία περί φυλής» (critical race theory) δεν πολεμά τον ρατσισμό, δεν ασχολείται καν με ιδέες και συμπεριφορές που οδηγούν σε φυλετιστικές διακρίσεις. Καλλιεργεί έναν νέο ρατσισμό με το αξίωμα μιας υποτιθέμενης «κοινωνικής δομής» (αόρατης και πανταχού παρούσας) που γεννά τον ρατσισμό των Δυτικών χωρίς να είναι απαραιτήτως και τα άτομα ρατσιστές εκ πεποιθήσεως. Έτσι, οι αρχαίοι Έλληνες ήταν ρατσιστές λόγω της συστημικής «λευκής υπεροχής». Η ελληνική Τραγωδία δεν πρέπει να διδάσκεται αφού ο αρχαίοι ποιητές ήταν ρατσιστές λόγω της λευκότητάς τους. Ακόμα καλύτερα να καταργηθούν οι «κλασικές Σπουδές», λένε οι αφυπνισμένοι.
Η Γουόκ Ατζέντα είναι συντονισμένη με την επίθεση κατά των καθολικών νοημάτων και αξιών που διέπει τα ΑΕΙ και τα ΜΜΕ
Το επιχείρημα ότι η Γουόκ Κουλτούρα είναι μια αμερικανική υπερβολή που δεν εισχωρεί «στην Ελλάδα του μέτρου» είναι ένα μεγάλο ψέμα. Αμερικανική υπερβολή μπορεί να υπάρχει μόνο σε ατομικά περιστατικά όπως εκείνο με τον δημοκρατικό ιερωμένο που πρόσθεσε στο Αμήν το «a-women» επειδή ακούγεται σαν «a-men».
Μπορεί να ακούγεται ακόμα ξένο το σύνθημα περί της «θαυμάσιας γενοκτονίας των Λευκών» («White genocide is beautiful!») αλλά οι δικοί μας «αντιφασίστες» εύχονται «να πεθάνει η Ελλάδα να ζήσουμε εμείς!». Δεν έχουν ακόμα απαγορευτεί και εδώ οι ταινίες με τον Πήτερ Παν και τον Ντάμπο το ελεφαντάκι για παιδιά κάτω των επτά ετών επειδή προωθούν την ετερο-αιχμαλωσία (heterocaptivity) παρουσιάζοντας δύο φύλα. Προωθούμε όμως συστηματικά τη «συμπερίληψη» με απαγόρευση συμβόλων και αξιών των Λευκών και των Χριστιανών που θα μπορούσαν να ενοχλήσουν τους Έγχρωμους και τους Μουσουλμάνους. Επειδή στην Αμερική γκρεμίζονται τα αγάλματα του «ρατσιστή» Τζορτζ Ουάσινκγτον, στην Ελλάδα βεβηλώνουμε αγάλματα του Κολοκοτρώνη και αδριάντες αγωνιστών του ’21.
Δεν παίρνουμε είδηση τον γουόκ καπιταλισμό επειδή δεν έχουμε εδώ τις μεγάλες πολυεθνικές που αντικαθιστούν πχ τη λέξη μητέρα με το «γονέας που γεννά» και το μητρικό με το «γάλα στήθους» (βλ. Mathieu Bock-Cote, Η Φυλετιστική Επανάσταση). Δεν έχουμε εταιρείες που αναλαμβάνουν ρόλο αναμορφωτηρίου με ειδική αναδιαπαιδαγώγηση για να εξαλειφθούν οι «προκαταλήψεις» των εργαζομένων.
Εδώ, βλέπουμε και τη δική μας γουόκ αριστερά να παραβλέπει τις ταξικές διακρίσεις επειδή έχει μάτια μόνο για τις διακρίσεις στο χρώμα του δέρματος, της θρησκείας και των σεξουαλικών προτιμήσεων. Μολονότι η «πασοκοποίηση» και ο «εκσυγχρονισμός» έγιναν αισθητά ως απώλεια του κοινωνικού ιστού και της ηθικής, δεν βλέπουμε ξεκάθαρα πόσο συμβάλλει το γουόκ Κέντρο στο να μην κατανοούμε τη σχέση ατόμου-κοινωνίας.
Το να αλλοιωθούν οι όροι κατανόησης της σχέσης του εγώ με το Εμείς, καθώς και το «να γίνουν οι Λαοί ξένοι στην πατρίδα τους» ανήκουν στις προτεραιότητες της Γουόκ Ατζέντας. Οφείλουμε να συλλάβουμε την κρίση σημασιών: το γεγονός ότι έπαψαν να υπάρχουν καθολικές παραδοχές νοημάτων και αξιών. Θεμελιώδη νοήματα όπως τα δικαιώματα αλλοιώνονται για να αποκτούν περιστασιακή ερμηνεία. Λέξεις όπως ακροδεξιός και λαϊκιστής δεν έχουν για όλους την ίδια σημασία. Η αγωνία για το Υπαρξιακό μας ζήτημα και η ανάγκη να συγκροτηθεί κοινωνικό υποκείμενο πρέπει να φέρουν μπροστά στα μάτια μας την αλλοίωση στον τρόπο που αντιλαμβάνεται κανείς το εγώ και το Εμείς.
* Η Μαρία Μαγγιώρου είναι διδάκτωρ πολιτικής επιστήμης
