15.7.65 Η πρώτη φάση της βασιλικής εκτροπής: ο Κωνσταντίνος δέχεται σε ακρόαση –που πριν αρνούνταν– τον πρωθυπουργό, κάνει δεκτή την παραίτηση του Γ. Παπανδρέου και αναθέτει το σχηματισμό κυβέρνησης στον πρόεδρο της Βουλής Γ. Αθανασιάδη-Νόβα. Διαδηλώσεις ξεσπούν στην Αθήνα. Άγρια επίθεση της αστυνομίας.
«Τρεις εμφανίζονται στην αρχή: ο Νόβας, ο Κωστόπουλος, ο Τούμπας. Η διανόηση, το χρήμα, η πυγμή».
16.7 Δημοσιεύονται στον δεξιό τύπο οι τρεις επιστολές του βασιλιά στον πρωθυπουργό (8.7, 10.7 και 14.7). Διαδηλώσεις στη Θεσσαλονίκη, Πάτρα· διαμαρτυρίες απ’ όλη τη χώρα. Ορκίζονται 16 υπουργοί της νέας «κυβέρνησης» (μεταξύ αυτών τα στελέχη της ΕΚ Μητσοτάκης, Αλλαμανής, Παπασπύρου, Μπακατσέλος, Τούμπας). Στην Αθήνα η αστυνομία επιτίθεται με δακρυγόνα· 104 τραυματίες.
«Την Παρασκευή η νεολαία βρίσκεται πάλι στο κέντρο της Αθήνας διαδηλώνοντας την αντίθεσή της στο πραξικόπημα. Αργά το βράδυ η αστυνομία επιτίθεται βάρβαρα στο Σύνταγμα για να διαλύσει τη νεολαία. Γίνεται μάχη. Τα νιάτα αντιστέκονται στις επιθέσεις, στήνουν πρόχειρα οδοφράγματα, ανάβουν φωτιές».
17.7 Μεγάλη συγκέντρωση στο γήπεδο του «Παναθηναϊκού». Διάγγελμα του Πασαλίδη, ζητεί επάνοδο στη συνταγματική τάξη, καλεί σε δημοκρατικό αγώνα.
«Η διαδήλωση θεριεύει, πλημμυράει στους δρόμους, από την Πατησίων και Αλεξάνδρας προς το γήπεδο, γίνεται λαοθάλασσα, γίνεται θριαμβευτική πορεία, μέσα σε συνεχείς κραυγές και χειροκροτήματα. Πίσω ακολουθούν άλλες κολώνες και για πρώτη φορά ακούγεται το σύνθημα “Δημοψήφισμα”».
19.7 Λαοθάλασσα από Καστρί ως Σύνταγμα κατά την κάθοδο του Γ. Παπανδρέου έως τα γραφεία της ΕΚ από όπου απευθύνει σύντομο χαιρετισμό. Ανακοίνωση της ΕΔΑ: να κυβερνηθεί η χώρα σύμφωνα με τη λαϊκή εντολή της 16.2.1964. Η αστυνομία επιτίθεται εναντίον πολιτών σε συγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη.
«Ο καθένας βλέπει στο κυνήγημα του Παπανδρέου το κυνήγημα το δικό του. Αν καταφέρουνε να ξηλώσουμε το γέρο πολιτικό, αυτό δεν είναι τίποτε άλλο παρά πρόσχημα για να επιτεθούν στις ελευθερίες ολόκληρου του λαού και να τον φιμώσουν».
21.7 Στην πορεία των φοιτητών και νεολαίας που επακολούθησε τη συγκέντρωση της ΕΦΕΕ στα Προπύλαια δολοφονείται στη διασταύρωση Σταδίου και Χρ. Λαδά ο αριστερός φοιτητής της ΑΣΟΕΕ Σωτήρης Πέτρουλας, 23 χρονών. 150 τραυματίες-θύματα της άγριας απρόκλητης επίθεσης της αστυνομίας, μεταξύ των οποίων σοβαρά ο Αντρέας Λεντάκης, κεντρικό στέλεχος της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη. Συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις στη Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Πειραιά, Λάρισα, Χαλκίδα, Αγρίνι, Λαμία, Άρτα, Λιβαδειά, Γιαννιτσά, Χίο, Σέρρες κ.α.
