Τον περασμένο Δεκέμβριο είχα τη χαρά να γνωρίσω και να συνομιλήσω με τον Καταλανό ποιητή Αρνάου Πονς για το βιβλικό του ποίημα «Ερήμωση». Πολλοί είναι οι ποιητές που εμπνεόμενοι από τα βιβλικά κείμενα αρθρώνουν τον δικό τους λόγο μιλώντας για το σήμερα.
Στο ίδιο πλαίσιο, με μια δική της διαφορετική και πρωτότυπη οπτική κινείται και μια νέα ποιήτρια η Βίκυ Κατσαρού με την συλλογή «Τα κεράσια της Εύας» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ιωλκός.
Αν και πρώτο της βιβλίο, μέσα από τους στίχους αναδεικνύεται ωριμότητα και γνώση. Οι εικόνες πολύ δυνατές, με το ομώνυμο ποίημα να σου δίνει κλειδιά για να κατανοήσεις περισσότερο τον τρόπο που βλέπει τα πράγματα, ο οποίος δεν είναι καθόλου ουδέτερος, όπως θα διαπιστώσετε διαβάζοντας και τη συνέντευξή της.
«Φοβάμαι στο σφαγείο της Αγάπης Του
αγνός αμνός
ξανά μην μπω,
και τα κεράσια
κόκκινη λεπτή θηλιά
σφίξουν τον λαιμό μου»
Για άλλη μια φορά βλέπει κανείς τη δύναμη της ποίησης. Και σκέφτομαι πόσο διαφορετικά θα ήτα τα πράγματα αν όλο και πιο πολλοί εξοικειώνονταν με τον ελλειπτικό λόγο, τον υπαινικτικό και παράλληλα αιχμηρό.
Όπως το γράφει και η ποιήτρια στο ποίημα «Ύπαρξη» που ανοίγει –όχι τυχαία– και τη συλλογή:
«Τι κι αν είμαστε υπάρξεις καμωμένες από φως
-κι αναγνωρίζουμε
φως μονάχα-
κι όλη η απόσταση ανάμεσά μας
Ονομάζεται σκοτάδι;»
Συνέντευξη στον Κώστα Στοφόρο
Διαλέγεις να γράψεις ένα είδος «Βιβλικού» ποιήματος. Πώς προέκυψε αυτή σου η ανάγκη;
Ήθελα να μιλήσω για τις απαρχές του κόσμου μας, ενός κόσμου που πεθαίνει και ξαναγεννιέται διαρκώς. Τα «Κεράσια της Εύας» διαγράφουν έναν πλήρη κύκλο της ζωής, διανθισμένο από τα όνειρά της, την τραγικότητα του ανθρώπου, το θαύμα της ύπαρξης αλλά και του παραδείσου που λαχταρούμε όλοι μας. Χρησιμοποιώ τη βιβλικότητα κυρίως για τον εσχατολογικό της χαρακτήρα, για τις υποσχέσεις εκείνες που δίνονται και εκπληρώνονται πριν από το ίδιο το μέλλον, με διάθεση ανατρεπτική. Έχουμε την ευθύνη του εαυτού μας, των πράξεών μας, κι η ευθύνη αυτή δεν εδράζεται σίγουρα σε εξωγενείς παράγοντες.
Σε επηρέασαν κάποια δικά σου διαβάσματα σ’ αυτή την επιλογή και ποια;
Τα ευρύτερα αναγνώσματά μου έχουν δημιουργήσει την ποιητική μου συνείδηση, δίνουν σίγουρα ρυθμό στον βηματισμό μου. Στόχος μου ήταν να αποδομήσω τη Γένεση και την Έξοδο της Βίβλου. Γι’ αυτό χρειάστηκε να μελετήσω τα κείμενα αυτά για αρκετά χρόνια και να έρθω σε επαφή και με άλλες θρησκείες αλλά και εβραϊκές παραδόσεις.
Ο Αδάμ απουσιάζει από το ποίημά σου. Συμβολίζει κάτι αυτό;
Υπάρχει συγχώνευση του Αδάμ και του Θεού αλλά και αναφορές στον Ιησού. Δεν αναφέρω τον Αδάμ εσκεμμένα, γιατί αν και τα κείμενα παραδίδουν ότι η Εύα είναι ίση του, νεφρό από το νεφρό του, και πάλι εξακολουθεί να είναι σάρκα από τη σάρκα του, η πνοή του Θεού της τρέφει τα πνευμόνια της. Οι δυνάμεις ζωής που την κινούν δεν είναι δικές της αλλά της έχουν παραχωρηθεί. Και γι’ αυτό οφείλει στον Θεό-Πατέρα-Κυνηγό την ύπαρξή της, του οφείλει υπακοή. Εκείνη αποστατεί για να γεννήσει ξανά η ίδια τον εαυτό της, να γίνει αυτάρκης και να ορίσει μόνη της την ταυτότητά της. Επιλέγει τη ζωή, κι έτσι και τον θάνατο. Επί της ουσίας αυτό είναι που κάνουμε όλοι: εξελισσόμαστε για να υπάρχουμε.
