Οι Ιταλοί είπαν «όχι» στην ιδιωτικοποίηση του νερού, στην πυρηνική ενέργεια και στην προκλητική ασυλία των πολιτικών.
Του Βαλάντη Στεργίου.
Στις 12 και 13 Ιουνίου, στην Ιταλία, έγιναν τέσσερα δημοψηφίσματα που αφορούσαν την ακύρωση νόμων σε σχέση με τις ιδιωτικές εταιρίες ύδρευσης και την κερδοσκοπία από τη διαχείριση του νερού, την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας και το «δικαιολογημένο κώλυμα» του πρωθυπουργού και των υπουργών να παρουσιάζονται στα δικαστήρια. Οι Ιταλοί πολίτες έστειλαν ηχηρό μήνυμα ότι το νερό είναι δημόσιο αγαθό, ότι η πυρηνική ενέργεια δεν τους ενδιαφέρει και ότι οι νόμοι δεν εξαιρούν το πολιτικό προσωπικό, όπως θέλει να πιστεύει για τον εαυτό του ο Μπερλουσκόνι.
Η κυβέρνηση προσπάθησε με κάθε τρόπο να καταστήσει τα δημοψηφίσματα άκυρα μέσω της αποχής. Αρχικά, αρνήθηκε την πρόταση να γίνουν μαζί με τις δημοτικές εκλογές, στις 15-16 Μαΐου. Και δικαιολογημένα, αφού στις εκλογές αυτές υπέστη σημαντική ήττα, χάνοντας προπύργια της κεντροδεξιάς, όπως το Μιλάνο. Στη συνέχεια, τόσο ο Μπερλουσκόνι, όσο και o Μπόσι της Λέγκας δήλωσαν ότι δεν θα πάνε να ψηφίσουν, ενώ, ακόμα και την ημέρα του δημοψηφίσματος, τα δελτία ειδήσεων των κρατικών μέσων ενημέρωσης απέκρυψαν ότι ψήφισε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Μάλιστα, ο υπουργός Εσωτερικών, Μαρόνι, προσπάθησε απεγνωσμένα, τρεις ώρες πριν από τη λήξη της διαδικασίας, να αποθαρρύνει τους Ιταλούς να πάνε στις κάλπες προβλέποντας ότι το πρόβλημα της εγκυρότητας έχει ξεπεραστεί. Προς μεγάλη λύπη του, επιβεβαιώθηκε! Για πρώτη φορά την τελευταία δεκαπενταετία (από το 1995) έγινε στην Ιταλία έγκυρο δημοψήφισμα για την ακύρωση κάποιου νόμου. Το 57% των εχόντων δικαίωμα ψήφου προσήλθαν στις κάλπες, περίπου 27 εκατ. Ιταλοί, και το 94-96%, ανάλογα με το δημοψήφισμα, ψήφισαν την ακύρωση των νόμων.
Μάλιστα, εκτιμάται ότι ένας στους δύο ψηφοφόρους της κεντροδεξιάς δεν ακολούθησε το παράδειγμα των ηγετών της παράταξής του.
Ο Μπερλουσκόνι μετά το αποτέλεσμα δήλωσε ότι η θέληση του ιταλικού λαού δεν μπορεί να αγνοηθεί και ότι θα πρέπει να πούμε «αντίο» στο πυρηνικό πρόγραμμα, ενώ ο Καλντερόλι, υπουργός της Λέγκας, μίλησε για δύο σφαλιάρες (δημοτικές εκλογές και δημοψηφίσματα) μέσα σε δεκαπέντε μέρες, ενισχύοντας το ρήγμα που υπάρχει στον κεντροδεξιό κυβερνητικό συνασπισμό. Από την αντιπολίτευση ο Μπερσάνι, γραμματέας του Δημοκρατικού Κόμματος, ζήτησε παραίτηση της κυβέρνησης, χωρίς ωστόσο να καταθέσει πρόταση μομφής, μια θέση που δεν υιοθέτησε ο Ντι Πιέτρο, της Ιταλίας των Αξιών.