«Όλη η Αθήνα και τα περίχωρα συγκλονίζονται από το βαρύ πένθος. Χιλιάδες περνάνε από το μικρό σπίτι του Κολωνού να δώσουν ύστατο χαιρετισμό στο νεκρό τους παλικάρι».
23.7 Η κηδεία του Σωτήρη Πέτρουλα. Ο όγκος και ο παλμός του κόσμου θυμίζουν την κηδεία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Εκατοντάδες χιλιάδες νέοι τιμούν τον νεκρό με τα συνθήματα: – Ο Σωτήρης ζει! – Αθάνατος! – Τούμπα δολοφόνε! – Δεν περνάει ο φασισμός! Συγκεντρώσεις σε όλη τη χώρα.
«Η αστυνομία δεν υπάρχει πουθενά για την τάξη. Έχουν αναλάβει να τηρήσουν την τάξη στελέχη της ΕΔΑ που αγωνίζονται μάταια να ακουστούν. Ώρα έντεκα προσπαθούν να κάνουν ακόμα την τροχαία στη γωνία του Συντάγματος και της οδού Φιλελλήνων. Σε λίγο θα εξαφανιστούν και αυτοί μέσα στη μάζα. Ο όγκος του κόσμου μεγαλώνει όπως ξανοίγονται και τα συνθήματα περισσότερο. Αυτή τη στιγμή κυριαρχεί το “Δημοψήφισμα” και ένα καινούργιο που ακούγεται για πρώτη φορά: “Ο Στρατός με το Λαό”».
26.7 Μεγάλες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας για τη δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα και την αναβίωση του αστυνομικού κράτους στη Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Κοζάνη, Φλώρινα, Κατερίνη, Μυτιλήνη, Σάμο (Βαθύ και Καρλόβασι), Χανιά, Γιάννινα, Σύρα, Δράμα κ.α. Ανακοίνωση Κ.Σ. ΔΝΛ «Με τη σημαία του Σωτήρη Πέτρουλα…»
27.7 Απεργία εκατοντάδων σωματείων εργαζόμενων και επαγγελματιών σε πολλές πόλεις. Συμμετοχή άνω του 90% σε Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Ελευσίνα. Διαδήλωση και πορεία προς τη Βουλή. Συνέντευξη τύπου της ΕΔΑ. Η. Ηλιού: Ανάθεση της κυβέρνησης στον νόμιμο πρωθυπουργό, αλλιώς άμεσες εκλογές. Συγκέντρωση και πορεία 50.000 στη Θεσσαλονίκη και σε πολλές άλλες πόλεις.
«Μέσα σε ένα σκληρό και σπάνιο λιοπύρι αρχίζει η συγκέντρωση. Ομιλητές επί ομιλητών περνάνε από το βήμα, λέγοντας τα ίδια και τα ίδια, αρχίζουν να κουράζουν τη συγκέντρωση. Τα συνθήματα είναι αδύνατα. Σήμερα η εδαΐτικη “γραμμή” έχει κατεβάσει και τις τελευταίες εφεδρείες της για να συγκρατήσει τη συγκέντρωση σε ορισμένα όρια ησυχίας. […] Οι εργάτες προχωράνε προς την Ομόνοια και από κει στην οδό Πανεπιστημίου, αδιαφορώντας για τις συνεχείς σειρές των “εφόρων” που τους εκλιπαρούν να γυρίσουν πίσω. Αυτοί ήρθαν για να διαδηλώσουν τη θέλησή τους και όχι να μπαφιάσουν από λόγια στην πλατεία της Δημαρχίας».
