Με αφορμή τη γενοκτονία στη Γάζα, αναζητώντας φωνές που φωτίζουν από διαφορετικές γωνίες, ιστορικές, πολιτισμικές, εθνικές, πολιτικές, θρησκευτικές και κοινωνικές, το παλαιστινιακό ζήτημα, τους αγώνες και τα παθήματα των Παλαιστινίων, διάλεξα και τη Βασίλισσα Ράνια της Ιορδανίας, εντυπωσιασμένος από τη συγκροτημένη πολιτική της άποψη που ξεδιπλώνεται χωρίς μισόλογα και στρογγυλέματα. Διάλεξα αποσπάσματα από τις πολύ πρόσφατες εμφανίσεις της στις δημοσιογράφους Joy Reid του MSNBC και Margaret Brennan του CBS News, σκεφτόμενος ότι μόνο μία βασίλισσα θα μπορούσε να βγει και να πει αλήθειες χωρίς να λογοκριθεί από τα μεγάλα αμερικάνικα δίκτυα που διυλίζουν εξονυχιστικά κάθε τι που αναφέρεται στην Παλαιστίνη. Η Βασίλισσα Ράνια, 53 ετών, είναι παλαιστινιακής καταγωγής, έχει τέσσερα παιδιά, ασχολείται ιδιαίτερα με την εκπαίδευση και συνεργάζεται με την UNICEF και άλλους διεθνείς οργανισμούς.
Στ. Ελλ.
Κάθε πόλεμος είναι άσχημος, αλλά άτομα των ανθρωπιστικών οργανώσεων που έχουν δει πολλούς πολέμους είπαν ότι δεν έχουν ξαναδεί κάτι παρόμοιο. Η συλλογική τιμωρία των ανθρώπων, ο εκτοπισμός 1,7 εκατομμυρίων ανθρώπων από τα σπίτια τους… Το γεγονός ότι 35.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί, εκ των οποίων το 70% είναι γυναίκες και παιδιά… Και αυτή η σύγκρουση έχει σκοτώσει περισσότερα παιδιά μέσα σε πέντε μήνες από ό,τι όλες οι συγκρούσεις στον κόσμο τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Τόσα πολλά παιδιά δεν έχουν σκοτωθεί στους δρόμους από οποιαδήποτε άλλη περίπτωση στην ιστορία. Και έτσι υπάρχει οργή στον αραβικό κόσμο και σε όλο τον κόσμο από αυτό που βλέπουμε. Αλλά υπάρχει επίσης οργή για την παγκόσμια απάθεια. Το γεγονός ότι αυτό επιτρέπεται να συμβαίνει. Δικαίως, μετά την 7η Οκτωβρίου, ο κόσμος σηκώθηκε όρθιος και καταδίκασε αυτές τις ενέργειες, αλλά δεν βλέπουμε την ίδια αντίδραση απέναντι σε αυτό που συμβαίνει σήμερα!
Βλέπουμε λαούς να αφήνουν το Ισραήλ να παραβιάζει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο χωρίς καμία συνέπεια. Και αυτό δημιουργεί ένα αίσθημα απογοήτευσης στον αραβικό κόσμο. Πολλοί αναρωτιούνται πώς μπορεί το διεθνές δίκαιο να εφαρμόζεται επιλεκτικά; Γιατί οι δικές μας ζωές αξίζουν λιγότερο; Έχουμε σημασία σε αυτόν τον κόσμο; Και νομίζω ότι αυτό αποτελεί μια αλλαγή παραδείγματος στον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε την παγκόσμια τάξη.
Δύο μέτρα
Οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι αναστατώνονται πολύ όταν ακούν τις λέξεις «γενοκτονία» ή «απαρτχάιντ» και τις απορρίπτουν λέγοντας ότι αυτές είναι μεγάλες λέξεις που πετάνε οι άνθρωποι.
