του Φίλιππου Νικολόπουλου*
Είναι αλήθεια ότι το πρόβλημα του ετεροπροσδιορισμού της Αριστεράς με απασχόλησε έντονα στο διάστημα που ο εξ Αμερικής ελθών «άνωθεν επιβληθείς» εφοπλιστής έγινε Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ. Ήταν εξόφθαλμο ότι ο άνθρωπος που ανέλαβε τότε την ηγεσία προωθείτο από κάποιους αμερικανικούς κύκλους που είχαν δικές τους συγκεκριμένες σκοπιμότητες και εστίαζαν στον πλήρη αποπροσανατολισμό και αλλοίωση του ιδεολογικού περιεχομένου της τότε Αξιωματικής Αντιπολίτευσης, ή στη διάσπαση και διάλυσή της. Και πολύ σωστά ετέθη από κάποιο στέλεχος του κόμματος ότι το πρόβλημα δεν ήταν ακριβώς αυτό το άτομο αλλά το «πώς τον ανέχτηκε το κόμμα για έντεκα μήνες».
Είναι άξιο παρατήρησης ότι το άτομο, πέραν των άλλων, ευτέλισε έννοιες, ιδέες και απόψεις (π.χ. η στάση του απέναντι σε ορισμένες θεωρητικές απόψεις της αριστερής πτέρυγας του κόμματος, ο τρόπος με τον οποίο διαφωνούσε με απόψεις και στελέχη, το ζήτημα της τάσης του για «διαγραφές», η υπερβολική τάση του για προβολή της ιδιωτικής ζωής του, η σύγχυση του ιδιωτικού με το δημόσιο στοιχείο κ.ά.). Και είναι φυσικά άξιον απορίας πώς μέλη και στελέχη του κόμματος δεν αντιλαμβανόντουσαν αυτόν τον ευτελή υποβιβασμό και συμπαρατασσόντουσαν μαζί του για «ανανέωση». Το «εξόφθαλμο» αγνοείτο απ’ αυτούς; Ήσαν πολιτικά τυφλοί; Ή ο καιροσκοπισμός τους δεν τους άφηνε να εκδηλώσουν τις υποψίες τους ή τις διαφωνίες τους; Αν απαντήσουμε θετικά στα ερωτήματα, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με την πολιτική κουλτούρα και την πολιτική ωριμότητα μελών και στελεχών. Επίσης δικαιούμαστε να επισημάνουμε ότι μέλη και στελέχη ευρίσκονται υπό την επιρροή ενός «ευτελούς αρχηγισμού» που δεν δικαιολογείται από τις αρχές και τα «πιστεύω» της Αριστεράς. Και βεβαίως ο πολίτης μπορεί ν’ αναρωτηθεί πώς με τέτοια κουλτούρα και ωριμότητα αυτό το κόμμα ήταν ικανό να συγκρουσθεί πραγματικά (όχι εικονικά) με ένα σκληρό κατεστημένο και να πραγματοποιήσει δομικές κοινωνικές αλλαγές.
Τεράστια ερωτήματα
Εγείρονται ερωτήματα, τεράστια ερωτήματα! Κι αυτά βεβαίως ακουμπούν και τον προηγούμενο Πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξη Τσίπρα. Ταξίδεψε στις ΗΠΑ και μετά μας «λανσάρισε» τον ναρκισσευόμενο εφοπλιστή για διάδοχο Πρόεδρο. Και είναι γνωστό ότι τον υποστήριξε στην εκλογή του μέχρι τέλος. Τι μπορούν να σημαίνουν όλα αυτά; Τι νέες υποψίες μπορούν να γεννήσουν; Μήπως και ο ίδιος ο προηγούμενος Πρόεδρος έπαιξε κάποιο ρόλο που δεν ήταν καθόλου ο ίδιος με αυτόν που «υποκρινόταν» ότι έπαιζε; Μήπως λειτούργησε στα πλαίσια μακροπρόθεσμων σχεδίων κέντρων εξουσίας (και εννοώ και εκείνα που βρίσκονται εκτός Ελλάδας), σύμφωνα με τα οποία, αφού τα πολιτικά κόμματα εξουσίας (Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ) θα έκαναν τη «βρώμικη δουλειά» (εννοώ την είσοδο στα μνημόνια και το πέρασμα των μνημονιακών πολιτικών), έπρεπε να βρεθεί ένα «πολλά υποσχόμενο» υποτιθέμενο κόμμα της Αριστεράς να ηρεμήσει τον έτοιμο να εκραγεί Ελληνικό λαό, και να του δώσει ελπίδες που ουσιαστικά λειτούργησαν (από πλευράς τουλάχιστον πολιτικής ψυχολογίας) ως διαδικασία νέας ενσωμάτωσης στο υπάρχον σύστημα; Ενσωμάτωση που οδήγησε και σε νέα δεσμά υποτέλειας (τρίτο μνημόνιο, υπερταμείο κ.ά.), και μάλιστα «αβρόχοις ποσί» (επιτυχής μέθοδος πολιτικής χειραγώγησης με στόχο ακόμη και τον ευτελισμό της Αριστεράς).
