Κειμενα:Γιάννης Ασδραχάς – Βασίλης Καφετζόπουλος
Στις 5 Δεκέμβρη 2013 μία εμβληματική φυσιογνωμία των ιθαγενών Γκουαρανί του Αμαζονίου, ο Αμπρόσιο Βιλιάβα δολοφονείτο ενώ κοιμόταν ήσυχα στο σπίτι του. Ο 52χρονος Βιλιάβα, εμψυχωτής της κατατρεγμένης του φυλής, διεκδικώντας τα αυτονόητα (γη και αξιοπρέπεια), βρέθηκε νεκρός χτυπημένος με πολλές μαχαιριές στο λαιμό και το στήθος. Ο Αμπρόζ πλήρωσε το τίμημα της ηγετικής του συμμετοχής στο κίνημα των ιθαγενών της Λατινικής Αμερικής. Λίγες μόνο εβδομάδες πριν από το θάνατό του, είχε προειδοποιήσει στη γενική συνέλευση της κοινότητάς του: «Οι μπράβοι του Ζε Τεσέιρα με απειλούν. Με κυνηγούν και θέλουν να με σκοτώσουν. Σας προειδοποιώ…» Ο Ζε Τεσέιρα είναι ο πολιτειακός εκπρόσωπος της κυβέρνησης, ενάντια στον οποίο ο Βιλιάβα είχε δώσει σημαντικό αγώνα κατά της ανέγερσης εργοστασίου απόσταξης αλκοόλ από ζαχαρότευτλα.
Η περήφανη δράση του κατάφερε να γίνει παγκοσμίως γνωστή μέσω του δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ Η Γη των Κόκκινων Ανθρώπων (La Terra degli Uomini Rossi) το 2008. Το φιλμ που σκηνοθέτησε ο Μάρκο Μπεκίς περιγράφει το χρονικό της απόφασης του Βιλιάβα και της κοινότητάς του να απαιτήσουν τη γη τους από τους λευκούς γαιοκτήμονες. Όπως είχε πει ο σκηνοθέτης, όταν είδε τη θέρμη των ιθαγενών να φανερώσουν τα προβλήματά τους, έσκισε το σενάριο και άφησε να αυτοσχεδιάσουν. Η ταινία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας και ο αρχηγός της κοινότητας ήταν παρών. Μπροστά στις κάμερες των μεγαλύτερων ειδησεογραφικών συνεργείων του κόσμου μίλησε για τον αγώνα της φυλής του.
Ένα χρόνο μετά, το 2009, ήρθε η πρώτη ευνοϊκή εξέλιξη: Ο υπουργός Δικαιοσύνης αναγνώρισε ότι η περιοχή Guyra Roka ανήκει στους Γκουαρανί. Αλλά η απόφαση έμεινε στα χαρτιά. Οι γαιοκτήμονες δεν έδωσαν την παραμικρή σημασία στο πρόσταγμα του νόμου. Το ρεσιτάλ του αίματος συνεχίστηκε. Δύο αρχηγοί δολοφονήθηκαν το φθινόπωρο και η είδηση του θανάτου τους δεν έφτασε στις σελίδες και τις οθόνες του βόρειου ημισφαιρίου. Έπρεπε να χάσει τη ζωή του ο Βιλιάβα για να ξαναθυμηθεί η υφήλιος το συλλογικό έγκλημα που συντελείται.
«Ο Αμπρόσιο πάλεψε σκληρά εναντίον των γαιοκτημόνων ζαχαροκάλαμου, ήταν ένας από τους ηγέτες του κινήματός μας, γι’ αυτό και δεχόταν απειλές για τη ζωή του. Αποτελούσε μια σημαντική προσωπικότητα αλλά πλέον δεν είναι μαζί μας. Δολοφονίες σαν και του Βιλιάβα και πολλές ακόμη με θύματα Γκουαρανί είναι το αποτέλεσμα της πολιτικής που ασκεί η κυβέρνηση της Βραζιλίας, μια κυβέρνηση που έχει γίνει συνένοχος σε μία βάρβαρη πρακτική εναντίον μας». Με αυτή την ανακοίνωση η κοινότητα των Βραζιλιανών Γκουαρανί αποχαιρέτησε τον αγωνιστή της.