Όμως το Διεθνές Δικαστήριο για τη Δικαιοσύνη έχει κρίνει δικαιολογημένη την κατηγορία ότι το Ισραήλ διαπράττει πράξεις γενοκτονίας κατά των Παλαιστινίων. Και έκτοτε έχει εκδώσει προσωρινές διαταγές με τις οποίες ζητάει [από το Ισραήλ] να αποτρέψει πράξεις γενοκτονίας και να εγγυηθεί την απρόσκοπτη βοήθεια. Γνωρίζουμε ότι θα χρειαστούν χρόνια μέχρι να βγάλουν την τελική απόφαση, αλλά δεν μπορούμε να περιμένουμε! Άνθρωποι σκοτώνονται σήμερα! Η ιστορία γράφεται σήμερα! Και έχουμε ήδη αργήσει πολύ και όσο περισσότερο περιμένουμε, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η κηλίδα στην παγκόσμια συνείδησή μας. Και το γεγονός ότι μιλάμε για σημειολογία, «είναι γενοκτονία ή δεν είναι;», θα έπρεπε να προκαλεί σοκ στη διεθνή μας κοινότητα. Ποιος θέλει να είναι σε λάθος θέση απέναντι σε μια γενοκτονία; Και όσοι επιτίθενται στις αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου για τη Δικαιοσύνη, στην πραγματικότητα υποτιμούν και απορρίπτουν τις εγγυήσεις που έχουμε στον κόσμο μας για να διασφαλίσουμε ότι τα έθνη τηρούν ορισμένα πρότυπα συμπεριφοράς. Νομίζω ότι είναι σημαντικό το Διεθνές Δικαστήριο να αναλάβει δράση, αλλά δεν θέλουμε συμβολικές χειρονομίες. Τελευταία, έχουμε δει μια αλλαγή του τόνου και της γλώσσας από τις ΗΠΑ προς το Ισραήλ, αλλά οι αξιωματούχοι στο Ισραήλ έχουν δείξει απροθυμία να λάβουν υπόψη τους οποιεσδήποτε συμβουλές ή προειδοποιήσεις από τους συμμάχους τους. Χρειαζόμαστε αυτά τα μέτρα επί τόπου, για να ειπωθεί πραγματικά ότι οι παράνομοι εποικισμοί πρέπει να σταματήσουν, να ειπωθεί ότι η βοήθεια πρέπει να μπει [στη Γάζα], ότι δεν πρόκειται να συνεχιστεί η παροχή επιθετικών όπλων που σκοτώνουν χιλιάδες αθώες ζωές! Αυτές οι ενέργειες είναι πολύ σημαντικές και πρέπει να ασκηθεί διπλωματική πίεση και να μην χρησιμοποιείται το βέτο για να αφήνουμε το Ισραήλ να ξεφεύγει με πράγματα που άλλα έθνη δεν ξεφεύγουν.
Αυτή η επιλεκτική στάση δημιουργεί ένα πολύ επικίνδυνο προηγούμενο και αναστατώνει πολλούς λαούς όταν το διεθνές δίκαιο παραβιάζεται χωρίς συνέπειες, όταν τα ψηφίσματα του ΟΗΕ αγνοούνται ή απορρίπτονται. Τι σημαίνει όταν το διεθνές δίκαιο εφαρμόζεται επιλεκτικά; Ή όταν ορισμένες χώρες τιμωρούνται για ένα κακό ιστορικό ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ το Ισραήλ που κατηγορείται ότι ενδεχομένως διαπράττει γενοκτονία ανταμείβεται με περισσότερα όπλα; Πού είναι η δικαιοσύνη; Και αυτό προκαλεί μεγάλη οργή.
