του Γιάννη Σχίζα
Από το μικρο-κλίμα των ιδιωτικών χώρων έως το μεγα-κλίμα που κυριαρχεί σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχει απόσταση, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει και κοινότητα καταστάσεων. Ένας Αμερικανός συγγραφέας όπως ο Χένρι Μίλερ σε βιβλίο του το 1940 ονόμαζε την πατρίδα του «κλιματιζόμενο εφιάλτη» (Air-conditioned Nightmare), σε μια εποχή που οι κλιματισμοί είχαν αρχίσει να κάνουν αισθητή την παρουσία τους, όμως απεδείχθη περίτρανα ότι ματαιοπονούσε: Από τότε –από την εποχή που αποκλήθηκε «μεσοπόλεμος»– πέρασαν πολλά χρόνια, οι κλιματισμοί πήραν περίοπτη θέση ανάμεσα σε όλα τα συστήματα παθητικής ψύξης και στις ημέρες μας είναι κυρίαρχοι στην εργασία, στην αναψυχή, στα αυτοκίνητα, στην καθημερινή ζωή. Η χρήση τους δεν στάθηκε δυνατό να ανακοπεί από την «ασθένεια των λεγεωνάριων», που εμφανίστηκε το 1976 στην Αμερική και που εν πολλοίς οφείλονταν στα φίλτρα και στα στοιχεία των κλιματιστικών.
Οι κλιματισμοί ευνοούν τη μεγαλομεσαία τάξη, ενώ είναι ανύπαρκτοι σε μεγάλα τμήματα της αφρικανικής ηπείρου. Σήμερα, καθώς η Δύση μπαίνει σε βαθύτατη ενεργειακή κρίση λόγω του Ρωσοουκρανικού πολέμου, το έλλειμμα σε ενέργεια φαίνεται ότι θα μεταδοθεί ευρύτερα και θα επηρεάσει τη ζωή στον «πολιτισμένο κόσμο».
Άλλα συστήματα
Στην πορεία της αντιμετώπισης των κλιματικών προβλημάτων αναπτύχθηκαν και άλλα συστήματα, πιο συλλογικά, που εξέφραζαν την τάση των ανθρώπων να «βολευτούν» σε μεγαλύτερη κλίμακα: Οι πόλεις άρχισαν να αναπτύσσουν τα αστικά δάση, τα πάρκα, τις διάφορες συστάδες δέντρων, που ήταν σε θέση να μειώνουν την κλιματική επιβάρυνση. Εκτός δε αυτού άρχισαν να αναπτύσσονται διάφορα συστήματα παθητικής αποφυγής της θερμοκρασίας, οι ταρατσόκηποι, καθώς και τα συστήματα αποφυγής της υπερθέρμανσης του κατοικημένου χώρου. Σήμερα υπάρχουν πολλοί δασολόγοι και άνθρωποι που ασχολούνται με το φαινόμενο της «θερμικής νησίδας», υποστηρίζοντας ότι η μείωση θερμότητας εξαρτάται από την παρουσία δένδρων μέσα στον αστικό ιστό. Και πραγματικά, θυμίζουν ένα φαινόμενο στη Ζιμπάμπουε, όπου μόνο η σκίαση του εδάφους κατέληγε στην αποφυγή 30 βαθμών θερμοκρασίας! Γιατί πρέπει να τονισθεί ότι οι θερμοκρασίες οι οποίες μας δίνονται από τους μετεωρολογικούς σταθμούς είναι θερμοκρασίες υπό σκιά…
Ο καθηγητής του πανεπιστημίου του Princeton Robert Sokolow ισχυρίζεται ότι η αναχαίτιση της κλιματικής αλλαγής απαιτεί την αναδάσωση εκτάσεων 250 έως 400 εκατομμύριων εκταρίων, περίπου όσο το μισό της Ευρώπης! Είναι κι αυτό ένα δείγμα του τρόπου με τον οποίο συνδέεται η κλιματική σταθεροποίηση με την αντιμετώπιση –στο εσωτερικό των πόλεων– των φαινομένων «θερμικής νησίδας».