2.8 Πολιτικό μνημόσυνο Σωτήρη Πέτρουλα από τη Νεολαία Λαμπράκη στο θέατρο «Παρκ» με ομιλητή τον Μίκη Θεοδωράκη. Πρωτοτραγουδήθηκε το τραγούδι «Σωτήρης Πέτρουλας» του μεγάλου μουσικοσυνθέτη. Τη συγκέντρωση ακολουθεί μεγάλη διαδήλωση ως το Σύνταγμα.
4.8 Καταψήφιση (167 βουλευτές κατά) της κυβέρνησης Νόβα στη Βουλή. Ξενύχτι μεγάλης διαδήλωσης στο Σύνταγμα. Από εδώ και πέρα η νεολαία «στρατοπεδεύει» στον Άγνωστο και στο Σύνταγμα, ιδιαίτερα τις μέρες που συνεδριάζει η Βουλή.
6.8 Ο πρόεδρος της ΕΔΑ Πασαλίδης στα ανάκτορα. Είναι η πρώτη φορά που ηγέτης της ελληνικής Αριστεράς γίνεται δεκτός από Έλληνα βασιλιά. Μεγάλη συγκέντρωση στο κέντρο της Αθήνας και πορεία προς τα γραφεία της ΓΣΕΕ. Εκδηλώσεις πανελλαδικής συμπαράστασης στη διοίκηση της Γενικής Συνομοσπονδίας που απειλείται με έκπτωση βάσει μεθοδευμένης δικαστικής διαδικασίας.
10.8 Ο Στεφανόπουλος καταθέτει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης που είχε λάβει το βράδυ της 8.8. Η αστυνομία χτύπησε διαδήλωση στην Ομόνοια.
12.8 Συγκέντρωση οικοδόμων στο θέατρο «Γκλόρια» Συγκέντρωση ΕΦΕΕ στα Προπύλαια. Πορεία δεκάδων χιλιάδων διαδηλωτών.
«Ο λαός και πάλι πολύς, παρ’ όλο που είναι η τρίτη μεγάλη συγκέντρωση μέσα στην εβδομάδα και φυσικό να υπάρχει μια κούραση. Στην κούραση αυτή βασίζονται όλοι οι αντιδραστικοί, στην κούραση βασίζεται και η γραφειοκρατία για να ησυχάσει από τους διαδηλωτές. […] Στο τέλος των ομιλιών επαναλαμβάνεται η ίδια πορεία και ο ίδιος τρόπος διάλυσης. Σιγά-σιγά καταντάνε λιτανείες οι διαδηλώσεις».
17.8 Μεγάλη συγκέντρωση στο γήπεδο του «Παναθηναϊκού». Πορεία έως την Ομόνοια (οργανωτές ΓΣΕΕ, ΕΦΕΕ, ΔΕΣΠΑ, Δημοκρατικοί Νομικοί κ.ά.).
18.8 Εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Ηλία Τσιριμώκο. Απόφαση της 9ης Ολομέλειας της Κ.Ε. του ΚΚΕ για την πολιτική κρίση.
«Οι χωριάτες, οι ψηφοφόροι κυνηγάνε τους βουλευτές τους στα σπίτια τους, στους δρόμους, στα καφενεία, στα χωριά για να τους εμποδίσουν να προδώσουν».
19.8 Συγκέντρωση στο θέατρο «Γκλόρια», Προπύλαια και γύρω δρόμους. Διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας και στο Σύνταγμα. Χτύπησε η αστυνομία· δεκάδες τραυματίες. Ανατροπή της δημοκρατικής διοίκησης της ΓΣΕΕ (με δικαστικό δρόμο).
«Η συγκέντρωση είναι μικρή, στο τέλος όταν έχουν μείνει μερικές εκατοντάδες νεολαίοι στο δρόμο, η αστυνομία αρχίζει την επίθεσή της.
Με μια πρωτοφανή βιαιότητα ξυλοκοπούν και ποδοπατούν τους λίγους διαδηλωτές, που συνεχίζουν μέχρι αργά τη νύχτα τις διαδηλώσεις τους».