Είναι ο Νετανιάχου εγκληματίας πολέμου;
Το αφήνω στα δικαστήρια να το κρίνουν. Δεν είμαι νομικός, αλλά αυτό που συμβαίνει στη Γάζα, όταν εμποδίζεις την είσοδο βοήθειας, όταν υιοθετείς την πείνα ως όπλο πολέμου, αυτό είναι συλλογική τιμωρία. Αυτό είναι έγκλημα πολέμου. Όταν εκτοπίζεις έναν ολόκληρο πληθυσμό είναι έγκλημα πολέμου. Όταν σκοτώνεις αδιακρίτως τόσους πολλούς αμάχους… Όταν έχεις ένα κομμάτι γης, τόσο μικρό όσο η Γάζα, που είναι ένα από τα πιο πυκνοκατοικημένα μέρη στον κόσμο, και χρησιμοποιείς έναν άνευ προηγουμένου αριθμό τεράστιων βομβών, τις βόμβες των 2000 λιβρών ή τις μη καθοδηγούμενες, τις λεγόμενες «χαζές» βόμβες, πώς μπορείς να μην σκοτώσεις αμάχους; Όταν το Ισραήλ χρησιμοποιεί συστήματα που δημιουργούνται με τεχνητή νοημοσύνη για να πετύχει τον μεγαλύτερο αριθμό στόχων, δίνοντας προτεραιότητα στην ποσότητα έναντι της ποιότητας, καταργώντας την αναλογικότητα και τη διάκριση μεταξύ μαχητών και αμάχων, υποτίθεται ότι πρέπει να πιστέψουμε ότι οι Ισραηλινοί προσπαθούν να αποφύγουν αθώους πολίτες; Όταν το 80% των σχολείων έχει βομβαρδιστεί; Όταν το 80% των κέντρων υγείας και το 60% των σπιτιών έχουν καταστραφεί; Δηλαδή, υπήρχε ένας πράκτορας της Χαμάς κάτω από κάθε ασθενοφόρο και σε κάθε νηπιαγωγείο και κάθε αυλή σχολείου;
Υποτίθεται ότι πρέπει να το πιστέψω αυτό; Είναι ξεκάθαρο ότι το Ισραήλ δεν έχει κανένα πρόβλημα να στοχοποιεί αμάχους. Και ότι αποδίδει πολύ μικρή αξία στη ζωή των Παλαιστινίων. Και η παρόρμηση του Ισραήλ να τιμωρεί όλους τους Παλαιστίνιους για τις πράξεις των λίγων, είναι συλλογική τιμωρία και αυτό είναι έγκλημα πολέμου.
Οι πανεπιστημιακές διαμαρτυρίες
Μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε ότι ο νόμος και η τάξη είναι εξαιρετικά σημαντικοί. Κανείς δεν θέλει το χάος. Και ο αντισημιτισμός είναι ένα πραγματικό πράγμα. Και είναι σε άνοδο και κανένας φοιτητής δεν πρέπει να αισθάνεται ανασφαλής στην πανεπιστημιούπολη, αλλά νομίζω ότι τα πάθη είναι τόσο έντονα από όλες τις πλευρές που χάνουμε από τα μάτια μας για ποιο λόγο διαμαρτύρονται στην πραγματικότητα οι φοιτητές. Έχω δει τη δημοσιογραφική κάλυψη των διαδηλώσεων, αλλά δεν έχω δει αρκετή κάλυψη του γιατί διαμαρτύρονται!
Νομίζω ότι αυτή η συλλογική απόρριψη δεν είναι μόνο πατρονάρισμα, είναι και προσβολή για τους φοιτητές που ξέρουν ακριβώς γιατί είναι εκεί έξω και έχουν μελετήσει αυτά τα θέματα. Πάντα υπάρχουν κακοί παράγοντες, άνθρωποι που θέλουν να χαλάσουν τις διαδηλώσεις και να υποκλέψουν το μήνυμά τους, αλλά υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που διαμαρτύρονται και για την κοινωνική δικαιοσύνη, όχι μόνο για την Παλαιστίνη. Πολεμούν την αναντιστοιχία, για έναν κόσμο που τους είπαν ότι θα έπρεπε να είναι έτσι και όχι όπως είναι στην πραγματικότητα. Ζητούν να γίνει αποεπένδυση από την παράνομη κατοχή, αλλά υποδηλώνουν επίσης ότι υπάρχουν περισσότερα ζητήματα στην ιστορία από αυτά που μας έχουν κάνει να πιστέψουμε. Ότι όλη αυτή η αφήγηση που μας έχουν διδάξει, ότι το Ισραήλ είναι πάντα το θύμα και οι Παλαιστίνιοι που είναι οι κατεχόμενοι είναι πάντα οι επιτιθέμενοι, δεν είναι απολύτως ακριβής.
