της Έρσης Χατζηαργυρού
Σ’ ένα επιστολικό δελτάριο από τον Αη-Στράτη στις 29/9/1951, ο Γρηγόρης Αγγελόπουλος γράφει στους γονείς του για τον γιο του: «Προ ημερών έλαβα από τον Βένιο ένα θαυμάσιο γράμμα, που δείχνει μεγάλη προσοχή, παρατηρητικότητα και λακωνική διαύγεια»!
Ο Βένιος γεννήθηκε στις 5 Μάρτη του 1943 στην Αθήνα, τη μέρα της μεγαλειώδους διαδήλωσης εναντίον της επιστράτευσης πολιτών από τους Γερμανούς. Ο Γρηγόρης πήγε στην κλινική, είδε τον Βένιο, τον φίλησε και ξαναγύρισε στη διαδήλωση, που τελικά απέβη νικηφόρα για την Αντίσταση. Από τον Δεκέμβριο 1943 έως το 1947 είναι μια ταραχώδης περίοδος για τον Γρηγόρη. Στην ουσία γνωρίζεται με τον Βένιο στο τέλος του 1951 που επιστρέφει από την εξορία και ένα οκτάχρονο αγόρι του ανοίγει την πόρτα του σπιτιού του στο Νέο Κόσμο και φωνάζει στη μητέρα του:
– «Μαμά, είναι ένας κύριος στην πόρτα και σε ζητά…».
Τα τελείως ιδιότυπα παιδικά χρόνια του Βένιου σφυρηλάτησαν ένα δυνατό χαρακτήρα ενός βαθιά μοναχικού ανθρώπου που, σε συνδυασμό με την ευφυία του, έφτιαξαν ένα κράμα θέλησης, επιμονής, υπομονής και ευγένειας που δεν λοξοδρομούσε από τους στόχους του, ούτε έβαζε νερό στο κρασί του για να τους πετύχει. Ο λόγος του ήταν συμβόλαιο. Ο Βένιος ήταν ευγενής με τη διττή σημασία της λέξης. Συνήθιζε να λέει ότι «η ευγένεια ξεχωρίζει σαν ένα άνθος μεσ’ στο ρύζι» και ότι ο καλός ο λόγος βγάζει το φίδι απ’ την τρύπα.
Κατάφερε να διατηρήσει την ακεραιότητα του χαρακτήρα του αρνούμενος θέσεις ή διακρίσεις όταν αυτές ήσαν αντίθετες στις αρχές και στις επιλογές του. Αρνήθηκε παχυλά αμειβόμενη θέση συμβούλου γαλλικής τράπεζας επειδή έπρεπε τη μια φορά την εβδομάδα που θα πήγαινε να φορά κοστούμι και γραβάτα! Ο Βένιος μπόρεσε να κινηθεί άνετα ανάμεσα στις κοινωνικές συμβάσεις διατηρώντας τη δική του αντισυμβατικότητα. Ο Μάης του ’68 στον οποίο συμμετείχε σημάδεψε τη σκέψη και τη συμπεριφορά του.
Παρίσι
Τον Βένιο τον γνώρισα στις αρχές του Οκτώβρη του 1979 στο Παρίσι όπου ήμουν για σπουδές. Δύσκολες μέρες, με βαριά τη σκιά της αυτοκτονίας και της κηδείας του Νίκου Πουλαντζά. Ένας ψηλόλιγνος κύριος με μια μακριά στρατιωτική καπαρντίνα της Ecole Polytechnique χτύπησε την πόρτα του δωματίου μου στο Ελληνικό Σπίτι της Cite Universitaire και μου ’πε τ΄ όνομά του. Δήλωσε ότι ήθελε να με γνωρίσει! Αλλά επειδή εκείνη η μέρα ήταν όντως αποφράς, άφησε το τηλέφωνό του και θα κρατούσε το «Tabour» του «Scheldorff» να το δούμε μαζί. Σ’ αυτό το έργο έκανε συχνές αναφορές ο Βένιος, θυμίζοντας την πρόταση του πρωταγωνιστή: «Αν δεν ξεσηκωθούμε πρώτοι εμείς οι νάνοι, θα μας εξαφανίσουν οι άλλοι».
Από το ’79 ως το ’81 ήταν χρόνια δικής μου έντονης πολιτικής δραστηριότητας με τις μαζώξεις της Β΄ Πανελλαδικής να γίνονται επί το πλείστον στο σπίτι του Βένιου, 28 rue des Tanneries. Όσοι συμμετείχαν θα θυμούνται τον Βένιο στο μικρό, τριγωνικό του γραφείο, καθισμένον σαν πουλί πάνω στη ράχη της ξύλινης πολυθρόνας του, να λύνει ασκήσεις μαθηματικών και να επεμβαίνει καίρια στις συζητήσεις μας, προξενώντας την έκπληξη των παρευρισκομένων, αφού άκουγαν χωρίς να τον βλέπουν!
