του Μάρκο Τερούγκι*
Στις 23 Ιανουαρίου ο Χουάν Γκουαϊντό αυτοανακηρύχθηκε μεταβατικός πρόεδρος της Βενεζουέλας. Αφού εκλέχθηκε πρόεδρος της βουλής λόγω του συστήματος εναλλαγής, αυτός ο άγνωστος μέχρι τις 5 Ιανουαρίου άνθρωπος διαβεβαίωσε ότι θα καθοδηγήσει μια μεταβατική κυβέρνηση. Το αναμενόμενο τουίτ έφτασε λίγο μετά τη γνωστοποίηση του γεγονότος: ο Ντόναλντ Τραμπ, πρόεδρος των ΗΠΑ, ανακοίνωσε ότι αναγνώρισε τον Γκουαϊντό ως νόμιμο πρόεδρο. Ακολούθησαν, φυσιολογικά, οι πρόεδροι της Κολομβίας και της Βραζιλίας. Αυτό ολοκληρώνει την προγραμματισμένη αλληλουχία, και φτάνει στο σημείο από το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή.
Εφεξής η σύγκρουση μπαίνει σε μια νέα επικίνδυνη φάση: το σχέδιο που αναγγέλθηκε από τη Δεξιά, και το οποίο καθοδηγείται από το εξωτερικό, μπορεί να υλοποιηθεί μόνο μέσα από την κλιμάκωση της βίας. Πάντως ήταν αναμενόμενη η ανακοίνωση. Μια μέρα πριν ο Αμερικανός αντιπρόεδρος Μάικ Πενς έδινε την ευλογία του στον Γκουαϊντό. Ο Μάρκο Ρούμπιο, ένας Ρεπουμπλικάνος που έχει τεθεί επικεφαλής της σταυροφορίας ενάντια στην Κούβα και τη Βενεζουέλα, δημοσιοποίησε με τη σειρά του απειλές προς τον Μαδούρο: «Μην αρχίσεις μια μάχη με κάποιον που έχει δείξει ότι θα πάει πολύ πέρα από οτιδήποτε μπορείς να φανταστείς»…
Η τακτική των πραξικοπηματιών
Το πραξικόπημα λοιπόν ανακοινώθηκε. Τώρα το ερώτημα είναι: πώς θα καταφέρουν να το υλοποιήσουν; Διότι είναι ένα πράγμα η ανακοίνωση, και άλλο η επίτευξη του αναγκαίου συσχετισμού δυνάμεων για την ανατροπή του Μαδούρο. Σ’ αυτό το φόντο, τα μάτια στρέφονται σε κάποιες κεντρικές μεταβλητές. Πρώτον, πώς θα εξελιχθεί το εξωτερικό μέτωπο; Η βουλή έστειλε ήδη κάποιον στον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών ως εκπρόσωπο της «νέας κυβέρνησης», και αναμένεται οι ΗΠΑ να ανακοινώσουν νέα μέτρα ώστε η αναγνώριση του Γκουαϊντό να συγκεκριμενοποιηθεί. Δεύτερον, ο δρόμος. Στις 23 Ιανουαρίου η Δεξιά έδειξε να ανακτά την ικανότητα κινητοποίησης, κάτι που δεν είχε πετύχει από τον Αύγουστο του 2017 κι έπειτα. Αυτή είναι η δημόσια διάσταση, όπως αναμεταδίδεται από τα διεθνή ΜΜΕ.
Η αναγνώριση του Γκουαϊντό από τον Τραμπ και τους συμμάχους του οδηγεί στο σημείο από το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή. Εφεξής η σύγκρουση μπαίνει σε μια νέα επικίνδυνη φάση, που θα σημαδευτεί από την κλιμάκωση της βίας
Δίπλα υπάρχουν οι βιαιότητες που λαμβάνουν χώρα από το σούρουπο ως το ξημέρωμα – όπως συνέβη αυτή τη Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη. Αυτή η τελευταία διάσταση είναι κομβική: οι βίαιες ενέργειες παρουσιάζονται επικοινωνιακά ως αυθόρμητες, ενώ πρόκειται για προγραμματισμένες πράξεις ένοπλων μισθοφόρων. Αυτοί προβαίνουν σε εμπρησμούς, πολιορκίες, απόπειρες κερδίσματος θέσεων σε λαϊκές γειτονιές. Δημιουργούν έτσι μια αίσθηση περικύκλωσης του τσαβισμού και ισχύος της Δεξιάς. Αυτές οι ενέργειες θα πολλαπλασιαστούν, πιθανά και με τη δραστηριοποίηση παραστρατιωτικών δυνάμεων, σε επίπεδα υψηλότερα από αυτά του 2017 – ήδη τότε επιτέθηκαν σε στρατόπεδα. Θα υπάρξουν περισσότεροι νεκροί: το απαιτεί ο σχεδιασμός της συνωμοσίας.
Οι απαντήσεις του τσαβισμού
Ο τσαβισμός βρίσκεται αντιμέτωπος με το ερώτημα: πώς να αντιμετωπίσει αυτήν την επίθεση σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, που αποσκοπεί στη διάσπαση του στρατού, την ανάπτυξη συγκρούσεων σε συνοριακές περιοχές ώστε να δικαιολογηθούν βίαιες ενέργειες (εδώ είναι κεντρικής σημασίας ο κολομβιανός παράγοντας), την κατάρρευση της οικονομίας και την εξώθηση του πληθυσμού σε εμφύλια αντιπαράθεση; Το πρώτο βήμα το έκανε βγαίνοντας κι αυτός στους δρόμους στις 23 Ιανουαρίου, ώστε να δείξει ότι δεν έχασε την ικανότητα κινητοποίησης. Με την ίδια κίνηση, έδειξε τη διατήρηση μιας ενότητας η οποία είναι κλειδί στις παρούσες συνθήκες.
