- Επιδιώξεις και δυσκολίες πίσω από την «επαναπροσέγγιση»
- Στο παιχνίδι των διπλωματικών εκβιασμών και οι ενεργειακές ροές
Η συνάντηση Πούτιν – Ερντογάν δεν συνοδεύτηκε από θεαματικές αλλαγές στις, ασαφείς και ρευστές, γεωπολιτικές ισορροπίες της ταραγμένης Μέσης Ανατολής. Στην κοινή συνέντευξη Τύπου, οι δύο πλευρές ανακοίνωσαν σειρά μέτρων με στόχο να αναθερμανθεί το κλίμα της μεταξύ τους οικονομικής συνεργασίας, που είχε παγώσει μετά την κατάρριψη του ρώσικου αεροσκάφους στα σύνορα της Συρίας. Τουρισμός, εμπορικές συναλλαγές, ξεμπλοκάρισμα μεγάλων έργων, όλα αυτά είναι σημαντικά για τις δύο χώρες, δεν συνιστούν όμως ανατροπή ισορροπιών και περιορισμένη σημασία έχουν, σε τελευταία ανάλυση, για τη Δυτική συμμαχία.
Ανάμεσα στις κινήσεις αυτές, δύο φαντάζουν πιο σημαντικές: Η επανεκκίνηση της συνεργασίας για την κατασκευή πυρηνικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στο Ακούγιου, στα παράλια της Μ. Ασίας και βέβαια το ξεμπλοκάρισμα της κατασκευής του Turkish Stream, του αγωγού μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου στην Τουρκία και μέσω αυτής στην υπόλοιπη Ευρώπη (1).
Ακόμα και για το θέμα αυτό, οι δύο πλευρές έκαναν ιδιαίτερα προσεκτικές δηλώσεις. Ανακοίνωσαν ότι συμφώνησαν να συσταθεί κοινή ομάδα εργασίας για τον αγωγό, ενώ όπως διευκρίνισε, αμέσως μετά τη συνάντηση Πούτιν – Ερντογάν στην Αγία Πετρούπολη, ο υπουργός Ενέργειας της Ρωσίας Α. Νόβακ, το έργο θα υλοποιηθεί μόνο εάν υπάρξουν ευρωπαϊκές εγγυήσεις για την κατασκευή του. Σε αντίθετη περίπτωση, μπορεί να προχωρήσει μόνο η μια γραμμή, αυτή της τροφοδοσίας της Τουρκίας με φυσικό αέριο.
Η δήλωση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία μιας και Ουάσιγκτον και Ε.Ε. είναι πολέμιοι του Turkish Stream. Θεωρούν ότι το έργο έχει αποκλειστικά πολιτικό στόχο, την παράκαμψη της Ουκρανίας και τη συνέχιση της αποκλειστικής τροφοδοσίας της Ε.Ε. με ρωσικό φυσικό αέριο. Την ίδια στιγμή, επιταχύνουν την κατασκευή αγωγού τροφοδοσίας της Ευρώπης με αζέρικο φυσικό αέριο, εγχείρημα στο οποίο εμπλέκονται ενεργειακοί κολοσσοί των ΗΠΑ. Σε αυτό το σχέδιο εντάσσεται και η στήριξη στα δύο ελληνικού ενδιαφέροντος έργα, τον αγωγό IGB (Ελλάδας – Βουλγαρίας) και το τερματικό υγροποιημένου αερίου (LNG) της Αλεξανδρούπολης, το οποίο θα μπορούσε να τροφοδοτείται με αμερικανικό υγροποιημένο αέριο.
Βαθύτερες και δυσεπίλυτες αντιθέσεις
Η οικονομική συνεργασία που ανακοίνωσαν Ρωσία και Τουρκία πάντως, όσο και να είναι σημαντική για τις δύο χώρες, παραμένει η «εύκολη πλευρά» των διμερών τους σχέσεων. Η Ρωσία από την πλευρά της, γνωρίζει ότι παρά την ένταση των σχέσεων της Τουρκίας με ΗΠΑ και Ε.Ε., δεν είναι εφικτή μια συνολική ανατροπή της ισορροπίας δυνάμεων στη περιοχή. Γνωρίζει ακόμα ότι οι σχέσεις της Άγκυρας με ΗΠΑ και ΝΑΤΟ δεν μπορούν να διαρραγούν εύκολα, ενώ ο ίδιος ο Ερντογάν αξιολογείται σαν απρόβλεπτος παράγοντας.
