Και τι έγινε; Τι έγινε τώρα που καταφέραμε να φτιάξουμε στίχους αλά Nick Cave; Τι έγινε τώρα που ένα «μηχάνημα» γράφει φοβερές εκθέσεις; Τώρα που ο αλγόριθμος θα αντικαταστήσει τον δάσκαλο γιατί ενδέχεται να τα λέει καλύτερα; Τώρα που δεν θα κουράζονται πια οι φοιτητές για να ετοιμάζουν τις εργασίες τους; Κάθε κουβέντα ή ανάλυση θα έπρεπε να ξεκινούν από αυτό το ερώτημα. «Θα έπρεπε»; Ναι. Γιατί χωρίς αυτή την πρώτη σφήνα, αυτό το ρήμα, γινόμαστε κι εμείς κομμάτι μιας ανεξέλεγκτης –όχι ακριβώς– τάξης, αυτής του σκέπτεσθαι των αλγορίθμων.
Από παράρτημα έως εξάρτημα και τώρα χαρμάνι έτσι που να μην ξεχωρίζει κανείς πού αρχίζει το φυσικό και πού το τεχνητό, το ανθρώπινο και το μη ανθρώπινο. Κάποιοι πιο ψυλλιασμένοι θα βάλουν τις λέξεις σε εισαγωγικά, λύνοντας τάχα το ζήτημα. Άλλοι θα καθησυχάσουν: Πάντα έτσι ήταν, αλληλεπίδραση, ίσως ο τρόπος και τα μέσα να έχουν αλλάξει. Εκ των υστέρων δικαιολόγηση μιας πραγματικότητας που αρχίζει και τελειώνει στα συμπτώματα και τις εκδηλώσεις. Απλά συμβαίνει, και τέλος.
Δεν είναι μόνο τα πιο προχωρημένα σενάρια, αυτά που οι σειρές επιστημονικής φαντασίας ξεδιπλώνουν μπροστά μας διαρκώς. Αρκούν και λιγότερο φαντεζί περιγραφές, χωρίς τα τσιπάκια και το DNA των «ψεκασμένων» – αυτών των νέων, επικίνδυνων εχθρών. Αυτή για παράδειγμα ενός ανθρώπου όπου το κινητό αποτελεί προέκταση του χεριού του. Ο ανθρωπολόγος του μέλλοντος θα έχει πολλά να πει για τη χρήση αυτού του εργαλείου. Για τον κεντρικό της ρόλο στη δόμηση των κοινωνιών, των υλικών και πνευματικών τους όρων, για τις νέες σημασίες και γλώσσες που γεννά.
Μα οι αλγόριθμοι θα σώζουν και ζωές, θα αντιτάξουν οι λάτρεις των «θετικών και αρνητικών», φέρνοντας πλείστα παραδείγματα από τη σύγχρονη ιατρική. Μα ο αγρότης θα μπορεί με τη βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης να οργανώνει καλύτερα την καλλιέργειά του, μάλιστα «πιο φιλική στο περιβάλλον», θα πουν άλλοι. Από εδώ κι από εκεί, παντού, θα ανακαλυφθούν «ευκαιρίες». Ένας άλλος κόσμος λοιπόν, ο κόσμος των δυνατοτήτων και των ευκαιριών ξανοίγεται μπροστά μας. Κόσμος που δεν υπάρχει αλλά μπορεί να κατασκευαστεί. Τι πιο επαναστατικό λοιπόν, γιατί γκρινιάζετε;
Τι σχέση έχουν όμως ο πραγματικός ασθενής, ο υπαρκτός αγρότης, αυτοί που πονούν στον 21ου αιώνα, με αυτές τις λύσεις; Ελάχιστη. Για την ακρίβεια τόση όση χρειάζεται για να δρομολογηθούν νέες μορφές απόρριψης και ελέγχου, ξανά και ξανά. Ποιοι έχουν δικαίωμα στις νέες ευκαιρίες; Ποιοι μπορούν πρακτικά να τις αδράξουν; Είναι εδώ όπου ο κόσμος του μετρήσιμου, ο κόσμος των DATA, αυτοακυρώνεται, «αγνοώντας» και κρύβοντας σε απίστευτο βαθμό την πραγματικότητα ή καλύτερα κατασκευάζοντας μια δικιά του. Από τα ράντζα στα δημόσια νοσοκομεία μέχρι το ψηφιακό σχολείο, οι παλιές και σύγχρονες μορφές απαξίωσης και γενικού φτωχέματος, δίνουν τον τόνο και την εικόνα. Τη μεγάλη εικόνα.
Αλλά και τι ζωή εν τέλει θα σώζεται; Μια ανθρώπινη υπόσταση επαυξημένη ή μήπως διαρκώς συρρικνούμενη και σε μαρασμό; Γιατί σε έναν κόσμο χωρίς σκοπούς παρά μονάχα με αυτούς της προσαρμογής στην αυθορμησία –όχι ακριβώς– της τεχνολογικής εξέλιξης, για ποιες δυνατότητες του είδους μας να μιλήσουμε; Και τι μένει να γνωρίσουμε πραγματικά αφού όλα «κάπου υπάρχουν». Παντού πληροφορία –και ο διπλανός πληροφορία– αποκομμένη, όχι πια από πλαίσια όπως την κατηγορούσαν παλιότερα, αλλά από ερωτήματα. Το απόγειο του θετικισμού, η κατάργηση της φιλοσοφίας και μάλιστα από μια «τεχνική διαδικασία» που ισχυρίζεται ότι κατέχει όλη τη σοφία του κόσμου.
