O Vijay Prashad, καθηγητής μαρξιστικών προσανατολισμών, κατέχει την έδρα George και Martha Kellner της Ιστορίας της Νότιας Ασίας και είναι Διευθυντής Διεθνών Σπουδών στο Κολέγιο της Αγίας Τριάδας, Χάρτφοντ, Κονέκτικατ.Σε μια συνέντευξη προς τον Πόθικ Γκος, στον ιστότοπο Radical Notes, πολύ μικρό απόσπασμα της οποίας, όπως και των ερωτήσεων, παρουσιάζουμε, επιχειρεί να προσεγγίσει τις εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο.
Υπό ποια έννοια τα γεγονότα που εξελίσσονται στον αραβικό κόσμο μπορούν να χαρακτηριστούν ως επαναστάσεις;
Η αραβική εξέγερση στην οποία γινόμαστε τώρα μάρτυρες, είναι κάτι συγγενές με ένα «1968» για τον αραβικό κόσμο. Το 60% του αραβικού πληθυσμού είναι ηλικίας μικρότερης των 30 χρόνων (στην Αίγυπτο το ποσοστό αυτό είναι 70%). Τα συνθήματά τους ζητάνε αξιοπρέπεια και δουλειά. Η κατάρα των φυσικών πόρων έφερε πλούτο σε ένα μικρό τμήμα του πληθυσμού των κοινωνιών του αραβικού κόσμου, αλλά ελάχιστη οικονομική ανάπτυξη. Σε κάποια τμήματα του αραβικού κόσμου είχαμε κοινωνική ανάπτυξη: στην Τυνησία το ποσοστό αλφαβητισμού είναι 75%, στην Αίγυπτο πάνω από 70%, στη Λιβύη σχεδόν 90%. Η μορφωμένη νεολαία των πιο φτωχών και σχετικά εύπορων μεσαίων στρωμάτων δεν μπορεί να βρει δουλειά. Η αλληλουχία των ταπεινώσεων που υφίσταται αυτή η νεολαία την οδηγεί στην εξέγερση. Χωρίς δουλειά, χωρίς σεβασμό από ένα αυταρχικό κράτος, και σαν επιστέγασμα όλων αυτών η γενική δυσφορία που προκαλεί το να είσαι πολίτης β’ κατηγορίας στην παγκόσμια σκηνή -μετά τις ΗΠΑ, το Ισραήλ κοκ- είναι πολύ πιεστική. Τα συνθήματα, οι κραυγές στους δρόμους αφορούν έναν τέτοιον συνδυασμό αιτημάτων για αξιοπρέπεια, δικαιοσύνη και δουλειά.
[…] Κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί αυτή η σειρά γενικών απεργιών, που μοιάζει να εξαπλώνεται σαν πυρκαγιά σε ξερούς θάμνους σε όλη την περιοχή, να μορφοποιηθεί σε έναν αστερισμό ενάντια στην εξουσία; Ή κάτι τέτοιο θα ήταν απλά η προβολή της επιθυμίας ενός αριστερού εξωτερικού παρατηρητή;
Η νεολαία, η εργατική τάξη, τα μεσαία στρώματα έδωσαν το ρυθμό στον αγώνα. Η κατεύθυνση που αυτός θα πάρει δεν είναι δεδομένη. Σταμάτησα να μιλώ για αναλογίες όταν βλέπω επαναστάσεις, κυρίως γιατί τα γεγονότα που αλλάζουν τα πράγματα είναι απρόοπτα.
Την ώρα της μεγάλης αναταραχής το αυθόρμητο και το οργανωμένο διαγκωνίζονται. Η οργανωμένη εργατική τάξη είναι πιο αδύναμη από το συντεταγμένο θεοκρατικό μπλοκ, τουλάχιστον στην Αίγυπτο. Η προοδευτικού τύπου κοινωνική αλλαγή έφτασε στις αραβικές γαίες κυρίως μέσω των συνταγματαρχών. Σε καμιά χώρα δεν έχουν ευοδωθεί οι εργατικοί αγώνες. Στο Ιράκ, όπου το εργατικό κίνημα ήταν ιδιαίτερα έντονο κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’50, υπερφαλαγγίστηκε από το στρατό και στη συνέχεια έκανε μια σιωπηρή συμμαχία με αυτόν.
Κανείς δεν μπορεί με βεβαιότητα να πει τι θα συμβεί. Η Μεξικάνικη Επανάσταση ξεκίνησε το 1911, αλλά δεν φτάσαμε στο καθεστώς του Θεσμικού Επαναστατικού Κόμματος (PRI) παρά με το σύνταγμα του 1917 και την άνοδο στην προεδρία του Καράνσα, το 1920, ή ίσως του Κάρντενας, το 1934. Βρίσκω να υπάρχουν πολλοί παραλληλισμοί ανάμεσα στο Μεξικό και την Αίγυπτο. Και στις δύο περιπτώσεις η Αριστερά δεν ήταν ικανοποιητικά ανεπτυγμένη. Ο κίνδυνος της Δεξιάς υπήρχε πάντα. Εάν το φαραωνικό κράτος μαραζώσει, όπως το κράτος του Πορφίριο Ντίας, ίσως οι αγρότες και η εργατική τάξη κινηθούν πέρα από το αυθόρμητο και συγκροτήσουν μια πιο οργανωμένη δομή. Το αυθόρμητο είναι καλό, αλλά εάν δεν κατακτηθεί η εξουσία, σίγουρα θα εμφανιστεί η αντεπανάσταση και με τρόπο αποτελεσματικό.