Με τον Βένιο δεν διαφωνήσαμε ποτέ στα πολιτικά. Βρεθήκαμε πάντα στην ίδια πλευρά της ιστορίας κι είναι κάτι που εκ των υστέρων εκτίμησα πόσο πολύτιμο κι ενισχυτικό της σχέσης μας υπήρξε.
Η έλευση της δεκαετίας του ’80 μας άφησε ενεούς με τα πρώτα δείγματα νεοφιλελεύθερης πολιτικής θατσερικής κοπής. Η ανατροπή δεδομένων αξιών και κριτηρίων ήταν, ει μη τι άλλο, εντυπωσιακή, συσκοτίζοντας την αποκωδικοποίησή της εν ονόματι της προόδου του καινούργιου και προπάντων του επωφελούς.
Η λαγνεία για τους νέους οδηγεί στον εκμαυλισμό τους καθώς και στον παροπλισμό των μεγαλυτέρων ηλικιών και στη συνεχή αποψίλωση εννοιών-αξιών-αισθητικής. Δούρειος ίππος εφαρμογής των νέων κωδίκων, ο χώρος της τέχνης. Οι πρώτες νεοφιλελεύθερες χρηματιστηριακές φούσκες είναι στην αγορά της τέχνης. Το έναυσμα για την εγκαθίδρυση του εύκολου, του γρήγορου, του ανούσιου αλλά πλήρως κερδοφόρου έχει δοθεί. Καταιγιστικές αλλαγές στην παιδεία. Φοιτητικές ταραχές με νεκρό. Ο φοιτητόκοσμος θέλει να διαχωριστεί από το ’68 αλλά το καταφέρνει μόνο στυλιστικά, κατεβαίνοντας στις διαδηλώσεις με ρούχα σινιέ και μαλλιά κομμωτηρίου. Η ηγερία της εξέγερσης δίνει συνέντευξη στο Paris Match φορώντας μακριά μαύρη τουαλέττα, ξαπλωμένη πάνω σε πιάνο με ουρά και κρατώντας ένα ποτήρι σαμπάνια . Το life style σ΄ όλο του το μεγαλείο με αριστερή ετικέττα!!!
Έχει ανοίξει η Disney-land έξω από το Παρίσι. Στα επίκαιρα του σινεμά διαφήμιση του υπουργ. Πολιτισμού για την αποτροπή χρήσης αγγλικών λέξεων από τη νεολαία, ενώ το metro έχει πλημμυρίσει με αφίσες ταχύρρυθμης εκμάθησης αγγλικών. Κλείνουν μια σειρά από παραδοσιακά μαγαζιά και μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις. Καφενεία και βιβλιοπωλεία ορόσημα μετατρέπονται σε ρουχάδικα και φαγάδικα. Τα ελάχιστα εναπομείναντα πολιτιστικά αριστερά κέντρα κλείνουν. Διαρρηγνύεται ο ιστός της γειτονιάς. Διανοούμενοι και καλλιτέχνες εξοβελίζονται από τη ζωή του κέντρου στην περιφέρεια λόγω κόστους. Αλλάζει η σύνθεση του αστικού πληθυσμού, αλλάζει η αρχιτεκτονική κλίμακα, ανοίγουν φαστφουντάδικα κινεζικής και ιαπωνικής κουζίνας. Η πόλη του φωτός εάλω.
Ο Βένιος μπόρεσε να κινηθεί άνετα ανάμεσα στις κοινωνικές συμβάσεις διατηρώντας τη δική του αντισυμβατικότητα. Ο Μάης του ’68 στον οποίο συμμετείχε σημάδεψε τη σκέψη και τη συμπεριφορά του
Αθήνα
Μια απρόσμενη εκλογή του Βένιου στο Πολυτεχνείο μας φέρνει στην Αθήνα το 1987 μαζί με τον τετράχρονο γιο μας, τον Αδριανό, καθώς και με πλήθος βραβεία, διακρίσεις και έπαθλα από τα παιχνίδια στρατηγικής και διπλωματίας. Η προσπάθειά του να φτιάξει κι εδώ αντίστοιχες ομάδες αποτυγχάνει.
Η Ελλάδα, λόγω μεγέθους, λειτουργεί ως μεγεθυντικός φακός όλων των συμπτωμάτων μόνο που δεν υπάρχουν τα ίδια κοινωνικά θεμέλια, ούτε τα ίδια ερείσματα και ούτε τα ίδια ερεθίσματα. Το κυριότερο: στη Γαλλία το παιχνίδι είναι «σικέ» αλλά ακολουθεί κανόνες, ενώ εδώ το παιχνίδι είναι «σικέ» και άναρχο.
