Βαρύγδουπες ανακοινώσεις, αλλά… άνθρακες ο θησαυρός
της Αλίκης Βεγίρη.
Στις αρχές του μήνα, μια περίεργη ανακοίνωση προερχόμενη από το αστροβιολογικό εργαστήριο της NASA σχετικά με κάποια πολύ σημαντική της ανακάλυψη, έκανε το γύρο του κόσμου, αφήνοντας, με τον τρόπο που ήταν διατυπωμένη, τη φαντασία του καθενός να πλάθει ελεύθερα το περιεχόμενό της. Τα νέα θα ανακοινώνονταν σε απευθείας συνέντευξη Τύπου, την οποία θα μπορούσε να παρακολουθήσει ζωντανά κάθε γωνιά του πλανήτη. Τέτοια προετοιμασία και τέτοια επισημότητα προμήνυαν, μάλλον, κάτι πολύ συνταρακτικό.
Και πράγματι έτσι ήταν. Η ανακάλυψη, ότι κάποια βακτήρια μπορούσαν να μεγαλώνουν σε περιβάλλον πλούσιο σε αρσενικό, και να το ενσωματώνουν μάλιστα και στο DNA τους, στη θέση που πριν κατείχε ο φώσφορος, ήταν πρωτόγνωρη, καθ’ όσον επέκτεινε τους ορίζοντές μας για το τι εννοούμε ζωή, δίνοντας ταυτόχρονα ελπίδες ότι οργανικά όντα θα μπορούσαν να αναπτυχθούν και σε αλλότρια, εντελώς αφιλόξενα περιβάλλοντα και με στοιχεία διαφορετικά από τα έξι γνωστά που συνθέτουν το βιολογικό υλικό πάνω στη γη, δηλαδή τον άνθρακα, το υδρογόνο, το άζωτο, το οξυγόνο, τον φώσφορο και το θείο. Όλα φάνηκαν να τελειώνουν ωραία και καλά, με τους δημοσιογράφους να ρωτούν το μακρύ τους και το κοντό τους, και με τους ερευνητές στο πάνελ να χαμογελούν αυτάρεσκα, δυστυχώς όμως όχι για πολύ. Από την επομένη κιόλας, που το άρθρο με όλες τις λεπτομέρειες των πειραμάτων βγήκε στο φως της δημοσιότητας, άρχισαν «να βαράνε τα όργανα», δηλαδή οι κρίσεις και οι επικρίσεις. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς που το διάβασαν, διακεκριμένοι επιστήμονες του ιδίου χώρου, συμφώνησαν ότι τίποτε από αυτά που είχαν ανακοινωθεί δεν ευσταθεί, κι ότι τα βακτήρια μπορεί να ανέπνεαν και να έτρωγαν αρσενικό, αλλά αρσενικό ενσωματωμένο στο DNA τους αποκλείεται να είχαν. Άρα, όλες οι ελπίδες για ζωή βασισμένη σε βιοχημεία διαφορετική απ’ τη γνωστή, μοιραία, πήγαιναν περίπατο (προς το παρόν). Το γιατί και το πώς, δεν είναι της ώρας να αναλυθεί. Το ζουμί είναι αλλού.
Επιστημονικό πραξικόπημα
Ποιο είναι το «αλλού»; Δεν είναι φυσικά ότι κάποιοι επιστήμονες βρήκαν άλλα από αυτά που νόμισαν ότι βρήκαν. Η ιστορία της επιστημονικής έρευνας είναι γεμάτη από τέτοια συμβάντα. Η ανακάλυψη δεν είναι μια έκλαμψη, ούτε ένα στιγμιαίο γεγονός, δεν είναι το φωτεινό λαμπάκι που άπαξ κι ανάψει στον εγκέφαλο του εφευρέτη, μένει για πάντα φωτεινό, αλλά μια συνεχής προσπάθεια, μια συνεχής διάψευση και επιβεβαίωση, μέσα από μια πορεία μακρόχρονη και τεθλασμένη, επαναλαμβανόμενων πειραμάτων, συζητήσεων, διαφωνιών και συμφωνιών, προόδων και υπαναχωρήσεων, μέχρις ότου τα δεδομένα να αποβούν τόσο ισχυρά, ώστε να επιδέχονται τη λιγότερο δυνατή αμφισβήτηση. Γιατί αμφισβητήσεις πάντα θα υπάρχουν, ακόμα και στις καλύτερα θεμελιωμένες θεωρίες.
Η συγκεκριμένη όμως περίπτωση επρόκειτο, να το πούμε χοντρά, περί ενός «επιστημονικού πραξικοπήματος», το οποίο για εξω-επιστημονικούς λόγους, συνίστατο στην παράκαμψη της συνήθους οδού, δηλαδή της έκθεσης των νέων ευρημάτων πρώτα στην επιστημονική κοινότητα προς «διαβούλευση» και μετά οπουδήποτε αλλού εκτός αυτής. Το «πραξικόπημα» αυτό σε περίπτωση που δεν ευοδωθεί, ονομάζεται, απλά, «φιάσκο».
Γνωστές περιπτώσεις φιάσκου στο παρελθόν ήταν η εσπευσμένη ανακοίνωση το 1996, πάλι από την NASA, της ανακάλυψης μικροβιακών απολιθωμάτων σε αριανό μετεωρίτη που προσεδαφίστηκε στην Ανταρκτική, γεγονός που αποδείχθηκε κατόπιν ότι δεν ευσταθεί. Ενώ η γνωστότερη και ατυχέστερη όλων ήταν η ανακοίνωση το 1989, πάλι απ’ ευθείας στα Μedia, μιας αδιανόητης με τα μέχρι τότε γνωστά, «ανακάλυψης» ότι σύντηξη, φαινόμενο που λαμβάνει χώρα κάτω από απίθανες πιέσεις και θερμοκρασίες στο εσωτερικό του ήλιου, θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί και κάτω από κανονικές συνθήκες στο πλαίσιο μιας χημικής αντίδρασης. Η όλη ιστορία ήταν, τελικά, τζίφος και οι επιστήμονες που την εισηγήθηκαν αναγκάστηκαν ν’ αποσυρθούν και ν’ αλλάξουν χώρα.
Είναι πλέον γνωστό ότι τίποτε καλό δεν βγαίνει όταν κάποιος ανακατώνεται με τα πίτυρα, δηλαδή τα Μedia. Αναφορικά με τους επιστήμονες που τα εναγκαλίζονται, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος αντί να τους φάνε οι κότες, να τους φάει το μαύρο σκοτάδι. Γιατί τότε αυτός ο θανάσιμος εναγκαλισμός; Μα για το χρήμα και την προσέλκυση εξωτερικού χρηματοδότη, οι οποίοι και καλούνται πλέον, όχι φυσικά με το αζημίωτο, να καλύψουν ένα μεγάλο μέρος της ερευνητικής δραστηριότητας. Έτσι, όσο πιο sexy είναι το προς πώληση αποτέλεσμα και όσο πιο γρήγορα πλασάρεται στην αγορά για την εξεύρεση πελάτη, τόσο αυξάνονται και οι πιθανότητες επιβίωσης του ανταγωνισμού σε σχέση με άλλες ερευνητικές ομάδες που θέλουν να βγουν κι αυτές στην αγορά με παρόμοια προϊόντα.
Κι ύστερα αναρωτιέται κανείς γιατί ο κόσμος αρχίζει να χάνει την εμπιστοσύνη του στην ορθότητα του επιστημονικού λόγου και να στρέφεται, αντ’ αυτού, στον ανατολικό μυστικισμό, στις χαρτορίχτρες και τις καφετζούδες.