Σχετικά με τη διπλωματική ανταπόκριση, έγιναν τα αναμενόμενα: η κυβέρνηση διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις με τις ΗΠΑ, και η Ρωσία επανέλαβε ότι αναγνωρίζει τον Μαδούρο ως πρόεδρο. Η βενεζουελάνικη σύγκρουση έχει γεωπολιτικό χαρακτήρα. Όσο για τη βουλή, είναι ένα ερώτημα τι πρέπει να γίνει. Έχει κηρυχθεί έκνομη από το Ανώτατο Δικαστήριο, αλλά ποια αντίδραση αντιστοιχεί στην ανακοίνωση μιας παράλληλης κυβέρνησης, που ισοδυναμεί με κήρυξη πολέμου; Τυχόν διάλυσή της και προκήρυξη νέων εκλογών οπωσδήποτε θα ισοδυναμούσε με προσπάθεια κατάσβεσης της πυρκαγιάς με βενζίνη. Αποτελεί όμως επιλογή να της επιτραπεί να προωθήσει το πραξικοπηματικό σχέδιο;
Βιάζονται να επιβληθούν
Οι απαντήσεις είναι σύνθετες, κι έχουν κοφτερές άκρες. Η Βενεζουέλα εισήλθε σε μία φάση που δεν φαίνεται να έχει επιστροφή. Το σχέδιο που ανακοινώθηκε από τον Γκουαϊντό, καθοδηγούμενο από τις ΗΠΑ, μπορεί να πάρει σάρκα και οστά μόνο δια της βίας. Ψάχνουν τρόπους και ενεργούμενα. Και καθώς ο χρόνος επιταχύνεται, η Δεξιά δεν μοιάζει ικανή να συντηρήσει μια σύγκρουση με τέτοια χαρακτηριστικά για πολύ καιρό σε εθνικό επίπεδο. Το 2017 αποδείχθηκε ότι η παρατεταμένη βία μπορεί να προκαλέσει απώλεια της όποιας νομιμοποίησης της αντιπολίτευσης, και απομόνωση των πραξικοπηματιών.
Κάθε είδους γεγονότα μπορεί να ξεδιπλωθούν από αυτή τη στιγμή: από τα μικρότερα, όπως εμπρησμοί, ως κάποιο γεγονός μεγάλης επίδρασης που θα λειτουργήσει ως καταλύτης. Οποτεδήποτε. Πρόκειται για την τρίτη βίαιη εφόρμηση της Δεξιάς μέσα σε πέντε χρόνια, μιας Δεξιάς που νομίζει ότι μπορεί να επιβληθεί. Αυτή τη φορά διαθέτει μια αποφασιστική διεθνή υποστήριξη, κι επίσης λειτουργεί υπέρ της η φθορά από την κατάσταση της οικονομίας. Απέναντί της ορθώνεται ο τσαβισμός: ένα κίνημα που επανειλημμένα υποτιμήθηκε, και το οποίο έχει επιδείξει ευφυία και δημοκρατική ικανότητα ελιγμών σε σενάρια που έμοιαζαν χαμένα από χέρι.
* Αργεντίνος κοινωνιολόγος, συγγραφέας και δημοσιογράφος που ζει στο Καράκας. Το παρόν άρθρο, που εδώ παρουσιάζεται σε συντετμημένη μορφή, πρωτοδημοσιεύθηκε στο μπλογκ του (hastaelnocau.wordpress.com). Οι μεσότιτλοι και η φωτολεζάντα είναι της Σύνταξης.
Με ξένα κόλυβα
Ο Τραμπ διακηρύσσει ότι θα κάνει οτιδήποτε απαιτείται για ανατρέψει τον «δικτάτορα» Μαδούρο. Και προσθέτει ότι ήδη έχει επιβάλει σκληρές κυρώσεις στην κυβέρνηση Μαδούρο. Είναι αλήθεια, είναι και ψέμα: μέχρι σήμερα οι ΗΠΑ εξακολουθούν να εισάγουν από τη Βενεζουέλα σχεδόν 20 εκατομμύρια βαρέλια πετρέλαιο το μήνα! Το βενεζουελάνικο πετρέλαιο παραμένει σημαντικό για την αμερικανική οικονομία, καθώς είναι πολύ φτηνότερο από το αραβικό. Γι’ αυτό από το 1998 (χρονιά πρώτης εκλογής του Τσάβες) ως τώρα κανείς Αμερικανός πρόεδρος –ούτε καν ο… Τραμπ– δεν έχει θίξει αυτό το «λεπτό» ζήτημα. Οι ΗΠΑ προσπαθούν να βάλουν χέρι σε μια πολύτιμη γι’ αυτούς χώρα και στον φυσικό πλούτο της με ξένα κόλυβα: ας χύσουν το αίμα τους οι Λατινοαμερικάνοι. Ως τότε, καλές είναι και οι… διακριτικές εισαγωγές πετρελαίου από την βενεζουελάνικη κρατική εταιρία PDVSA!