Στην ποίηση πάντοτε κρύβεται μια επανάσταση, που σε πολλούς ίσως μοιάζει αποτυχημένη
Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «φεμινιστικό» το ποίημά σου;
Είναι κυρίως αυτό. Παραθέτω ένα απόσπασμα από την κριτική του κ. Αντώνη Πετρίδη, αναπληρωτή καθηγητή στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο της Κύπρου:
«Είναι κρίσιμο να τονιστεί ότι ο θρίαμβος της Εύας δεν είναι, απλοϊκά, ο θρίαμβος μιας νέας μητριαρχίας, που αντικαθιστά την εξουσία του Άρρενος. Η Νέα Εύα δεν ξαναγεννιέται ως δύναμη αντίμολη προς τον Πατέρα: κάτι τέτοιο θα διαιώνιζε την εξουσία της Πατριαρχίας να υποβάλλει τους γλωσσικούς και οντολογικούς όρους. Η Νέα Εύα δεν απορρίπτει τον Θεό, δεν τον εκμηδενίζει, δεν τον ευνουχίζει, αλλά επανεφευρίσκει τη σχέση της μαζί του. Η Νέα Εύα δεν είναι Αρσενικό Μείον· δεν είναι ishah («γυναίκα» στα εβραϊκά), κομμάτι παρμένο από τον ish. Αυτοπροσδιορίζεται. Επιλέγει πια να αποκαλείται Εύα, κι ας εκπορεύεται το εβραϊκό της όνομα (Ḥawwāh) από την ίδια σημιτική ρίζα με τη λέξη “φίδι”. Με την εσταυρωμένη Παλαιά Εύα, ο Παλαιός Άνθρωπος συνεσταυρώθη, ἵνα καταργηθῇ τὸ σῶμα τῆς ἁμαρτίας, τοῦ μηκέτι δουλεύειν ἡμᾶς τῇ ἁμαρτίᾳ. Μόνο που εν προκειμένω “αμαρτία” είναι η διαιωνισμένη δουλεία σε ένα Θεό που δεν ξέρει να (την) αγαπά. Η Εύα σώζεται –και σώζει μαζί της τον Θεό– όταν ανασταίνεται όχι ἐν σώματι, όπως ο Ιησούς, αλλά ἐν σαρκί. Πρόκειται πια για Νέα Σάρκα: σάρκα Όλη, σάρκα Θηλυκή, πρωτογενή, προαιώνια, ανυπόκριτα δοσμένη σε ό,τι αρνείται να αναγνωρίσει ως Αμαρτία».
Ποια είναι η θέση της ποίησης στις μέρες μας; Θα μπορούσε να μεγαλώσει το κοινό της και με ποιον τρόπο;
Η ποίηση υπηρετεί το βάθος και σπάει τους κανόνες της επικοινωνίας. Θα έλεγα ότι ο ποιητής είναι εκείνος ο αγωγός ανάμεσα σε πανανθρώπινες αλήθειες και στους αναγνώστες. Ο ποιητής δεν εκφράζει κάτι πρωτόγνωρο για τους ανθρώπους. Έχοντας ένα πιο ευαίσθητο νευρικό σύστημα, αντιλαμβάνεται τη σταγόνα εκείνη της βροχής, που κρέμεται μετέωρη από το πρώτο φύλλο της άνοιξης, ίδια με τους παφλασμούς των ωκεανών. Τόσο έντονα βιώνει τα πάντα. Για μένα, η θέση της είναι αυτή που ήταν πάντοτε: λύτρωση, απάλυνση της υπαρξιακής αγωνίας, αφύπνιση μέσω του μοιράσματος κοινών ανησυχιών, ιδεών, σκέψεων, παραδοχή της κοινής μοίρας που μας συνέχει. Στην ποίηση πάντοτε κρύβεται μια επανάσταση, που σε πολλούς ίσως μοιάζει αποτυχημένη. Όσον αφορά το δεύτερο ερώτημα, το κοινό της θα μπορούσε να μεγαλώσει αν, για παράδειγμα, οι μεγάλοι εκδοτικοί επένδυαν σε αυτό το είδος περισσότερο και προωθούσαν τη φιλαναγνωσία μέσα και από ποιητικά αναγνώσματα.
Αφιερώνεις το βιβλίο σου στη μνήμη των θυμάτων στο Μάτι… Θα έγραφες κάτι πιο παρεμβατικό και αιχμηρό;
Αιχμηρά θεωρώ και «Τα Κεράσια της Εύας» λόγω του ανατρεπτικού τους πνεύματος. Δεν είναι μόνο η φεμινιστική τους σκοπιά, αλλά και ο υπαρξιστικός τους χαρακτήρας, ο οποίος σε ένα πιο βαθύ επίπεδο είναι και ταξικός. Ωστόσο, ναι, το επόμενο που γράφω είναι αρκετά σκληρό, πιο σκοτεινό, και εστιάζει στον ρατσισμό, τις κοινωνικές διακρίσεις και την αναλγησία που απορρέει από τη θέση εξουσίας, ενώ παράλληλα από τα σπλάχνα του πρωτοπρόσωπου αφηγητή αναδύεται το όραμα της επανάστασης. Εξάλλου η πάλη θα είναι πάντα ταξική.