Η ζωή των Παλαιστινίων
Λόγω του παλαιστινιακού μου παρελθόντος, έχω επίγνωση του γεγονότος ότι μπορεί να ταυτίζομαι περισσότερο με την παλαιστινιακή πλευρά. Και γι’ αυτό κάθε μέρα προκαλώ τον εαυτό μου να μπω στη θέση ενός μέσου Ισραηλινού και να προσπαθήσω να δω τα πράγματα από τη δική τους οπτική γωνία. Όπως ο συγγενής ενός ομήρου ή απλά ένας μέσος άνθρωπος που περιμένει τους πυραύλους που πετάνε. Και το μόνο που θέλω είναι οι άνθρωποι να προσπαθήσουν για μια φορά να μπουν κι αυτοί στη θέση των Παλαιστινίων, γιατί είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσεις την πραγματικότητα της κατοχής. Πώς είναι να είσαι Παλαιστίνιος υπό ισραηλινή κατοχή. Να ξέρεις ότι μέρα με τη μέρα, κάθε πτυχή της ζωής σου αστυνομεύεται, ελέγχεται, εξευτελίζεται. Να ξέρεις ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να κρατηθείς ή να συλληφθείς χωρίς αιτία και χωρίς την παραμικρή υπόνοια δίκαιης διαδικασίας. Και χωρίς καμία συνέπεια γι’ αυτούς. Αυτή είναι η ζωή ενός Παλαιστίνιου. Ακόμη και η καθημερινή μετακίνηση ενός Παλαιστίνιου λέει πολλά. Πρόκειται για τα σημεία ελέγχου. Τις καθυστερήσεις ρουτίνας. Δεν μπορούν οι Παλαιστίνιοι να πάνε από το Α στο Β μέρος χωρίς άδειες και χωρίς έρευνες. Πρόκειται για τις νυχτερινές επιδρομές. Στρατιωτικές εισβολές, κατασχέσεις γης, παιδιά που τα παίρνουν από τα κρεβάτια τους μέσα στη νύχτα! Το Ισραήλ είναι η μόνη χώρα που παραπέμπει τα παιδιά στα στρατοδικεία! Η οργάνωση «Σώστε τα παιδιά» έχει συντάξει εκθέσεις για το πώς παίρνουν τα παιδιά από τα κρεβάτια τους τη νύχτα. Τα συλλαμβάνουν, χωρίς κατηγορία, μερικές φορές η κατηγορία είναι απλά ότι πετούσαν πέτρες και αυτό μπορεί να συνεπάγεται 20 χρόνια φυλακή! Και στη συνέχεια υφίστανται μεγάλη κακοποίηση στο σύστημα των φυλακών, όπου κρατούνται σε απομόνωση, με σωματικές έρευνες, στέρηση των φαρμάκων τους… αυτή είναι η πραγματικότητα των Παλαιστινίων. Η πραγματικότητα των ανθρώπων που ζουν στη Δυτική Όχθη.
Κι αυτοί λένε ότι όλα όσα συμβαίνουν σήμερα είναι αντίποινα για την 7η Οκτωβρίου. Αλλά, αν αυτό ισχύει, γιατί βλέπουμε αυτά που συμβαίνουν στη Δυτική Όχθη, η οποία δεν διοικείται από τη Χαμάς, αλλά από την Παλαιστινιακή Αρχή; 8.000 άνθρωποι έχουν συλληφθεί στη Δυτική Όχθη! Σχεδόν 500 άνθρωποι σκοτώθηκαν! 124 από αυτούς παιδιά!
Είδαμε τη μεγαλύτερη αρπαγή γης των τελευταίων 30 ετών να πραγματοποιείται τον Μάρτιο στη Δυτική Όχθη. 8.000 στρέμματα παλαιστινιακής γης. Οι ένοπλες επιθέσεις των εποίκων βρίσκονται σε επίπεδα ρεκόρ. Επιτίθενται σε σπίτια Παλαιστινίων, καίνε καλλιέργειες, επιτίθενται στους ηλιακούς συλλέκτες, στις δεξαμενές νερού, στα αυτοκίνητά τους… Αυτό συμβαίνει καθημερινά και είναι υπό την πλήρη παρακολούθηση, αν όχι τη συμμετοχή του στρατού. Είναι ο στρατός που τους προμηθεύει με όπλα και τα όρια μεταξύ στρατιώτη και εποίκου είναι θολά. Πολλοί έποικοι κατέχουν υψηλές θέσεις στην κυβέρνηση και στο Κοινοβούλιο, στο δικαστικό σύστημα, οπότε η ατζέντα τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτή του κράτους.