20.8 Η ΕΔΑ καταγγέλλει τον «πρωθυπουργό του αίματος». Διαδήλωση 50.000 πολιτών στο κέντρο της Αθήνας. Επίθεση αστυνομίας με δακρυγόνα. 160 τραυματίες, 110 συλλήψεις.
«Οι συγκρούσεις πολλαπλασιάζονται μέχρι τις δύο μετά τα μεσάνυχτα. Οι διαδηλωτές αρχίζουν να στήνουν οδοφράγματα σε ολόκληρο το κέντρο της Αθήνας.
Ο αθηναϊκός λαός, η αδούλωτη πολιτεία δίνει για άλλη μια φορά το μαχητικό της παρόν. “Δεν θα περάσει ο φασισμός”, έστω και να φορέσει “σοσιαλιστική” μάσκα».
28.8 Έπεσε η κυβέρνηση Τσιριμώκου με 159 ψήφους κατά. Διαδηλώσεις στην πλατεία Συντάγματος. Πολλές απεργίες σε διάφορες πόλεις.
1.9 Συγκαλείται Συμβούλιο του Στέμματος με αποκλεισμό της ΕΔΑ. Συγκέντρωση της ΕΔΑ στον Πειραιά. Πορεία: Προπύλαια-Ομόνοια εναντίον του Συμβουλίου του Στέμματος.
4.9 Δηλώσεις Πασαλίδη. Ζητά υπηρεσιακή κυβέρνηση και άμεσες εκλογές.
5.9 Τη νύχτα «άγνωστοι» ανατίναξαν τη Λέσχη Λαμπράκη στο Μυλοχώρι, συνοριακό χωριό του Κιλκίς.
8.9 Συγκέντρωση ΕΔΑ στο «Γκλόρια» –η μεγαλύτερη των 53 ημερών. Διαδήλωση στην Ομόνοια. Ναυάγησαν οι συνεννοήσεις Παπανδρέου-Κανελλόπουλου για εξεύρεση λύσης. Το Π.Γ. του ΚΚΕ ζητά ελεύθερες εκλογές με απλή αναλογική.
11-12.9 Συγκαλείται στο θέατρο «Διάνα» η 2η σύνοδος του Κ.Σ. ΔΝΛ με την παρουσία πλήθους πολιτικών παραγόντων και ανθρώπων του πνεύματος και της τέχνης. Απόφαση: η υπεράσπιση της Νεολαίας Λαμπράκη από τον κίνδυνο διάλυσής της που μεθοδεύουν οι αυλικοί είναι πάλη για την υπεράσπιση της δημοκρατίας.
17.9 Συγκέντρωση Πανελλήνιας Ένωσης Γυναικών στο «Γκλόρια». Ορκίστηκε η Τρίτη αυλική κυβέρνηση (Στεφανόπουλου). Δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενοι διαδηλώνουν στους δρόμους της Αθήνας και στο Σύνταγμα.
19.9 250-300 χιλιάδες στην πανδημοκρατική συγκέντρωση Θεσσαλονίκης με ομιλητή τον Γ. Παπανδρέου.
21.9 Παραίτηση Τούμπα. (Λέγεται ότι αυτό έγινε γιατί δεν ευδοκίμησε η προσπάθειά του να διαλύσει τους Λαμπράκηδες!). Συλλαλητήριο 10.000 καπνοπαραγωγών στις Σέρρες. Συγκεντρώσεις της ΕΔΑ και της ΔΝΛ σε δεκάδες χωριά και πόλεις.
24.9 Παναθηναϊκή συγκέντρωση στο «Γκλόρια». Στη Βουλή η κυβέρνηση Στεφανόπουλου παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης (με 152 ψήφους υπέρ).
Τις επόμενες μέρες –και για καιρό– συνεχίζονται σε όλη την Ελλάδα οι λαϊκές κινητοποιήσεις εναντίον της βασιλικής εκτροπής.