Ο Βένιος, μετά τη μοναχική ερευνητική του δραστηριότητα στο CNRS, κοινωνικοποιείται με έντονους ρυθμούς. Δεν αργεί βέβαια να έρθει αντιμέτωπος με τις παθογένειες του ΠΑΣΟΚ καθώς και με ’κείνες της παιδείας. Τα αντιμετωπίζει και τα δυο με χιούμορ –που διαθέτει άφθονο– και δημιουργικά.
Η δεκαετία του ’90 υπήρξε γεμάτη πανεπιστημιακές κινητοποιήσεις, τόσο από πλευράς διδασκόντων όσο και φοιτητών. Οι τελευταίοι δεν διεκδικούν μόνο καλυτέρευση των σπουδών, αλλά και κοινωνικές παροχές. Ο Βένιος είναι παρών. Οι απόψεις του ενάντια στην αυταρχική, στρατιωτικού τύπου, εκπαίδευση δικαιώνονται όταν σε κατάληψη του Πολυτεχνείου κάθεται μαζί με τους φοιτητές όλη τη νύχτα κουβεντιάζοντας και παίζοντας μαζί τους. Έτσι, μετέφερε το πεδίο δράσης τους από την οργή και τους βανδαλισμούς σε μια δημιουργική συναναστροφή. Αυτή του η στάση του χάρισε τον τίτλο του «καθηγητή φρικιό» από το ΒΗΜΑ της Κυριακής. Ο Βένιος διέθετε μια ιδιαίτερη κουλτούρα στα κόμικς, γεγονός που τον βοηθούσε να βγαίνει αλώβητος από τις κακοήθειες και τις αγραμματοσύνες δημοσιογράφων του πολιτισμού του «περίπου» όπως έλεγε χαρακτηριστικά.
Ο τίτλος «φρικιό» ωχριά μπροστά σε ό,τι ακούστηκε όταν αποφάσισε να πάει μάρτυρας υπεράσπισης του Γιωτόπουλου στη δίκη της 17 Νοέμβρη. Της απόφασής του έπονται: απροκάλυπτες παρακολουθήσεις, σύλληψη και ανάκριση από το FBI μόλις πάτησε σε αμερικανικό έδαφος, αγωνία για τη σωματική του ακεραιότητα όσο παρέμενε σ’ αυτό, καθώς και την περιπετειώδη αναχώρησή του. Μόλις απογειώθηκε το αεροπλάνο του με δίωρη καθυστέρηση το αεροδρόμιο JFK έκλεισε λόγω χιονόπτωσης. Την επιστροφή του στη Αθήνα ακολουθεί μια τεταμένη περίοδος αποκλεισμού του από «χώρους καθώς πρέπει αριστερούς». Ένας απ’ αυτούς ήταν το περιοδικό «Πολίτης». Ο Βένιος όμως παρ’ όλες τις γκριμάτσες και τα απλανή βλέμματα που τον καθιστούσαν αόρατο, κάθε Παρασκευή βράδυ χαιρετούσε μεγαλόφωνα την μουγγή ηγετική παρέα του «Πολίτη». Ατσάλινα νεύρα, ατράνταχτη αυτοπεποίθηση. Ο Βένιος δεν τσακωνόταν. Πίστευε ότι όταν δυο άνθρωποι τσακώνονται φταίει ο πιο έξυπνος.