Η Αριστερά και τα δημοψηφίσματα
Η Αριστερά είναι διχασμένη, με το ένα κομμάτι της, το κόμμα Αριστερά-Οικολογία-Ελευθερία του Βέντολα να στρέφεται προς την κεντροαριστερά προσπαθώντας να ηγεμονεύσει έναντι του Δημοκρατικού Κόμματος – κάτι που έκανε με επιτυχία στις περιφερειακές εκλογές του Μαρτίου του 2010, στην Απουλία, όταν ο Βέντολα υπερίσχυσε του Ντ’ Αλέμα ως κοινός υποψήφιος της κεντροαριστεράς. Έτσι, στην τωρινή συγκυρία, προσπαθεί να θέσει το «λαό των δημοψηφισμάτων» στο προσκήνιο, αφενός τονίζοντας τη σημασία των «μυρμηγκιών της δημοκρατίας», όπως αποκαλεί τις επιτροπές πολιτών που μάζεψαν τις 750.000 υπογραφές για να γίνουν τα δημοψηφίσματα και προπαγάνδισαν το «Ναι» στην ακύρωση των νόμων, αφετέρου καλώντας την κεντροαριστερά να συμμαχήσει με το «λαό των δημοψηφισμάτων» και να συμπεριλάβει στο κέντρο του προγράμματός της την υπεράσπιση και την προστασία των δημόσιων και των κοινών αγαθών.
Μάλιστα, σε μία κίνηση που έχει στοιχεία εντυπωσιασμού, το περιφερειακό συμβούλιο της Απουλίας, της οποίας ο Βέντολα είναι περιφερειάρχης, ενέκρινε, την επομένη του δημοψηφίσματος, τη δημιουργία περιφερειακής δημόσιας επιχείρησης ύδρευσης στη θέση της ανώνυμης εταιρίας Acquedottο Pugliese, μετά από πολύμηνη καθυστέρηση. Ωστόσο, τα «μυρμήγκια της δημοκρατίας», η επιτροπή Απουλίας «Νερό Δημόσιο Αγαθό», άσκησαν κριτική στο εγκριθέν σχέδιο νόμου.
Το μοντέλο που εισηγούνται οι επιτροπές για το νερό περιλαμβάνει πέραν της μετατροπής των εταιριών ύδρευσης σε ΝΠΔΔ, την πρόβλεψη για δημοκρατική κοινωνική συμμετοχή και έλεγχο από τους πολίτες των εταιριών καθώς και τη δωρεάν ελάχιστη παροχή νερού. Εδώ και οκτώ μήνες, η επιτροπή Απουλίας έχει εκφράσει την ανησυχία της για τροποποιήσεις του αρχικού σχεδίου νόμου, που είχε συμφωνηθεί, οι οποίες βάζουν από το παράθυρο τις μικτές επιχειρήσεις ύδρευσης, την κατάργηση της συμμετοχής-ελέγχου από τους πολίτες καθώς και την κατάργηση της δωρεάν ελάχιστης παροχής νερού.
Τελικά, σύμφωνα με ανακοίνωση της επιτροπής (14/6), ο κίνδυνος της έμμεσης ιδιωτικοποίησης μέσω μικτών επιχειρήσεων δεν αφορά τις βασικές λειτουργίες τής υπό ίδρυση εταιρίας, αλλά η εξάρτηση της δωρεάν διανομής νερού από τα ετήσια περισσεύματα ουσιαστικά καταργεί την αντίστοιχη πρόβλεψη, όπως και ο διορισμός του διευθυντή της εταιρίας από τον εκάστοτε περιφερειάρχη δημιουργεί κομματοκεντρικές εξαρτήσεις.
Από την άλλη, το κομμάτι της Ομοσπονδίας της Αριστεράς, Ριφοντατσιόνε και Ιταλοί Κομμουνιστές, πέραν της μαζικής αποδοκιμασίας της κυβερνητικής πολιτικής, που στέλνει «σπίτι του» τον Μπερλουσκόνι, βλέπει στο αποτέλεσμα των δημοψηφισμάτων την καταδίκη των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που προώθησε τόσο η κεντροδεξιά όσο και η κεντροαριστερά στην Ιταλία τα τελευταία είκοσι χρόνια. Με αυτόν τον τρόπο, το κομμάτι αυτό της Αριστεράς οριοθετείται μεν από το παρελθόν της κυβερνητικής συνεργασίας με την κεντροαριστερά, που το έστειλε εκτός κοινοβουλίου, χωρίς, ωστόσο, να φαίνεται ότι μπορεί να δώσει προοπτική πολιτικής έκφρασης στο «λαό των δημοψηφισμάτων».
Η κριτική που ασκείται στην κεντροαριστερά είναι ορθή. Στο Δημοκρατικό Κόμμα το λόμπι της πυρηνικής ενέργειας είναι υπαρκτό.
