Κατερίνα Κράλοβα, Στη σκιά της Κατοχής. Οι ελληνογερμανικές σχέσεις την περίοδο 1940-2010, μετάφραση: Κώστας Τσίβος, Αλεξάνδρεια 2013, σελ. 402
Η αντίληψη περί «ελληνικής ιδιαιτερότητας» είναι αρκετά βαθιά ριζωμένη στην κοινή συνείδηση, έτσι ώστε η ενασχόληση με την Ελληνική Ιστορία επιστημόνων που δεν έλκουν την καταγωγή τους από τη χώρα μας να μας φαίνεται «φυσική» μόνο όταν αυτοί προέρχονται από τις ηγεμονικές χώρες και γλώσσες του δυτικοευρωπαϊκού πυρήνα. Είναι οι περιπτώσεις ιστορικών όπως ο Μαρκ Μαζάουερ ή ο Χάγκεν Φλάισερ, που με τη λοξή τους ματιά, μια ματιά «εξωτερική» ως προς την Ελλάδα και τις καθ’ ημέραν μικρότητες που ταλανίζουν τους ημεδαπούς, συνεισέφεραν στην κατανόηση του παρελθόντος, ιδιαίτερα των «δύσκολων» περιόδων της Ιστορίας μας, όπως είναι η δεκαετία του 1940.
Όταν όμως μία ιστορικός, όπως η Κατερίνα Κράλοβα από την Τσεχία, έρχεται από μία «λιγότερο ομιλούμενη» γλώσσα (όπως και τα ελληνικά άλλωστε), τότε είναι, φαίνεται, αναγκασμένη να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους έστρεψε το επιστημονικό ενδιαφέρον της στην Ελληνική Ιστορία.
Μέσα από την ενασχόλησή της με τις ελληνογερμανικές σχέσεις, από την Κατοχή μέχρι τις μέρες μας, «συνειδητοποίησα», λέει στον πρόλογο του έργου της, «πως οι Γερμανοί κατακτητές δεν εξολόθρευσαν χωριά ολόκληρα μόνο στην πατρίδα μου», πως «δεν ήταν μόνο οι Εβραίοι της Κεντρικής Ευρώπης αυτοί που οδηγήθηκαν στους θαλάμους αερίων», ότι οι συνεργάτες των κατακτητών στην υπηρεσία των μεταπολεμικών καθεστώτων δεν ήταν αποκλειστικότητα του ανατολικού μπλοκ…
Για την ιστορικό Κ. Κράλοβα, η οποία διδάσκει Σύγχρονη Ελληνική και Βαλκανική Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου της Πράγας, η μελέτη της ελληνικής περίπτωσης υπήρξε μια ευκαιρία για ένα πλάτεμα του βλέμματος πάνω στην Ευρωπαϊκή Ιστορία και την κομβική δεκαετία του 1940, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η εμπειρία του ναζισμού και της αντίστασης διεισδύει στην αμέσως επόμενη περίοδο, αυτήν του Ψυχρού Πολέμου.
Έτσι, μολονότι το πρώτο μέρος της μελέτης της αφορά την εμπειρία της Κατοχής, κυρίως σε ό,τι αφορά τη γερμανική πολιτική, δηλαδή τις δοσιλογικές κυβερνήσεις, την οικονομική πολιτική του Ράιχ στην Ελλάδα, την πολιτική αντιποίνων και τη γενοκτονία των εβραϊκών κοινοτήτων, ο πυρήνας της πραγμάτευσής της αφορά τη διαχείριση του ναζιστικού παρελθόντος. Ένα παρελθόν του οποίου η ιστορικός επιλέγει να εξετάσει νηφάλια τις νομικές, πολιτικές και κοινωνικές πτυχές, που απολήγουν στο σήμερα και τις ενίοτε τεταμένες ελληνογερμανικές σχέσεις, ιδίως όταν εγείρονται εκ μέρους της Ελλάδας ζητήματα αποζημιώσεων ή αποπληρωμής του κατοχικού δανείου. Γι’ αυτό, άλλωστε, στον πρωτότυπο τίτλο της μελέτης της, η Τσέχα ιστορικός χαρακτηρίζει αυτό το παρελθόν «ανεξόφλητο»…
Σε αυτό το τμήμα της μελέτης της, η Κ. Κράλοβα ασχολείται αρχικά με την άμεση μεταπολεμική περίοδο, που σφραγίζεται από την πορεία προς τον Εμφύλιο: την ποινική αντιμετώπιση των δοσιλόγων και των εγκληματιών πολέμου, την ανθρωπιστική βοήθεια προς τη χώρα, μέχρι τη στιγμή της αποκατάστασης διπλωματικών σχέσεων με τη Γερμανία, το 1951. Στη συνέχεια, εξετάζει το πλαίσιο δίωξης των εγκληματιών πολέμου και την σταδιακή ανάθεση της αρμοδιότητας αυτής στη Δ. Γερμανία, ενώ αφιερώνει ένα ειδικό κεφάλαιο στην περίπτωση του Μαξ Μέρτεν.
Τέλος, εξετάζει, πολιτικά και νομικά, το πλαίσιο των πάσης φύσεως πολεμικών αποζημιώσεων, τόσο εκ μέρους του γερμανικού κράτους όσο και μη κυβερνητικών οργανώσεων, ενώ τις εξελίξεις κατά τη δεκαετία που ακολούθησε την επανένωση των δύο γερμανικών κρατών (οπότε και, σύμφωνα με τις συνθήκες, μπορούσαν να εγερθούν ζητήματα αποζημιώσεων), την πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων αλλά και ιδιωτών, όπως οι κάτοικοι του μαρτυρικού Διστόμου, μελετά αναζητώντας τις προοπτικές της συνολικής αποκατάστασης των ελληνογερμανικών σχέσεων, προοπτικές που ακροβατούν ανάμεσα στο Δίκαιο, την πολιτική και την ηθική…
Έργο που αξιοποιεί έναν μεγάλο όγκο ακαδημαϊκής βιβλιογραφίας και αρχειακού υλικού, αλλά και συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές των διεκδικήσεων, όπως είναι ο Μανώλης Γλέζος, συνεισφέρει με την χωρίς κραυγές επιστημονική προσέγγισή του στη γνώση μας για μια πτυχή της Κατοχής που συνεχίζει ακόμη και σήμερα να επηρεάζει την πολιτική της χώρας – την εξωτερική αλλά και, ατυχώς, την εσωτερική…
Στρατής Αρτεμισιώτης