Το «κακό δεν έγινε» μόνο τον Ιούλιο του 2015, αλλά πολύ προγενέστερα. Και το ζήτημα δεν είναι τα πρόσωπα, αλλά οι μηχανισμοί ετεροπροσδιορισμού του Πολιτικού Συστήματος
Αλλά για να γίνει αυτό έπρεπε η «υποτιθέμενη» Αριστερά να είναι ελεγχόμενη με ένα πρόσωπο επικεφαλής που θα ήταν διατεθειμένο να παίξει αυτόν τον ρόλο. Και στα πλαίσια αυτού του σκεπτικού πρέπει ν’ αναρωτηθούμε μήπως και η εξαρχής επιλογή του Αλέξη Τσίπρα ως υποψηφίου Δημάρχου Αθηναίων (η πρώτη του ξεχωριστή προβολή στον δημόσιο βίο) σχετιζόταν ακριβώς με αυτά τα μακροπρόθεσμα σχέδια. Όσοι ζήσαμε αυτήν την περίοδο ως στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ διαπιστώσαμε τη διαδοχή των σταδίων της προβολής του (από υποψήφιος Δήμαρχος, Πρόεδρος του ΣΥΝ, ενώ αρχικά είχε υποσχεθεί ότι θα ασχοληθεί μόνο με την Τοπική Αυτοδιοίκηση…) μεθοδικά και με αποτελεσματική πίεση προς τα στελέχη του ΣΥΝ που αρχικά αντιδρούσαν αρνητικά. Τυχαία όλα αυτά; Και φυσικά με τεράστια ευθύνη του Αλέκου Αλαβάνου και του Αριστερού Ρεύματος γενικά.
«Δοκιμασμένοι» μηχανισμοί
Με βάση την παραπάνω ανάλυση, καταλαβαίνει κανείς ότι το «κακό δεν έγινε» μόνο τον Ιούλιο του 2015 με τον συμβιβασμό του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά πολύ προγενέστερα (ο Τζέιμς Πέτρας υποστηρίζει ότι ακόμη και η περίπτωση του Ανδρέα Παπανδρέου –μαζί με Μιτεράν, Γκονζάλες κ.ά.– σε προγενέστερους καιρούς ήταν παρόμοια, αλλά βέβαια σε ανώτερο επίπεδο και με πιο μελετημένες τακτικές). Και το ζήτημα που πρέπει βαθιά να μας προβληματίσει δεν είναι τα πρόσωπα (κάποιοι καιροσκόποι πάντα μπορούν να βρεθούν) αλλά οι μηχανισμοί ετεροπροσδιορισμού του Πολιτικού Συστήματος της χώρας. Όταν αυτοί οι μηχανισμοί είναι ικανοί να επιβάλουν ηγεσίες ακόμη και σε τμήμα του πολιτικού φάσματος που υποτίθεται ότι είναι αντισυστημικό και αντιτίθεται στον ακραίο οικονομικό φιλελευθερισμό και την εξάρτηση από ξένα κέντρα αποφάσεων, αποδεικνύουν μια κυριαρχία που πραγματικά είναι πολύ δύσκολο ν’ ανατραπεί. Αποδεικνύουν ότι αυτοί οι μηχανισμοί διαθέτουν πολύ αποτελεσματικούς μηχανισμούς χειραγώγησης (αφού καταφέρνουν και παραπλανούν ακόμη μεγάλο τμήμα του εκλογικού σώματος) σε συνδυασμό με βαθύτατους μηχανισμούς ελέγχου, που πολλές φορές δρουν υπόγεια, σκοτεινά και με εμμεσοποιημένες σε πολλά επίπεδα δομές.