Οι Γκουαρανί, ιθαγενείς της περιοχής του Αμαζονίου, δεν θεωρούν τους εαυτούς τους «ιδιοκτήτες» της γης που κατοικούν, αλλά ούτε και τους σύγχρονους καταπατητές της. Τον 16ο αιώνα που «ανακαλύφθηκαν» από τους Ισπανούς κονκισταδόρες αριθμούσαν ενάμισι εκατομμύριο ψυχές. Σήμερα μόλις 250.000 απόγονοί τους επιβιώνουν διάσπαρτοι σε Παραγουάη, Βραζιλία, Βολιβία και Αργεντινή, περιορισμένοι σε μικρές εκτάσεις καθώς από το 1950 και μετά έχουν χάσει πάνω από το 99% της γης τους.
Τη φυλή «ανακάλυψαν» πρώτοι οι Ευρωπαίοι τυχοδιώκτες πριν από 500 χρόνια. Αρχικά αιχμαλωτίσθηκαν από τους δουλεμπόρους για να πωλούνται ως σκλάβοι σε φυτείες και μανιφατούρες. Ο μακρύς φόρος αίματος σταμάτησε με την κατάργηση της δουλείας στα τέλη του 19ου αιώνα.
Στην ανατολή του επόμενου αιώνα, η Βραζιλία ανακάλυψε ότι η γη όπου ζούσαν οι ιθαγενείς ήταν εξαιρετικά πολύτιμη. Από τη δεκαετία του 1940 οι ιθαγενείς εκδιώχθηκαν βίαια από την tekoha (προγονική γη) και καθ’ υπόδειξη της κυβέρνησης εγκαταστάθηκαν σε καταυλισμούς, μικρογραφίες των φαβέλας, στα μεγάλα αστικά κέντρα. Ήταν ένα τεράστιο σοκ που τσάκισε την ελεύθερη ψυχή των ιθαγενών με επακόλουθα τον υποσιτισμό, τη μελαγχολία αλλά και την κορύφωση του δείκτη των αυτοκτονιών.
Ως γνήσιοι απόγονοι των κονκισταδόρ, οι Βραζιλιάνοι επιχειρηματίες προέβλεψαν ότι οι ιθαγενείς θα αντιδρούσαν κάποια στιγμή σε αυτή τη συγκαλυμμένη γενοκτονία. Οργάνωσαν λοιπόν ένοπλες παραστρατιωτικές ομάδες, που λειτουργούν για λογαριασμό τους και στόχο έχουν να τρομοκρατήσουν αλλά και να αρπάξουν ό,τι απέμεινε από τη γη των αυτοχθόνων. Την περίοδο 2002-2012 στη Βραζιλία μόνο, καταγράφηκαν 365 δολοφονίες ακτιβιστών που αντιτίθενται στην αδικία, ποσοστό μεγαλύτερο από το 50% των αντίστοιχων επιθέσεων παγκοσμίως.
Πρόκειται, στην ουσία, για έναν ακήρυχτο πόλεμο, που είναι ταυτόχρονα και σιωπηλός. Ελάχιστα έχουν φτάσει στα αυτιά του Δυτικού κόσμου, ενώ πολλά περιστατικά ουδέποτε καταγράφηκαν επίσημα. Η πρώτη φορά που «φωτίστηκε» το θέμα διεθνώς ήταν το 1988, όταν ο αγρότης (παραγωγός καουτσούκ) Τσίκο Μέντες, πρόεδρος του αντίστοιχου σωματείου, δολοφονήθηκε από τον ντα Σίλβα, έναν επιχειρηματία του οποίου ο Μέντες κατάφερε να χαλάσει τα σχέδια για εκμετάλλευση μιας έκτασης που αποτελούσε καταφύγιο άγριας ζωής.