Προς το παρόν έχουμε την επιβάρυνση του πλανητικού κλίματος. Με δεδομένη την αύξηση της θερμοκρασίας και τα παρεπόμενά της, την τήξη των πάγων, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, την άνοδο της θερμοκρασίας στις πιο απίθανες περιοχές του πλανήτη –π.χ. στους πόλους ή στη Σιβηρία– φτάσαμε σε ένα σημείο αστάθειας και εντυπωσιακών καιρικών προβλημάτων. Έχουμε πλέον προβλήματα από τις πλημμύρες, από τους έντονους καιρούς με χιόνι, από καταρρακτώδεις βροχές, από καύσωνες και πυρκαγιές, από την προϊούσα ερημοποίηση ολόκληρων ζωνών, από τη μετανάστευση τόσο των ανθρώπινων πληθυσμών όσο των φυτών και των ζώων. Το παγκόσμιο κλίμα γίνεται επισφαλές, αβέβαιο, χάρη στη διοχέτευση στην ατμόσφαιρα ενός τεράστιου ποσού άνθρακα και χάρη στην παρουσία σειράς αερίων, πέραν του διοξειδίου του άνθρακα. Οι αντιφάσεις του κλίματος σ’ αυτή την πορεία είναι πρωτοφανείς, μπορούν να διαψεύδουν ακόμη και τους «φίλους του χειμώνα» – μια οργάνωση που έδρευε στη Βλάστη του νομού Κοζάνης: Με τα κατά καιρούς χιόνια στη Σαουδική Αραβία, στις αραβικές χώρες και στο Ισραήλ, το παράδοξο έρχεται να υποκαταστήσει τη νορμάλ κατάσταση. Με τα χιόνια στη Σαχάρα, που εμφανίστηκαν προ καιρού, απλώς πάμε τρελοκομείο!
Το κλίμα που τρελάθηκε
Το πλανητικό μεγακλίμα, το μικροκλίμα των πόλεων και οικισμών, το μικρο-μικροκλίμα των ιδιωτικών χώρων, βρίσκονται προφανώς σε αλληλεπίδραση και συνιστούν μεγάλα ζητήματα ποιότητας ζωής. Οι καταστροφές και οι έκτακτες καιρικές συνθήκες αυξάνουν την ένταση στις προσωπικές σχέσεις και δημιουργούν μια αίσθηση αβεβαιότητας. Το 2006 ο Νίκολας Στερν, οικονομικός σύμβουλος της βρετανικής κυβέρνησης, υποστήριζε ότι οι καταστροφές κλιματικής προέλευσης μπορούν να γίνουν μια ημέρα των ημερών συγκρίσιμες με τις καταστροφές των παγκοσμίων πολέμων. Οι υλικές ζημιές καθώς και οι ζημιές στην ανθρώπινη υγεία συνεπάγονται υψηλό κόστος: Το διάστημα 1980-2011 μόνο οι πλημμύρες έπληξαν περισσότερα από 5,5 εκατομμύρια άτομα και προκάλεσαν ζημιές άνω των 90 δισ. ευρώ. Το 2003 ο καύσωνας στη Νότια Γαλλία αφαίρεσε τη ζωή 30.000 ατόμων, πολύ περισσότερο από τους 2.500 περίπου ανθρώπους που είχαν βρει «μοναχικό θάνατο σε διαμερίσματα» από τον καύσωνα στην Ελλάδα του 1987.