Άκρα Δεξιά και ΗΠΑ
Μετά τη δολοφονία του Γιτζάκ Ράμπιν, ανέλαβε ο Νετανιάχου και σταδιακά είδαμε την πολιτική στο Ισραήλ να μετατοπίζεται όλο και περισσότερο προς τα δεξιά. Σήμερα δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου ομάδες ειρήνης. Συνήθιζα να κάθομαι συστηματικά με παλαιστινιακές και ισραηλινές ομάδες ειρήνης και να κάνω συζητήσεις για να διατηρώ τις γέφυρες, γιατί πίστευα ότι αυτό ήταν πολύ σημαντικό. Πλέον δεν έχει μείνει κανείς για να μιλήσεις. Πολλές φορές είναι σαν να μιλάς με την ακροδεξιά. Υπάρχει και η ιδεολογική πτυχή, όπου ο υπερεθνικιστικός εβραϊκός πληθυσμός πιστεύει βαθιά ότι η Παλαιστίνη είναι δική του από το ποτάμι μέχρι τη θάλασσα.
Στα μάτια του κόσμου οι ΗΠΑ είναι μέρος αυτού του πολέμου. Ότι οι Αμερικάνοι επιτρέπουν και διευκολύνουν αυτό τον πόλεμο. Κι όταν Ισραηλινοί αξιωματούχοι επιβεβαιώνουν ότι δεν μπορούν να διεξάγουν τον πόλεμο χωρίς την υποστήριξη των ΗΠΑ, επειδή οι ΗΠΑ παρέχουν τα όπλα και όλη τη βοήθεια και τις εξουσίες βέτο κ.λπ. Και έτσι, σαφώς, οι ΗΠΑ έχουν μεγάλη επιρροή στο Ισραήλ και για πολλούς ανθρώπους αυτή η επιρροή δεν έχει χρησιμοποιηθεί όπως θα έπρεπε. Μάλιστα, η άνευ όρων υποστήριξη προς το Ισραήλ έχει ξεπεράσει για πολλούς κάθε λογικό πολιτικό υπολογισμό. Τώρα, υπήρξε μια αλλαγή του τόνου και της γλώσσας από τον πρόεδρο Μπάιντεν, αλλά τα λόγια από μόνα τους δεν είναι τόσο αποτελεσματικά, επειδή υπάρχει μεγάλη αίσθηση ατιμωρησίας και φιλοπόλεμης διάθεσης μεταξύ των Ισραηλινών αξιωματούχων, ότι το διεθνές δίκαιο δεν χρειάζεται να ισχύει γι’ αυτούς…
Οι περισσότερες διαμαρτυρίες κατά του πολέμου στο Ισραήλ γίνονται επειδή θέλουν να απελευθερωθούν οι όμηροι και όχι επειδή είναι πραγματικά κατά του πολέμου. Έτσι, πολλοί λένε ότι αν θα απελευθερώσετε τους ομήρους, συνεχίστε τον πόλεμο. Και αυτό δείχνει πού έχει φτάσει η ισραηλινή κοινωνία. Υπάρχει ένας πανταχού παρών βαθύς σχεδόν πολιτισμικός αντιπαλαιστινιακός ρατσισμός στην ισραηλινή κοινωνία. Αυτό είναι το αποτέλεσμα δεκαετιών δηλώσεων από αξιωματούχους, από την κυβέρνηση, από τα μέσα ενημέρωσης, από τον στρατό, από άτομα που λένε ότι οι Παλαιστίνιοι είναι από τη φύση τους βίαιοι άνθρωποι. Ότι καταλαβαίνουν μόνο τη γλώσσα της βίας. Και ότι κάνουν πάντα λάθος και ότι το Ισραήλ είναι δικαιολογημένο να προκαλεί οποιοδήποτε πόνο στους Παλαιστίνιους. Ότι οι Παλαιστίνιοι δεν υποφέρουν όπως οι Εβραίοι και δεν έχουν την ίδια ηθική. Και αυτό αντικατοπτρίζεται στις δηλώσεις που ακούσαμε από αξιωματούχους, όπως: «Οι Παλαιστίνιοι είναι ανθρώπινα ζώα»! «Ο κάθε ένας από τους κατοίκους της Γάζας είναι νόμιμος στόχος», «Τα παιδιά τους είναι παιδιά του σκότους», «Οι Παλαιστίνιοι καταλαβαίνουν μόνο τους νόμους της ζούγκλας»!
