Φωτ.: Latuff 2016 – wikileaks
Του Βαγγέλη Πισσία*
Δευτέρα 11 Ιουλίου, βράδυ, τηλεφώνημα από Βηρυτό και πρόσκληση σε συνδιάσκεψη που ορίστηκε για την Παρασκευή 15 Ιουλίου – ημέρα, όπως αποδείχθηκε, σημαδιακή. Η πρόσκληση δεν μπόρεσε να ικανοποιηθεί, για σοβαρούς ατυχώς λόγους, παρά τα ισχυρά επιχειρήματα αλλά και την πρωτόγνωρη επιμονή τού πάντα ευγενικού οργανωτή και οικοδεσπότη της.
Το πρώτο ισχυρό επιχείρημα αφορούσε στο ομιχλώδες φαινομενικά θέμα της συνδιάσκεψης, που όμως διατυπώθηκε με ανεπιτήδευτη ειλικρίνεια (συνοψίζω): «Τα πράγματα, τον τελευταίο καιρό, γίνονται ολοένα πιο πολύπλοκα και πιο κρίσιμα… Πολλά δεδομένα μεταβάλλονται, σχέσεις παγιωμένες μέχρι πρότινος αναθεωρούνται με ταχύτητα που εμφανίζει έντονα στοιχεία ρευστοποίησης… Αυτά συμβαίνουν χωρίς να διαφαίνεται μια νέα πολιτική συνεκτικότητα, με αποτέλεσμα ο αραβικός κόσμος και ο μουσουλμανικός κόσμος, στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, υπό την πολιτική μορφή που τον γνωρίζαμε (κρατικές οντότητες, ηγετικές προσωπικότητες, πολιτικά, ιδεολογικά ρεύματα), να κινδυνεύει περισσότερο από αποσυνθετικές διεργασίες και να ελπίζει λιγότερο στις όποιες ανασυνθετικές διαδικασίες… Πρέπει άμεσα να ανακοπεί η πορεία αυτή των πραγμάτων, να υπάρξει αναστροφή, να δυναμώσουν οι αντιστάσεις ενάντια σε πολιτικές που καταστρέφουν την ευρύτερη περιοχή, εξοντώνουν τους λαούς της (Συρία και όχι μόνο) και αποδυναμώνουν τους συμβολικούς αγώνες της (Παλαιστίνη)…».
Αναφέρθηκε ότι θα παρευρεθούν πολλά σημαντικά πολιτικά πρόσωπα από τις πέριξ χώρες, όμως οι προσκλήσεις προς ξένους (μη Άραβες) θα είναι έως τέσσερις. Όχι τυχαία, αναφέρθηκε ότι ο ένας θα ερχόταν από την Τουρκία. Καθώς το ταξίδι δεν έγινε, η σε τόνο ελάσσονα παρουσία της χώρας μας, της τόσο επίμονα αγαπητής σε αυτούς τους ανθρώπους, περιορίστηκε στην ανάγνωση μιας επιστολής προς τη συνδιάσκεψη.
Οι εργασίες της αιφνίδιας (οι προσκλήσεις άρχισαν να στέλνονται Τρίτη 12/7), μονοήμερης μόλις συνδιάσκεψης (οι Άραβες όταν θέλουν είναι πολύ πρακτικότεροι και ουσιαστικότεροι από εμάς… έχουν τον τρόπο τους…), άρχισαν Παρασκευή πρωί.
Όμως, στις 14:40 της ίδιας μέρας, υπήρξε μεταξύ μας τηλεφωνική επικοινωνία που ενημέρωνε μεν για την επιτυχία της συνδιάσκεψης, για τη συμμετοχή υπερτριακοσίων επισκεπτών από αραβικές χώρες, για ονόματα σημαντικών προσωπικοτήτων (1) και προσώπων που κρατούν κλειδιά κομβικών μεσανατολικών υποθέσεων, αλλά και ανέφερε, με πολλά αποσιωπητικά, ότι υπάρχουν κάποια θέματα εν εξελίξει στην Τουρκία. Και ότι ο αναμενόμενος εκ Τουρκίας προσκεκλημένος για το λόγο αυτό δεν ήλθε…
Ομολογώ ότι το μυαλό μου δεν πήγε τόσο μακριά όσο το βράδυ (περίπου στις 23:00), αναγκάστηκε να πάει, ανακαλώντας στη μνήμη τη δυσανάγνωστη μεσημεριανή πληροφορία. Οι κάποιες σκέψεις εκείνης της στιγμής για το τουρκικό ζήτημα, που έπαιρνε τις τελευταίες βδομάδες την όψη νέας, υφέρπουσας, βαθιάς αναθεωρητικής κρίσης, αφού τριβέλισαν για λίγη ώρα το μυαλό, παραμερίστηκαν.