Η υπόθεση του «θερμοκηπίου» γίνεται αποδεκτή από τη μεγάλη πλειοψηφία της επιστημονικής κοινότητας, αποκλειόμενης της υπόθεσης ότι η κλιματική αλλαγή οφείλεται σε γεωφυσικούς παράγοντες… Όμως αυτή η συντριπτική «αριθμητική» υπεροχή των οπαδών της ανθρωπογενούς αλλαγής του κλίματος –περίπου το 97% των επιστημόνων– δεν πρέπει να εκλαμβάνεται και ως απόλυτο κριτήριο ορθότητας: Στην Ιστορία οι μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις ξεκινούσαν πάντα ως απόψεις μειοψηφιών – ενίοτε μάλιστα «μονομελών»! Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι πολιτικοί καλούνται να πάρουν αποφάσεις όχι επί τη βάση μιας πλειοψηφικής επιστημονικής άποψης αλλά από την ισχυρή πιθανολόγηση ενός κινδύνου – κάτι που είναι «υποδεέστερο» της απόλυτης βεβαιότητας και οδηγεί στη λεγόμενη «Αρχή της Πρόληψης»: Δηλαδή της Αρχής που επιβάλλει τη λήψη μέτρων όταν φαίνεται ότι υπάρχει σοβαρός λόγος. Η συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή (2016) είναι η πρώτη οικουμενική και νομικά δεσμευτική παγκόσμια συμφωνία, έχει σαν στόχο τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας της Γης σε λιγότερο από 2 βαθμούς μέχρι το 2100 και υπογράφτηκε από 200 περίπου χώρες.
Κομίζουν καύσωνα εις Αθήνας
Και ενώ όλα αυτά διαδραματίζονται, οι κλιματιζόμενοι μικροχώροι των πόλεων αυξάνονται όλο και περισσότερο και μετατρέπονται σε κελύφη προστασίας του ατόμου. Τα κλιματιστικά σημαίνουν ως έναν βαθμό την αποξένωση των κατοίκων, τη βολή κατά του δημοσίου χώρου. Η μεταφορά θερμότητας που πραγματοποιούν στον πέριξ χώρο σημαίνει ότι μεταβιβάζουν ανεπιθύμητη θερμότητα ή ψύχος – πράγμα που είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικό για την κατάσταση του μικρο-κλίματος σε περιοχές με μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα. Ενίοτε η κατάχρηση των κλιματιστικών οδηγεί σε υπέρβαση των δυνατοτήτων του ηλεκτρικού δικτύου και σε black out.
Στο λεκανοπέδιο των Αθηνών, η μείωση του «ενδοαστικού» και περιαστικού πρασίνου, η συμβατική δόμηση χωρίς περιβαλλοντικές προδιαγραφές και χωρίς περιβαλλοντική προστασία των σπιτιών, η επίστρωση περισσότερων επιφανειών γης με τσιμέντο και άσφαλτο, η μετά βδελυγμίας αποκήρυξη του γυμνού χώματος από τον δημόσιο ή ιδιωτικό «ευπρεπισμό», η απουσία ταρατσόκηπων και γενικώς η δημιουργία ενός προβληματικού αστικού «δαπεδοτοπίου» (floorscape), συνεργούν στη μεγαλύτερη θερμική επιβάρυνση. Η απουσία σκιάσεων και οι μικρές κτιριακές αποστάσεις ευνοούν την κατακράτηση της θερμότητας και τη διαμόρφωση μιας κατάστασης «πινγκ-πονγκ», όσον αφορά τη διακίνηση της θερμικής ενέργειας μεταξύ κτιρίων. Είναι φανερό ότι μια κτιριακή ανάπτυξη εις ύψος, με παράλληλη απελευθέρωση επιφανειακού αστικού χώρου, θα μετρίαζε σημαντικά την κατακράτηση θερμότητας. Επίσης η κτιριακή ανάπτυξη εις ύψος θα επέτρεπε τη δημιουργία διόδων για τη διέλευση του αέρα, πράγμα που θα κατέληγε στην ίδια όπως και παραπάνω λύση.
Σύμφωνα με τη συμβατική οικονομολογία τα air-condition παρέχουν στον σύγχρονο άνθρωπο μια νέα υπηρεσία, όμως στην πραγματικότητα απλώς επιτρέπουν την πρόσληψη των άλλων υπηρεσιών! Στη μεγάλη τους πλειοψηφία τα air-condition αποτελούν «προϋπόθεση» της «παραγωγικής κατανάλωσης» και όχι τελική κατανάλωση, δηλαδή συνιστούν ένα επιπλέον «κόστος ζωής»! Έτσι συνδράμουν την απατηλή εικόνα ενός αυξανόμενου Ακαθάριστου Εγχωρίου Προϊόντος!