Ποιοι είναι κατά τη γνώμη σας οι κίνδυνοι αν δεν προκύψει ένας τέτοιος μετασχηματισμός;
Εάν αποτύχει ένας τέτοιος μετασχηματισμός, τότε υπάρχουν τουλάχιστον τρεις επιλογές: 1) να αναλάβει τον έλεγχο ο στρατός, υπό την αιγυπτιακή άρχουσα τάξη και την πίεση των ΗΠΑ. Αυτό είναι εκτός έως τώρα στην Τυνησία, κυρίως γιατί παρουσιάστηκε η δεύτερη επιλογή, δηλαδή 2) στοιχεία από το συνασπισμό της άρχουσας τάξης είναι ικανά να διαλύσουν τα πλήθη μέσω μιας σειράς εσπευσμένων παραχωρήσεων, ειδικότερα με την απόσυρση το προσώπου στο οποίο εκφραζόταν η μονοκρατορία. Εάν, δηλαδή, φύγει ο Μουμπάρακ και τα ηνία του κράτους του περάσουν στα ασφαλή χέρια ενός από τους πολλούς μπράβους του όπως ο Ομάρ Σουλεϊμάν. Ο Μουμπάρακ το δοκίμασε αυτό με τον Αχμέτ Σαφίκ, αλλά θα μπορούσε να είχε βάλει τον Ταντάουι (στρατάρχης, υπουργός Άμυνας)…. Όλοι οι στρατηγοί οι κοντινοί στον Μουμπάρακ θεωρούνται, από το μπλοκ της άρχουσας τάξης, ασφαλείς επιλογές. Θα περιμένουμε να δούμε ποιος από όλους αυτούς από τις τάξεις της ελίτ θα αρχίσει να κρατά αποστάσεις από τον Μουμπάρακ και θα προσπαθήσει να εμφανιστεί στο δρόμο για να κερδίσει αξιοπιστία. Ως έσχατη προσπάθεια, ο Σάχης του Ιράν είχε τοποθετήσει στη θέση του πρωθυπουργού τον Σαπούρ Μπακτιάρ. Όμως, το σχέδιο δεν πέτυχε. Η επανάσταση εξαπλώθηκε περισσότερο. Εάν και αυτή η επιλογή δεν πετύχει τότε υπάρχει και μία τρίτη 3) η πρεσβεία των ΗΠΑ να στείλει μήνυμα στον Μοχάμετ Ελ Μπαραντέι, δίνοντάς του το πράσινο φως. Ο Μπαραντέι αντιμετωπίζεται από την Μουσουλμανική Αδελφότητα ως αξιόπιστος υποψήφιος. Μιλώντας στα πλήθη στις 30 Γενάρη είπε πως σε λίγες μέρες το ζήτημα θα τακτοποιηθεί.
Σημαίνει αυτό πως θα είναι ο νέος ηγέτης του κράτους με την υποστήριξη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και βεβαίως τμημάτων της κλίκας του Μουμπάρακ; Θα ικανοποιηθεί ο πληθυσμός με μια τέτοια εξέλιξη; Ίσως αναγκαστεί να το δεχτεί. Ο Μπαραντέι είναι ανεξέλεγκτη προσωπικότητα, που ενόχλησε την Ουάσιγκτον στην IAEA σχετικά με το Ιράν. Δεν θα είναι εύκολο θύμα. Από την άλλη πλευρά, πιθανότατα θα συνεχίσει την οικονομική πολιτική του Μουμπάρακ. Το σύνολο της ατζέντας του αφορά τον πολιτικό μετασχηματισμό. Κάτι τέτοιο ταιριάζει με ΔΝΤ-Παγκόσμια Τράπεζα-Διαρθρωτική Προσαρμογή μέρος 2, δηλαδή τη γνωστή παλιά συνταγή ιδιωτικοποιήσεις και «καλή διακυβέρνηση». Ο Μπαραντέι ήθελε καλή διακυβέρνηση στην Αίγυπτο. Ο κόσμος στο δρόμο το απαιτεί ακόμα πιο έντονα. Θα πρόκειται για μια στιγμιαία ανακωχή, ή όπως είπε ο Τσάβες «por ahora» (προς το παρόν).