Λίγα λόγια τώρα για το «διά ταύτα»…
Τα πραξικοπήματα δεν προαναγγέλλονται ρητά και από τηλεοράσεως, ωστόσο προαναγγέλλονται από, και προς, τους λιγοστούς, υπερκαθοριστικούς, ένθεν κακείθεν και πέριξ, άμεσα ή έμμεσα, εμπλεκόμενους (2). Μηνύματα διοχετεύονται, μεσολαβήσεις πραγματοποιούνται, ενόσω τα σχέδια που εξυφαίνονται πλησιάζουν στο ύψιστο στάδιο διαχείρισής τους. Βέβαια τα πραξικοπήματα, εφόσον εν γένει προαναγγέλλονται, οφείλουν και να εκτελούνται σύμφωνα με τους άτεγκτους κανόνες της δικής τους λογικής και ηθικής. Αλλιώς, εκτελούνται οι οργανωτές τους…
Δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία το πραξικόπημα των Τούρκων στρατιωτικών επί της κεφαλής του Ερντογάν, δεν πίπτει ο πέλεκυς του αντεπιτιθέμενου σουλτάνου επί της κεφαλής των στρατιωτικών και πολιτικών του αντιπάλων (Φετουλάχ Γκιουλέν) (3) λόγω έσωθεν προδοσίας ή διαρροής ή λάθους κατά την εφαρμογή του σχεδίου και μόνο. Άλλωστε για ποια προδοσία να γίνει λόγος όταν κάποιος από τους «εδώ» (Ερντογάν) εργάζεται συνειδητά για τους από «εκεί» (στρατιωτικοί) και τούμπαλιν. Και περί ποιας θεωρίας της συνωμοσίας ομιλεί ο «πολιτίκαλυ κορέκτ» υποκριτικός λόγος όταν και οι δύο (και όλες οι άλλες…) πλευρές ενός πραξικοπήματος αλληλο-υποχρεώνονται να συνωμοτούν (πώς αλλιώς;).
Προφανώς, τον τελευταίο καιρό ο ένας περίμενε τον άλλον, ο συσχετισμός ήταν και για τις δύο πλευρές περισσότερο δυσμενής παρά ευμενής, ωστόσο, όπως η σκακιστική σοφία επιβάλλει στους αντίπαλους παίκτες, η πρώτη κίνηση, η καθοριστική, καθίσταται κάποτε φορσέ (υποχρεωτική) και μπορεί ν’ αποδειχθεί εξαιρετικά επώδυνη.
Προφανώς οι στρατιωτικοί είχαν στόχο την εκκαθάριση του συστήματος Ερντογάν, αλλά τα όρια που έβαζαν στο πραξικόπημα που σχεδίασαν το καθιστούσαν εξαιρετικά πολύπλοκο, δεδομένης της επιρροής και διεισδύσεως του αντιπάλου τους στους πάσης φύσεως μηχανισμούς του κράτους. Εξουδετέρωση κατά προτεραιότητα και όχι εκτέλεση, αποφυγή εμφύλιας σύγκρουσης που θα έσκιζε την Τουρκία στα τρία (των Κούρδων συμπεριλαμβανόμενων), ήπια ισχύς… όλο αυτό αποδείχθηκε ένα ανέφικτο σχέδιο.
Είναι απολύτως αφελές να πιστεύει κανείς τα παραμύθια περί δυνατότητας απόλυτου αιφνιδιασμού. Είναι επίσης ανόητο, για τους πιο πάνω λόγους, να δέχεται κάποιος ότι ο Ερντογάν πληροφορήθηκε την προετοιμασία πραξικοπήματος από την οποιαδήποτε ξένη πηγή. Είναι τέλος ανόητο να θεωρήσουμε ότι οι στρατιωτικοί ηττήθηκαν αιφνιδιασμένοι από την αντίδρασή του (δεν την υπολόγιζαν δηλαδή; ή πίστευαν ότι όλα θα κυλήσουν σαν παλιό καλό ρολόι;).