Μαζί με τις φαντασμαγορίες και τις σιωπές, κι ένα τεράστιο «που βαδίζει ο κόσμος μας». Μια φλύαρη ανησυχία που με την αμέριστη βοήθεια του Θεάματος καταλήγει σε συνήθεια, μοιρολατρία και αποδοχή, αναλόγως κοινωνικού στρώματος και τάξης. Και δώστου επιτροπές ειδικών, βιοηθικές, κανόνες. Ένα «εκ των υστέρων», ίσως καλοδεχούμενο και χρήσιμο, αν δεν προσπαθούσε κυρίως να αποφύγει το ερώτημα: Και γιατί φτάσαμε ως εδώ; Και ποιοι επωφελούνται; Ένας διανοητικός αφοπλισμός κι αυτός, λες κι οι ενεργές δυνάμεις δεν είναι κοινωνικές και ανθρώπινες.
Τέλος, η πολιτική και η τεχνοπολιτική. Αυτή που ξεχνά το πολιτικό σώμα για να ψάξει το ορθολογικό, όχι πια το αιώνιο, αλλά αυτό που για τις ανάγκες της στιγμής πρέπει να επιβληθεί. Να αποφανθεί λοιπόν για το σωστό. Ο κρίσιμος αλγόριθμος αφορά τελικά τη διαχείριση αυτού του τέλματος. Πότε με καθεστωτικές και θεσμικές μορφές, πότε με κοινωνικές και μοριακές διεργασίες. Και βέβαια, προς αποφυγή κάθε αφέλειας, με την καθαρή βία. Κι εδώ είναι που η Νοημοσύνη διαπρέπει.
Απαιτεί την ανθρωπιά μου
Του Nick Cave
«Το ChatGPT ίσως να μπορεί να γράψει μια ομιλία, μια εργασία, μια νεκρολογία αλλά δεν μπορεί να δημιουργήσει ένα αυθεντικό τραγούδι. Τα τραγούδια προκύπτουν από τα βάσανα, βασίζονται στην περίπλοκη, εσωτερική μάχη της δημιουργίας και – από όσο ξέρω- οι αλγόριθμοι δεν έχουν συναισθήματα. Τα δεδομένα δεν υποφέρουν. Το ChatGPT δεν έχει εσωτερική ύπαρξη, δεν έχει πάει πουθενά, δεν έχει υπομείνει τίποτα, δεν έχει το θράσος να ξεπεράσει τα όρια του και γι’ αυτό δεν έχει την ικανότητα να ζήσει μία κοινή, υπερβατική εμπειρία, αφού δεν έχει περιορισμούς να υπερβεί. Ο μελαγχολικός ρόλος του ChatGPT είναι ότι είναι προορισμένος να μιμείται και δεν μπορεί ποτέ να έχει μια αυθεντική ανθρώπινη εμπειρία, ακόμα και μια εμπειρία που θα καταλήξει να είναι υποβιβασμένη και επουσιώδης.
Αυτό που κάνει ένα τραγούδι εξαιρετικό δεν είναι το να μοιάζει κάπως με μία αναγνωρίσιμη δουλειά. Το γράψιμο ενός καλού τραγουδιού δεν είναι μιμιτική ή αντιγραφή ή pastiche. Είναι μια πράξη αυτοδολοφονίας που καταστρέφει όλα όσα έχει προσπαθήσει κανείς να παράξει στο παρελθόν. Είναι αυτές οι επικίνδυνες, συγκλονιστικές αναχωρήσεις που εκτοξεύουν τον καλλιτέχνη πέρα από τα όρια αυτού που αναγνωρίζει ως τον γνωστό του εαυτό.
[…] Είναι η λυτρωτική καλλιτεχνική πράξη που συγκινεί την καρδιά του ακροατή, όπου ο ακροατής αναγνωρίζει στις εσωτερικές διεργασίες του τραγουδιού το δικό του αίμα, τον δικό του αγώνα, τον δικό του πόνο. Αυτά προσφέρουμε εμείς οι ταπεινοί άνθρωποι, που η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί μόνο να μιμηθεί. […] Μπορεί να ακούγεται σαν να τα παίρνω όλα αυτά λίγο πολύ προσωπικά, αλλά είμαι ένας τραγουδοποιός αφοσιωμένος, αυτή τη στιγμή, στη διαδικασία της τραγουδοποιίας. Είναι μια δουλειά με αίμα και κότσια, εδώ στο γραφείο μου, που απαιτεί κάτι από μένα για να ξεκινήσει η νέα και φρέσκια ιδέα. Απαιτεί την ανθρωπιά μου. Δεν ξέρω τι είναι αυτή η νέα ιδέα, ξέρω ότι είναι εκεί έξω κάπου και με ψάχνει. Συν τω χρόνω θα συναντηθούμε. Ευχαριστώ για το τραγούδι, αλλά με όλη την αγάπη και τον σεβασμό του κόσμου, αυτό το τραγούδι είναι μ@λ@κία, μια γκροτέσκο παρωδία του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, και δεν μου αρέσει και πολύ. Αν και για στάσου. Τώρα που το ξαναδιαβάζω υπάρχει μια γραμμή εκεί μέσα που μου “μίλησε”. Έχω τη φωτιά της κόλασης στα μάτια μου, λέει το τραγούδι “με το στιλ του Νικ Κέιβ”, και είναι περίπου αλήθεια. Έχω τη φωτιά της κόλασης στα μάτια μου και είναι το ChatGPΤ».