Την περιληπτική αποτύπωση των γεγονότων επιμελήθηκε ο Στέφανος Στεφάνου στηριζόμενος στα καθημερινά δημοσιεύματα της Αυγής, από το αρχείο της που φυλάσσεται στα ΑΣΚΙ. Το χρονολόγιο δημοσιεύτηκε στο δεύτερο Δελτίο της ΕΜΙΑΝ, τον Ιούλιο του 2005. Εδώ δημοσιεύεται απόσπασμά του. Η «αφήγηση» είναι από το Χρονικό του Δημήτρη Λιβιεράτου στην έκδοση Ιούλης ’65. Η έκρηξη [Αθήνα, Κομμούνα, 1985].
Στίχοι του Σωτήρη Πέτρουλα
Χιλιάδες τόνοι γλωσσικό
μετάλλευμα
χρειάζεται να λιώσεις
για να βρεις τη χρειαζούμενη λέξη
στιχουργούσε ο Μαγιακόφσκι.
Θα ’φτανε όμως το λιώσιμο
Της γης για να συνθέσει
τη λέξη
«Σ αγαπώ»;
«Ο λαός […] αντέδρασε με μια εξέγερση που πήρε, σε ορισμένες ώρες, ένα χαρακτήρα σχεδόν πάνδημο, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις. Για να μειωθεί η εντύπωση, ειπώθηκαν λόγια σκληρά και επικίνδυνα. Ο λαός ονομάστηκε «όχλος» κι οι Έλληνες πολίτες –οι φοιτητές, οι εργάτες, οι γεωργοί, οι άνθρωποι των γραφείων, οι τραυματίες των πολέμων– ονομάστηκαν «αλήτες». Οι άρχοντές μας δεν έχουν ζυγίσει καλά τη σημασία των λέξεων όταν εκφράζονται για τους αρχόμενους. Ειπώθηκε ακόμα, σ’ όλους τους τόνους, πως γίνεται στην Ελλάδα «Λαϊκό Μέτωπο», επειδή στις εκδηλώσεις έλαβε μέρος κι η Άκρα Αριστερά. Όταν όμως ξεσηκώνονται τα τρία τέταρτα τουλάχιστο του πληθυσμού, αυτό δε λέγεται πια ούτε «Λαϊκό» ούτε άλλου είδους «Μέτωπο». Αυτό λέγεται: το Έθνος. Γιατί αν τα τρία τέταρτα των Ελλήνων δεν είναι το Έθνος, τότε ποιος είναι;»
Γιώργος Θεοτοκάς, «Πού πάμε», 8 Σεπτεμβρίου 1965 [Η εθνική κρίση, Αθήνα, Θεμέλιο, 1966].
Σωτήρη Πέτρουλα
σε πήρε ο Λαμπράκης, σε πήρε η Λευτεριά
Η πομπή περνάει από την οδό Λένορμαν, από την πλατεία Μεταξουργείου, τη λεωφόρο Αχιλλέως, την Αγίου Κωνσταντίνου:
Σωτήρη Πέτρουλα
οδήγα το Λαό σου, οδήγα μας μπροστά.
Είδα χιλιάδες, εκατοντάδες χιλιάδες Λαού, να στριμώχνονται στα πεζοδρόμια, στα παράθυρα και τους εξώστες, και τα λουλούδια να πέφτουν βροχή κι είδα τη λαοθάλασσα που ακολουθούσε κι άκουσα τα συνθήματα και κατάλαβα πως αυτή δεν ήταν κηδεία, ήταν μια γιγάντια διαδήλωση, σε πάθος και σε όγκο, η τελευταία διαδήλωση του Σωτήρη:
Μάρτυρες, ήρωες οδηγούνε
τα γαλάζια μάτια σου
μας καλούνε.
Στρατής Τσίρκας, Η Χαμένη Άνοιξη, Αθήνα, Κέδρος, 2002.