Τα σκληρό, τελικό μπρα ντε φερ πρόδηλα ξεκίνησε μέρες πριν. Βέβαια τη στιγμή και τον τρόπο κορύφωσής του, την ώρα μηδέν, καθόρισαν, κατά κύριο λόγο, οι τελευταίες, ύστατες τριβές μεταξύ των δύο πλευρών, και βέβαια μεταξύ αυτών και της υπερατλαντικής ηγεμονίας.
Αστάθμητοι παράγοντες, ατυχείς παραλληλισμοί
Το κλασικό δίλημμα της πρώτης κίνησης, που στην ιστορία πολλοί το πλήρωσαν ακριβά, (άλλοι επειδή την έκαναν και άλλοι επειδή δεν την έκαναν(4)), δημιούργησε τον πρώτο αστάθμητο παράγοντα αυτού του ιδιότυπου πραξικοπήματος.
Ο δεύτερος αστάθμητος παράγοντας οφείλεται στην πρόθεση (ή στον έξωθεν εξαναγκασμό…) των στρατιωτικών να αποφύγουν την ακαριαία εξόντωση-εκτέλεση του αντιπάλου τους, ώστε να εξασφαλίσουν την τυπική εσωτερική και διεθνή νομιμοποίηση, να μην εκθέσουν τους έξωθεν εμπλεκόμενους, να μην προκαλέσουν βαθύ εμφύλιο διχασμό. Επιχείρησαν συνεπώς, κατά πως φαίνεται, ένα μεταβατικού τύπου πραξικόπημα (αυτές ήταν όπως φαίνεται οι «προδιαγραφές») με περιορισμένο στόχο: τη λειτουργική του εξουδετέρωση (σύλληψη, δίκη, φθορά, καταδίκη) και στη συνέχεια τον εκμηδενισμό του στην πολιτική ζωή της Τουρκίας.
Την αποφυγή, με δυο λόγια, της μαρτυροποίησής του, δεδομένης της υποστήριξής του από σημαντικό μέρος ενός πληθυσμού εμφορούμενου από θρησκευτική πίστη ή/και φανατισμό. Μια τέτοια επιλογή ήταν γι’ αυτούς ο μοιραίος μονόδρομος.
Το ίδιο ίσχυε και για τον Ερντογάν: η πρώτη εκ μέρους του κίνηση, η εξαπόλυση του πογκρόμ που τώρα παρατηρούμε χωρίς να έχει εκδηλωθεί ο αποχρών λόγος, θα του στερούσε και τα τελευταία ψήγματα πολιτικής νομιμοποίησης, και θα συνετρίβετο σύντομα σε μια σύγκρουση μόνος εναντίον όλων.
Οι παραλληλισμοί με την Αίγυπτο είναι απολύτως ατυχείς. Ο επί 12 χρόνια πρωταγωνιστής της τουρκικής πολιτικής ζωής δεν έχει καμία σχέση με τον ενός έτους κυβερνητικής θητείας, μικρού βεληνεκούς ηγέτη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας της Αιγύπτου, Μοχάμεντ Μόρσι. Αυτό ισχύει, όσα εγκληματικά πολιτικά λάθη κι αν διέπραξε ο Ερντογάν, όσα μέτωπα κι αν άνοιξε στο δεύτερο μισό της διακυβέρνησής του (απ’ το 2010 και μετά, Ισραήλ, Συρία, Ρωσία, Κούρδοι…), όσες οβιδιακές μεταμορφώσεις κι αν υποχρεώθηκε τον τελευταίο χρόνο να πραγματοποιήσει: απολογία προς Ισραήλ, Ρωσία, μεταστροφή έναντι του ISIS (αγάπη που ’γινε δίκοπο μαχαίρι), ακόμη και πιθανός συμβιβασμός στην ανοιχτή πληγή της Συρίας.
Όπως, αντίστοιχα, οι στρατιωτικοί που επιχείρησαν το πραξικόπημα στην Τουρκία, ελέγχοντας τμήμα μόνον (περισσότερο ή λιγότερο σημαντικό) του τουρκικού στρατού, δεν μπορούν να συγκρίνονται με την ηγετική ομάδα Αιγύπτιων αξιωματικών υπό τον Αλ Σίσι, που είχε τότε τον απόλυτο έλεγχο του αιγυπτιακού στρατού.