Το να ετεροπροσδιορίζονται ηγεσίες πολιτικών δυνάμεων που εκφράζουν το σύστημα και την εξάρτηση της χώρας ήταν φαινόμενο πιο συνηθισμένο και πιο εύκολο εξηγήσιμο (ήδη από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους, και όχι μόνο μεταπολεμικά). Κι αυτός ακριβώς ο πολιτικός ετεροπροσδιορισμός της χώρας ήταν που την ταλάνιζε απ’ την ίδια τη στιγμή της γέννησης του Νεοελληνικού Κράτους. Συνεχίζεται με διάφορους τρόπους και με διάφορες μορφές. Γι’ αυτό και το ζητούμενο πάντα ήταν και είναι ο εθνικός αυτοπροσδιορισμός του Πολιτικού Συστήματος, και όχι μόνον οι άλλες κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές επιλογές. Ποιες κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις μπορούν να τον στηρίξουν; Υπάρχουν αυτές οι δυνάμεις, είναι αποτελεσματικές, είναι ικανές ν’ αντισταθούν μ’ επιτυχία στους μηχανισμούς χειραγώγησης και ελέγχου;
***
Αυτά είναι ερωτήματα που πρέπει να μας προβληματίσουν έντονα. Δεν πιστεύω σαφώς σε μια απόλυτα ντετερμινιστική προσέγγιση των πολιτικών πραγμάτων. Ούτε θεωρώ ότι η Σύγχρονη Ανανεωτική Αριστερά πρέπει να διακόψει τις σχέσεις της με πολιτικές δυνάμεις των ΗΠΑ και των άλλων δυτικών καπιταλιστικών χωρών (αλλά βέβαια εννοώ σοβαρές σχέσεις αμοιβαίου σεβασμού, πέραν των οποιωνδήποτε διαφωνιών και διαφορετικών επιλογών). Πάντα, θεωρητικά τουλάχιστον, μπορούν να ανευρεθούν δυνατότητες για αλλαγή δομών εξουσίας. Αλλά αυτές, πέρα των άλλων, πρέπει να συσχετισθούν και να υποστηριχθούν από αυτό που στην κοινωνιολογία λέγεται «agency», δηλ. επιτυχείς πρωτοβουλίες δρώντων προσώπων που καταφέρνουν και αξιοποιούν τα ρήγματα, τις ασυνέχειες και τις αντιφάσεις των δομών. Μ’ άλλα λόγια, αναζητούνται εθνικά σκεπτόμενα ηγετικά στελέχη (ιδιαίτερα στο τμήμα του πολιτικού φάσματος που αντιτίθεται στις συνηθισμένες κατεστημένες επιλογές) με ικανότητες και εντιμότητα, που θα είναι σε θέση να ενεργοποιήσουν συλλογικά και αυθεντικά μεγάλο μέρος του κοινωνικού συστήματος και ν’ ανοίξουν νέες προοπτικές στη λειτουργία του Πολιτικού Συστήματος, αφού καταφέρουν με επιτυχία ν’ αποφύγουν, ως ένα βαθμό τουλάχιστον, τις συμπληγάδες των κατεστημένων δομών.
* Ο Φίλιππος Νικολόπουλος είναι Δρ Κοινωνιολογίας, Νομικός – πρ. Επίκ. Καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής Παν/μίου Κρήτης, πρ. Α/τής Καθηγητής Παν/μίου Ινδιανάπολης, Γραμματέας των Σχολών και της Κοσμητείας του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός». Οι μεσότιτλοι είναι της Σύνταξης.