Το σημαντικότερο είναι ότι η Μόσχα αντιλαμβάνεται πως σημαντικές γεωστρατηγικές βλέψεις και σχεδιασμοί χωρίζουν τα δύο κράτη. Η σύσταση κουρδικού κράτους στα νότια σύνορα της Τουρκίας αποτελεί επιλογή της ρωσικής διπλωματίας, ενώ η Τουρκία, όπως γνωρίζουν οι πάντες, θεωρεί καταστροφική μια τέτοια εξέλιξη για τη συνοχή του τουρκικού κράτους. Σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις δύο χώρες, καθώς έχουν αντιτιθέμενα συμφέροντα και σφαίρες επιρροής, υπάρχουν επίσης στα μέτωπα της Μαύρης Θάλασσας, του Καυκάσου, της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας.
Το «κλείσιμο της αντιπαράθεσης» ανάμεσα στις δύο χώρες σήμερα δεν σχετίζεται στο παραμικρό με κάποια διευθέτηση των βαθύτερων διαφορών τους. Μέχρι το μέλλον να κρίνει τις εξελίξεις, η Ρωσία επιχειρεί κυνικά να εκμεταλλευτεί κάθε ευκαιρία και να διευρύνει κάθε ρήγμα στη δυτική συμμαχία για να προωθήσει τα ιδιαίτερα οικονομικά και γεωπολιτικά της συμφέροντα. Το σημαντικό είναι ότι τις ίδιες εκτιμήσεις – προβλέψεις κάνουν τόσο η Άγκυρα, όσο και η Ουάσιγκτον και το ΝΑΤΟ.
Παρά αυτούς τους περιορισμούς, το διπλωματικό και γεωστρατηγικό παιχνίδι στη περιοχή δεν είναι ούτε απόλυτα προβλέψιμο, ούτε προκαθορισμένης κατάληξης. Καθώς παρεμβαίνουν και άλλες δυνάμεις, με πιο σημαντική την αντίσταση του κουρδικού λαού αλλά και τη ριζοσπαστικοποίηση εκατοντάδων εκατομμυρίων του διάσπαρτου σουνιτικού στοιχείου στην περιοχή, τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο. Οι εξελίξεις σε Ιράκ και Αφγανιστάν, επιβεβαιώνουν άλλωστε ότι τα ιμπεριαλιστικά σχέδια, παρά τη σημαντική στρατιωτική δύναμη στην οποία βασίζονται, δεν επιτυγχάνουν πάντα τους σκοπούς τους.
Κλιμακώνεται η κόντρα Τουρκίας – Δύσης
Οι εξελίξεις αυτές συντελούνται καθώς κλιμακώνεται η λεκτική και διπλωματική αντιπαράθεση της Τουρκίας με τη δυτική συμμαχία. Πρόσφατα, η τούρκικη διπλωματία πρόσθεσε δυο σημαντικές παραμέτρους στην αντιπαράθεση με τη Δύση. Κατηγόρησε ευθέως ένα αμερικάνικο ινστιτούτο, το Κέντρο Γούντροου Ουίλσον, για συμμετοχή στην προετοιμασία του πραξικοπήματος του Ιουλίου, ενώ παράλληλα ενέπλεξε σε αυτό και τη Μοσάντ. Η ευθεία κατηγορία των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών αναμφισβήτητα θα επιδράσει στην, πολύ πρόσφατη, προσπάθεια εξομάλυνση των σχέσεων Τουρκίας και Ισραήλ. Μένει να δούμε το βάθος αυτής της νέας τροπής των εξελίξεων.
Η Ουάσιγκτον αντέδρασε προσεκτικά στις νέες κατηγορίες της τούρκικης πλευράς και με λιτό τρόπο το αμερικάνικο υπουργείο Εξωτερικών σημείωσε: «Αυτή του είδους η θεωρία συνωμοσίας, η εμπρηστική ρητορική… δεν εξυπηρετεί απολύτως τίποτε».