Πώς τα λένε αυτά;
Το status quo
Αν έχω ελπίδα είναι επειδή πιστεύω ότι το status quo δεν είναι βιώσιμο. Ούτε για τους Ισραηλινούς, ούτε για τους Παλαιστίνιους. Δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στις μέρες πριν από τον πόλεμο, αυτό το status quo έχει σπάσει για πάντα. Το status quo που βασίστηκε στην παράνομη κατοχή, που τροφοδοτούσε το φόβο και την ανασφάλεια και στις δύο πλευρές. Ένα status quo που δεν έχει πολιτικούς ορίζοντες, κάνει την επιλογή της βίας πιο ελκυστική. Και ξέρω ότι οι άνθρωποι γουρλώνουν τα μάτια τους όταν λέμε λύση δύο κρατών, επειδή πιστεύουν ότι δεν είναι βιώσιμη, αλλά το γεγονός ότι βρισκόμαστε εδώ που βρισκόμαστε σήμερα είναι ο ισχυρότερος λόγος για τη λύση των δύο κρατών, επειδή ποια είναι η εναλλακτική λύση για τους Ισραηλινούς και τους Παλαιστίνιους; Θα συνεχίσουμε να περνάμε μέσα από κύκλους βίας; Θα έχει το Ισραήλ υποταγμένους τους Παλαιστίνιους επ’ αόριστον; Θα είναι ένα κράτος παρίας; Ένα κράτος απαρτχάιντ;
Στο παρελθόν, οι συζητήσεις για ειρηνευτική διαδικασία και ειρηνευτικές παραμέτρους και ενδιάμεσες φάσεις ειρήνης, όλα ήταν τακτικιστικά μέτρα για να συνεχίσουν να υποτάσσουν τους Παλαιστίνιους και να δημιουργούν πραγματικότητες στο έδαφος. Έτσι, ενώ γίνονταν αυτές οι ειρηνευτικές διαδικασίες, οι Παλαιστίνιοι έβλεπαν σταδιακά και σταθερά τη ζωή τους να χειροτερεύει όλο και περισσότερο. Και εδώ είναι ένα άλλο πράγμα που γνωρίζω με βεβαιότητα. Οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι δεν μπορούν να καταλήξουν σε συμφωνία μόνοι τους. Η διεθνής κοινότητα πρέπει να βάλει το βάρος της. Και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είναι έτοιμοι να θέσουν και τις δύο πλευρές προ των ευθυνών τους. Και για να έχουμε μια δίκαιη ειρήνη δεν μπορεί απλά η ισχυρότερη πλευρά να επιβάλει τη θέλησή της στην ασθενέστερη. Σημαίνει ότι πρέπει να κατανοήσουμε την ανισορροπία δυνάμεων. Οι Παλαιστίνιοι έχουν λιγότερους πόρους και λιγότερη επιρροή, αλλά δεν έχουν μικρότερο βάρος. Η δυσανάλογη ισχύς δεν πρέπει ποτέ να οδηγεί σε άνισα δικαιώματα.
Και πρέπει να θυμόμαστε ότι οι Παλαιστίνιοι βρίσκονται υπό κατοχή. Και οι κατεχόμενοι δεν θα έπρεπε να διαπραγματεύονται την ελευθερία τους με τον κατακτητή. Και όμως, όποτε γίνονται διαπραγματεύσεις, το σημείο εκκίνησης είναι πάντα τι θα δεχτεί το Ισραήλ. Σε τι θα συμφωνήσει το Ισραήλ. Όχι τι είναι το ελάχιστο που απαιτείται για να τηρηθεί το διεθνές δίκαιο. Έτσι, αν πάρουμε, για παράδειγμα, τις διαπραγματεύσεις για τη γη, τα εδάφη που κατελήφθησαν το 1967, σύμφωνα με το ψήφισμα 242, είναι παλαιστινιακά εδάφη. Έτσι, αν το Ισραήλ επιστρέψει στα σύνορα του ’67, αυτό σημαίνει ότι το Ισραήλ δίνει γη. Και αν το πάρουμε αυτό ως σημείο εκκίνησης και εργαστούμε για συμβιβασμούς και από τις δύο πλευρές, τότε μπορούμε να βρούμε μια κατάσταση που να διασφαλίζει την ασφάλεια του Ισραήλ και να δίνει επίσης στους Παλαιστίνιους κρατική υπόσταση. Στο τέλος της ημέρας, δεν πρόκειται να υπάρξει λύση αν οι Παλαιστίνιοι δεν αποκτήσουν αυτονομία, ανθρώπινα δικαιώματα και κρατική υπόσταση. Και όταν λέω κρατική υπόσταση εννοώ ένα κυρίαρχο κράτος!