Οι ριζοσπάστες Ισλαμιστές, μολονότι κυριαρχούν σχεδόν αποκλειστικά στην αντιπολίτευση, στον διαφωνούντα πολιτικο-ιδεολογικό χώρο στην περιοχή , εντούτοις δεν έχουν καταφέρει να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων ως αποτελεσματική οργανωτική δύναμη, ειδικά οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι. Γιατί πιστεύεις ότι συμβαίνει αυτό;
Η Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι στους δρόμους. Έχει βάλει τη δική της ιδεολογία στην άκρη. Αυτό είναι σαφές. Ο εκπρόσωπός της Γκαμέλ Νάσερ έχει πει πως αποτελούν μόνο ένα μικρό τμήμα των διαδηλωτών και πως οι διαδηλώσεις γίνονται για την Αίγυπτο και όχι για το Ισλάμ. Κι αυτό επίσης είναι σαφές. Είναι μια στάση παρόμοια με αυτή των μουλάδων του Ιράν κατά τη διάρκεια των διαμαρτυριών του 1978-79. Περίμεναν τις μάζες να νικήσουν τον Σάχη, και μετά εμφανίστηκαν. Θα κάνει το ίδιο και η Μουσουλμανική αδελφότητα; Αν πει κάποιος πως αυτό που συμβαίνει είναι απλά μια λαϊκή εξέγερση χωρίς καμιά οργανωμένη δύναμη, θα λέει αλήθεια. Αλλά κάτι τέτοιο δεν αρκεί. Ο «λαός» μπορεί να κινητοποιηθεί, μπορεί να δράσει, αλλά μπορεί να «κυβερνήσει» χωρίς μεσολάβηση, χωρίς δομές; Σ’ αυτό το σημείο δραστηριοποιούνται τα οργανωμένα στοιχεία. Εάν δεν υπάρξει, αν δεν σχηματιστεί εναλλακτική λύση, τότε θα αναλάβουν οι Μουσουλμάνοι Αδελφοί. Το ότι θέλουν να βρίσκονται αυτή τη στιγμή πίσω από τον Ελ Μπαραντέι σημαίνει πως δεν θέλουν άμεσα να αντιμετωπίσουν τις ΗΠΑ. Αυτό θα έρθει αργότερα.
Τι υποδηλώνει η εμφάνιση χαρακτήρων όπως ο Ελ Μπαραντέι; Πρόκειται πραγματικά για «πολιτικά πρόσωπα» της αντίστασης όπως φαίνεται να τα προβάλουν τα ΜΜΕ σε όλο τον κόσμο;
Ο Ελ Μπαραντέι εμφανίζεται αξιόπιστος. Υπηρέτησε στο υπουργείο Εξωτερικών Υποθέσεων τη δεκαετία του 1960, επί Νάσερ, και αργότερα υπό τον Ισμαήλ Φάμι. Ξεχνάμε πόσο σημαντικός ήταν ο Φάμι. Αποχώρησε από την κυβέρνηση Σαντάτ όταν ο Αιγύπτιος ηγέτης πήγε στην Ιερουσαλήμ. Ο Φάμι ήταν νασερικός. Για έναν χρόνο ο Ελ Μπαραντέι υπηρέτησε στο υπουργείο Εξωτερικών με τον Μπούτρος Μπούτρος Γκάλι. Από εκεί ξεκίνησε η σχέση τους. Και οι δύο εντάχθηκαν στη γραφειοκρατία του ΟΗΕ. Ο Μπούτρος Γκάλι ήταν πιο ελαστικός από τον Φάμι. Νομίζω πως ο Ελ Μπαραντέι είναι πιο κοντά στη γραμμή του Φάμι. Στην ΙΑΕΑ δεν κάμφθηκε από τις αμερικανικές πιέσεις. Δεδομένου ότι πέρασε τα χειρότερα χρόνια της διακυβέρνησης Μουμπάρακ εκτός Καΐρου του δίνει αξιοπιστία. Ένα άτομο της τάξης και του κύρους του θα είχε προσχωρήσει στο καθεστώς Μουμπάρακ. Μόνο ένας εξωτερικός παράγοντας όπως αυτός μπορεί να είναι και στο κυρίαρχο μπλοκ (με την έννοια της ταξικής θέσης και του ταξικού ενστίκτου) και ταυτόχρονα και εκτός του καθεστωτικού μηχανισμού (δηλαδή του κύκλου των κυβερνητικών του Μουμπάρακ). Αυτό αποτελεί και το σημαντικότερο πλεονέκτημά του.
Εφόσον η Μουσουλμανική Αδελφότητα ενεργεί προσεκτικά και δεν θέλει να αναλάβει αυτόνομο ρόλο, ο λαός δεν μπορεί εύκολα να αναδείξει ηγέτες και ο Αϊμάν Νουρ (του κινήματος Αρκετά! και ανθυποψήφιος του Μουμπάρακ στις προηγούμενες προεδρικές εκλογές) έχει προβλήματα υγείας, είναι αξιόπιστη η εκτίμηση ότι ο Ελ Μπαραντέι θα πάρει τα πρωτεία.