Η κινητικότητα των ημερών του 2012, η αναπτερωμένη ελπίδα ότι κάτι μπορεί ν’ αλλάξει οδηγεί και τους δυο μας στο ΣΥΡΙΖΑ. Η σύντομη θητεία μας στο συμπίλημα αυτού του χώρου χαρακτηρίζεται από συνεχή ταλάντωση ανάμεσα στην ελπίδα και τη χαρά, στην απελπισία και την απογοήτευση. Τα σημάδια είναι πολλά και ανησυχητικά. Οι κομματικοί χειρισμοί προωθούν λύσεις και καλλιεργούν νοοτροπίες παντός καιρού σε καίρια και σημαντικά θέματα όπως η παιδεία κι ο πολιτισμός. Ποιος δεν θυμάται το σάλο που ξεσήκωσε το άθλιο κείμενο για τον πολιτισμό, γραμμένο από αδαείς κι αγράμματους απαρατσίκ του ΣΥΡΙΖΑ, που αν συνδύαζε κανείς και τον άλλο σάλο που είχε προκαλέσει εκείνο το άθλιο ανιστόρητο βιβλίο που ’γραφε για συνωστισμό στο «quais» της Σμύρνης, έπρεπε να περιμένει τα χειρότερα. Και τα χειρότερα ήρθαν Κυριακή 5 Ιουλίου 2015. Η χαρά από την κοσμοσυρροή στο Σύνταγμα και η ελπίδα για το παλλαϊκό ΟΧΙ στα μνημόνια βαθμηδόν γίνονται μουγκαμάρα και άκρατη ανησυχία. Ο Βένιος λέει ότι αν συμβαίνει αυτό που υποψιάζεται, ούτε δέκα χρόνια δεν θα φτάσουν για να ορθοποδήσει η Αριστερά. Λίγες μέρες αργότερα κυκλοφορεί ένα κείμενο που δηλώνει την αλληλεγγύη στο «όχι στα μνημόνια» και υπογράφεται από την πλειοψηφία της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ και ζητά τη σύγκλισή της. Στις 13 Ιουλίου συνεδριάζει η Κ.Ε. Είναι σαφές από την πρώτη στιγμή ότι πολλοί από αυτούς που υπέγραψαν είτε υπαναχώρησαν είτε βρίσκονταν σε αδιέξοδο μετά τις πιέσεις που δέχτηκαν. Από αυτή τη συνεδρίαση θυμάμαι κύματα ντροπής, θυμού, απελπισίας, εσώτατου πνιγμού. Ο Βένιος, όρθιος στο βήμα, προσπαθεί να υπερασπιστεί λογική και αρχές σ’ ένα κλίμα πλήρους στρέβλωσης και κώφωσης. Η ψηφοφορία για το αν θα βγάλει ψήφισμα η Κ.Ε. ή θα πάμε στο Συνέδριο δεν προσμετράται, αλλά εκτιμάται με το μάτι. Ο Βένιος προλαβαίνει, μετρά, διορθώνει τους αριθμούς. Δεν δέχονται ούτε διόρθωση ούτε επανάληψη της ψηφοφορίας. Ακόμη μια από τις πύρρειες νίκες του κ. Τσίπρα. Περνάει η άποψη για συνέδριο που δεν έγινε ποτέ. Αντ’ αυτού έγιναν εκλογές. Δεν έπρεπε να σωθεί η Αριστερά. Έπρεπε να σωθεί η Κυβερνώσα Αριστερά. «Το κεραμεούν και φαύλον, το σιχαμερόν». Κλίνατε επί δεξιά.
Εκείνο το απόγευμα ακούστηκαν λόγια και λέξεις έωλες, που έγιναν δόλωμα και παγίδες. Που έδωσαν τον τόνο και το χρώμα του αμφίσημου και άφησαν ίχνη και καλά δουλεμένες μήτρες για το «πολιτικά ορθόν» που θα γίνει το άλλοθι της μετατροπής του ΣΥΡΙΖΑ σε μνημονιακό κόμμα. Λόγια που από χρυσά έγιναν κόκκινα και μάτωσαν χρόνια φιλίας κι έπνιξαν στην απογοήτευση της προσβολής και της ρήξης όνειρα, κοινές πορείες και στόχους. Παραιτήσεις, αποχωρήσεις, τα «βαρίδια» –όπως χαρακτηριστήκαμε– αφήνουν ελεύθερο το κόμμα να επιπλεύσει στον αφρό όπως οι φελλοί.
Ακολουθεί μια περίοδος περισυλλογής και απομόνωσης. Παρακολουθούμε έκθαμβοι την απώλεια μνήμης των ιθυνόντων του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς και την κομματική διγλωσσία με μια ελληνική γλώσσα που εκποιείται και στρεβλώνεται. Η υποδούλωση ενός λαού ξεκινά με την εξάρθρωση της γλώσσας του. Παρακολουθούμε το μιδοφόρο άγγιγμα της εξουσίας. Κλίνατε επί το δεξιότερον.
Ο Βένιος εξακολουθεί να αρθρογραφεί για την παιδεία και την πολιτική και να ισορροπεί αξιοθαύμαστα ανάμεσα στο χαίνον τραύμα της απογοήτευσης και την ανάγκη κάποιας ελπίδας. Μόνο που η ελπίδα παραπαίει πια ανάμεσα στο ευαγγελικό «έστιν ουν ελπίς βεβαίωσις πραγμάτων μη βλεπομένων» και στο μπρεχτικό «οι τυφλοί μιλούν για ελπίδα. Εγώ βλέπω».
Από τον Άη Στράτη ο Γρηγόρης Αγγελόπουλος γράφει: «… δεν θα κάνω την παραμικρή υποχώρηση για να εξαγοράσω την ελευθερία μου, κι αυτό όχι επειδή είμαι πολιτικό πρόσωπο, αλλά γιατί έχω ανθρωπιά, τιμή και χαρακτήρα». Με τις ίδιες ακριβώς αξίες θα πορευτεί ο Βένιος ως το τέλος της ζωής του.
Σαρωνίδα, Ιούνιος 2024