Μάλιστα, μετά την επιστολή που απηύθυναν 72 διανοούμενοι στο γραμματέα του κόμματος, Μπερσάνι, μεταξύ των οποίων και επτά βουλευτές, ορισμένες εφημερίδες μίλησαν για πτέρυγα υπέρ της πυρηνικής ενέργειας στο κόμμα. Όμως έκπληξη προκαλεί και η συμμετοχή στους υπογράφοντες μιας προσωπικότητας της Αριστεράς, της διάσημης αστροφυσικού Μαργκερίτα Χακ. Τα πράγματα όμως είναι πολύ πιο σοβαρά στην περίπτωση του νερού, αφού εμφανίστηκε βίντεο από ομιλία του Μπερσάνι του 2008, στο οποίο υποστηρίζει ότι το νερό δεν είναι δημόσιο αγαθό αλλά… «δώρο Θεού» και η διαχείρισή του θα πρέπει να δοθεί στους ιδιώτες. Μάλιστα, το μοντέλο που υποστηρίζει ουσιαστικά το Δημοκρατικό Κόμμα είναι εκείνο της Τοσκάνης, όπου η εταιρία ύδρευσης είναι μικτή επιχείρηση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (Μανιφέστο, 15/6).
Δημοψηφίσματα και Δημοκρατία
Όμως η σημασία της νίκης των δημοψηφισμάτων είναι πολύ μεγάλη για έναν ακόμη λόγο που αφορά τη δημοκρατία. Ένα ζήτημα που είναι ιδιαίτερα επίκαιρο στην Ελλάδα. Οι Ιταλοί πολίτες, με το δικό τους τρόπο, κινητοποιήθηκαν, οργανώθηκαν σε επιτροπές, νίκησαν και, τέλος, γιόρτασαν τη νίκη τους κατακλύζοντας τις πλατείες σε πολλές ιταλικές πόλεις (Ρώμη, Νάπολη, Μιλάνο κ.λπ.). Αξιοποίησαν, για πολλοστή φορά στη μεταπολεμική ιστορία της Ιταλίας, το δημοκρατικό δικαίωμα να εκφράσουν τη βούλησή τους για κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα. Το ιταλικό σύνταγμα προβλέπει πολλά διαφορετικά είδη δημοψηφισμάτων που αφορούν την ακύρωση ψηφισμένων νόμων, την αλλαγή του συντάγματος, τη χάραξη των εδαφικών ορίων των περιφερειών, καθώς και τοπικά δημοψηφίσματα που αφορούν αποφάσεις περιφερειών, νομαρχιών ή δήμων. Σημειώστε ότι από το 1946 μέχρι σήμερα, στην Ιταλία έχει επιχειρηθεί να γίνουν συνολικά 71 εθνικά δημοψηφίσματα.
Ωστόσο, παρά τη θεσμική κατοχύρωση των δημοψηφισμάτων, το ιταλικό πολιτικό σύστημα δεν στέκεται φιλικά στην προσπάθεια άμεσης έκφρασης της λαϊκής βούλησης. Ιστορικά έχει προσπαθήσει με διάφορους τρόπους να την αποδυναμώσει και να την ακυρώσει. Πέραν της τακτικής που στηρίζεται στην πριμοδότηση της αποχής, ώστε να καταστεί άκυρο το δημοψήφισμα, μία άλλη ακολουθούμενη τακτική συνίσταται στην εκ των υστέρων τροποποίηση των ψηφισθέντων νόμων ή στην ψήφιση νέων, που ουσιαστικά έχουν το ίδιο περιεχόμενο αλλά διαφορετική μορφή, ώστε να μην προσκρούουν στη λαϊκή ετυμηγορία.
Ούτε θα πρέπει κάποιος να θεωρήσει ότι γενικώς τα δημοψηφίσματα αποτελούν πανάκεια για τη δημοκρατία. Δεν πέρασε πολύς καιρός από τα εκβιαστικά δημοψηφίσματα του Μαρκιόνε στα εργοστάσια της Φίατ, στα οποία ορθά αντιτάχθηκε σύσσωμη η Αριστερά και οι αριστερές συνδικαλιστικές οργανώσεις. Σε αυτή την περίπτωση, το δίλημμα του δημοψηφίσματος ήταν ένας ωμός εκβιασμός: Ή κλείνει το εργοστάσιο ή «κινεζοποιούνται» οι συνθήκες εργασίας.
Έτσι, κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι η λύση για τη δημοκρατική έκφραση ενός λαού είναι τα δημοψηφίσματα. Παρ’ όλα αυτά, αποτελούν σίγουρα ένα βήμα προόδου που η ελληνική πολιτεία τρέμει να υιοθετήσει.