Την ίδια στιγμή, ο πρόεδρος της Τουρκίας κατηγορεί την ηγεσία της Ε.Ε. ότι με τη στάση της, ουσιαστικά στήριξε τους πραξικοπηματίες και ότι αδιαφορεί για τη σταθερότητα του καθεστώτος της Άγκυρας με τις υποκριτικές ανησυχίες της για τη «συνταγματική τάξη» στη Τουρκία.
Τη στιγμή που οι Ευρωπαίοι ιθύνοντες απειλούν με διακοπή των ενταξιακών διαδικασιών της Τουρκίας, ιδίως αν εφαρμοσθεί η θανατική ποινή, η Άγκυρα απαιτεί την άμεση απελευθέρωση της ελεύθερης διακίνησης Τούρκων πολιτών στην Ε.Ε. και προειδοποιεί ότι αν δεν τηρηθούν οι ευρωπαϊκές δεσμεύσεις, θα ακυρωθεί η συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας για το Μεταναστευτικό με συνέπεια να επανεμφανισθεί το φαινόμενο της απρόσκοπτης διακίνησης προσφύγων και μεταναστών από το Αιγαίο.
Όριο αυτής της κλιμακούμενης διπλωματικής αντιπαράθεσης είναι η πρόθεση του καθεστώτος Ερντογάν να αποσπάσει τη στήριξη ή τη σιωπή των Ευρωπαίων ιθυνόντων στο κύμα εκκαθαρίσεων στο εσωτερικό της χώρας με στόχο την ανάκτηση του πλήρους ελέγχου της κρατικής διοίκησης. Στόχος που μοιάζει εφικτός, παρά την ανησυχία της δυτικής συμμαχίας για την προοπτική να συγκεντρωθούν απόλυτες εξουσίες στα χέρια ενός «ενοχλητικού και απρόβλεπτου» πολιτικού σαν τον Ερντογάν.
Οι πρόσφατες δηλώσεις του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ ότι δεν τίθεται θέμα διάρρηξης των σχέσεων Τουρκίας και ΝΑΤΟ και ότι ο Οργανισμός στηρίζει απόλυτα τον νόμιμα εκλεγμένο πρόεδρο της Τουρκίας, είναι ενδεικτικές των προθέσεων και των ορίων που έχει η πολιτική της Δύσης.
Ο ρόλος της Τουρκίας παραμένει ισχυρός για το ΝΑΤΟ, η επαναπροσέγγιση Ρωσίας – Τουρκίας κινείται μέσα σε αποδεκτά όρια, και όλα αυτά καθορίζουν το βάθος των στρατηγικών αποφάσεων της δυτικής συμμαχίας. Αυτό καθόλου δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρχουν και νέες προσπάθειες για «τρικλοποδιές» στο μέλλον. Προς το παρόν, νέα δεδομένα και τάσεις αναμένεται να φανούν στην επόμενη προγραμματισμένη επίσκεψη του Τζον Κέρι στην Άγκυρα στα τέλη Αυγούστου. Το καλοκαίρι θα παραμείνει πολύπλευρα θερμό στη περιοχή μας.
(1) Πρόκειται για έργο που σχεδιάστηκε σε αντικατάσταση του αγωγού «South Stream I», που ματαιώθηκε μετά από παρέμβαση της Ε.Ε. και στοχεύει -όπως και ο προκάτοχός του- στην παράκαμψη της Ουκρανίας για τη μεταφορά ρωσικού αερίου στη Νότιο και Κεντρική Ευρώπη. Είχε ανακοινωθεί για πρώτη φορά τον Δεκέμβριο του 2014 από τον πρόεδρο Πούτιν κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στη Τουρκία. Ο αρχικός σχεδιασμός του Turkish Stream προέβλεπε 4 γραμμές μεταφοράς, συνολικής δυναμικότητας 63 δισ. κ.μ. αερίου, εκ των οποίων τα 14 δισ. και η μία τουλάχιστον γραμμή θα είχε αποκλειστικό προορισμό την Τουρκία. Αργότερα, το συνολικό δυναμικό μεταφοράς του αγωγού μειώθηκε στα μισά (32 δισ. κ.μ.).