Το καίριο ερώτημα
Οι φιλόξενες στήλες της εφημερίδας συμπληρώθηκαν, τα υπόλοιπα επί της οθόνης… Ωστόσο, το καίριο ερώτημα, που αφορά οπωσδήποτε στις γεωπολιτικές αναδιατάξεις, στις δύσκολες τώρα σχέσεις του καθεστώτος Ερντογάν με τις ΗΠΑ, με την ευνοημένη από τις εξελίξεις Ρωσία, με το συγκρατημένο Ιράν να παρατηρεί προσεκτικά, με τους Κούρδους ανήσυχους αλλά ικανοποιημένους από τη φθορά της στρατιωτικής ισχύος του προαιώνιου αντιπάλου τους, με τη Συρία να σκέφτεται πως μια άλλη εξέλιξη μπορεί να ήταν γι’ αυτήν καλύτερη, αλλά και η τωρινή μπορεί να επιταχύνει την εσωτερική της ειρήνευση, είναι άλλο.
Το καίριο ερώτημα αφορά στην προοπτική –εφόσον το καθεστώς Ερντογάν σταθεροποιηθεί– δημιουργίας ενός νέου τουρκικού στρατού, τραυματισμένου, κοινωνικοπολιτικά αμφισβητούμενου από εδώ και στο εξής, επιχειρησιακά υποδεέστερου, όμως εμποτισμένου με τη νεο-οθωμανική και προπαντός την ισλαμική πολιτική ιδεολογία. Τι να σημαίνει άραγε αυτό για τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ; Τι να σημαίνει για την Ευρασία, για την ευρύτερη Μέση Ανατολή και, αλίμονο, για την αρειμανίως διαβιούσα, κατ’ εντολή κυβερνώμενη και γεωπολιτικώς υπνωτισμένη χώρα μας;
* Ο Βαγγέλης Πισσίας είναι Δρ Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, συντονιστής των αποστολών «Στολίσκος της Ελευθερίας» – «Ένα καράβι για τη Γάζα», και της διεθνούς πρωτοβουλίας «Ειρήνευση για τη Συρία» (www.pissias.gr)
Υποσημειώσεις
1 Μεταξύ αυτών ο Αμπντέλ Φοτούχ, ηγετική φυσιογνωμία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας της Αιγύπτου μέχρι το 2009, καθαιρεμένος το 2011 από την πτέρυγα Μόρσι, που όμως συμμετείχε στην εκλογική διαδικασία που ακολούθησε και παρά την καθαίρεσή του υπολειπόταν μόλις 3 μονάδες του Μόρσι στις εκλογές. Διατηρεί σημαντική κοινωνική επιρροή, ισχυρούς δεσμούς με την κοσμική αντιπολίτευση, με την οποία από κοινού εναντιώθηκε στο καθεστώς Μουμπάρακ, και είναι πολέμιος του θρησκευτικού φονταμενταλισμού και του σχίσματος σουνιτών-σιϊτών.
2 Γι’ αυτό και πολλοί γνώριζαν κάτι για το «επικείμενο» γεγονός: Αμερικανοί, Ευρωπαίοι, Ρώσοι, Ιρανοί, ακόμη και Σύριοι. Άλλοι περισσότερο, άλλοι λιγότερο.
3 Είχε με το μέρος του το μεγαλύτερο μέρος του μουσουλμανικού, βαθιά θρησκευόμενου, λαού της χώρας. Ένα σημαντικό μέρος, ιδίως στο επίπεδο των ελίτ, του το αποστερούσε ο Φετουλάχ Γκιουλέν, εξ ου και το ύστερο αβυσσαλέο μίσος..
4 Ο Γκαμάλ Αμπτέλ Νάσερ προετοιμαζόταν το 1967, έχοντας μάλιστα το δίκιο με το μέρος του, να συγκρουστεί με το Ισραήλ. Όμως δεν αποφάσιζε να το πλήξει πρώτος, κι έτσι δέχθηκε το ακαριαίο και αποτελεσματικό πλήγμα του αντιπάλου του, και γνώρισε την πρώτη και τελευταία μεγάλη του ήττα.
