Καλημέρα θλίψη, καλημέρα βία
Της Ιφιγένειας Καλαντζή
Θριάμβευσε, τελικά, η Miss Violence του Αλέξανδρου Αβρανά, στη φετεινή Βενετσιάνικη Μόστρα, αποσπώντας τον Αργυρό Λέοντα Καλύτερης Σκηνοθεσίας, το βραβείο Καλύτερης Ανδρικής Ερμηνείας (Volpi Cup) για τον εξαίρετο Θέμη Πάνου, αλλά και τα βραβεία Καλύτερης Μεσογειακής Ταινίας της Ένωσης Μεσογειακών Κριτικών Κινηματογράφου (Fedeora) και Νεότητας Arca Cinema Giovani Award.
Πρόκειται για μια σκοτεινή, αλληγορική ταινία που ξεκινάει με την αυτοχειρία μιας εντεκάχρονης, την ημέρα των γενεθλίων της, για να ξετυλίξει σταδιακά το νήμα ενός νοσηρού αιμομεικτικού οικογενειακού περιβάλλοντος, σοκάροντας έντονα το κοινό. Οι θεατές παρακολουθούσαν σαν υπνωτισμένοι, γεμάτοι αγωνία για την κατάληξη αυτής της σκληρής ιστορίας, σε βαθμό που σε μια σκηνή που μπορούσε να εκληφθεί ως λύτρωση, ξέσπασαν σε ένα αυθόρμητο χειροκρότημα ανακούφισης, παρ’ όλο που το διφορούμενο τέλος δεν οδηγεί σε εύκολα συμπεράσματα.
Με πολλά σταθερά και μετωπικά πλάνα και αφαιρετική σκηνική προσέγγιση, στα χνάρια μιας βορειοευρωπαϊκής αισθητικής, με επιρροές κυρίως από τον Χάνεκε και τον Παζολίνι, όπως δήλωσε στη συνέντευξη Τύπου και ο ίδιος, ο σπουδαγμένος στο Βερολίνο σκηνοθέτης, η ταινία έκανε αίσθηση. Με εμφανείς πολιτικές αιχμές στο λόγο του, σε σύγκριση με τους συγγενικής αισθητικής «λανθιμικής» θα λέγαμε- σκηνοθέτες της γενιάς του, ο 36χρονος Αβρανάς τόνισε πως στοχεύει να καυτηριάσει τη βία της εξουσίας, μέσα από μια θελημένη αποστασιοποίηση, με σιωπές και αφαιρετικότητα στο στυλ, υπαινισσόμενος και ένα δεύτερο κοινωνικοπολιτικό επίπεδο, για την παθητικότητα που εκκολάπτεται μέσα στην ίδια την οικογένεια, διαβρώνοντας την κοινωνία, που καταλήγει ανίκανη να αντιδράσει.
Στοχασμός, λοιπόν, με πολιτικές προεκτάσεις για την οικονομική κρίση, που σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, πρόκειται κυρίως για κρίση αξιών, με θύμα την απάθεια της κοινωνίας, αλλά και κριτική στην πατριαρχία, με πρωταγωνιστή έναν πατέρα-αφέντη που αποδίδεται δωρικά, δίχως ίχνος συναισθηματισμού, από τον βραβευμένο, πλέον, Θέμη Πάνου, ενώ στο ρόλο της μητέρας, σιωπηλού στυλοβάτη της εξουσίας, είναι η Ρένη Πιττακή.
Η εσωστρέφεια και ο προσανατολισμός θεμάτων σε κλειστούς χώρους και μικρές οικογενειακές ιστορίες, στη χώρα μας, ασφαλώς αντικατοπτρίζει τη δυσκολία εξασφάλισης χρηματοδότησης στις κινηματογραφικές παραγωγές. Σε κάθε περίπτωση, η επιλογή μιας αφαιρετικής και συμβολικής προσέγγισης, μέσα από μια περισσότερο φροϋδική ερμηνεία, για ό,τι συμβαίνει σήμερα στην κοινωνία, μοιάζει τελευταία να κερδίζει έδαφος, στους νέους Έλληνες κινηματογραφιστές, τόσο, που μιλάμε πλέον για ένα νέο ρεύμα, που θέτει έμμεσα κάποια ζητήματα, αποφεύγοντας ωστόσο να τοποθετηθεί πολιτικά.
Οι στοχασμοί για τη βία στην οικογένεια, ως αντικατοπτρισμός ενός θεσμικού συστήματος που αναπαράγει μια κοινωνική βία, στη Miss Violence του Αβρανά, γίνονται πιο συγκεκριμένοι χωρίς την ειρωνεία που λάνσαρε ο Λάνθιμος.
Εντούτοις, η υπερβολή μιας μεμονωμένης περίπτωσης, στη σφαίρα της ψυχοπαθολογίας, αποδυναμώνει μια ευρύτερη κοινωνική καταγγελία.
Σε σύγκριση με τη γενιά κινηματογραφιστών στην εποχή της χούντας, που επιλέξανε το συμβολισμό, προκειμένου να καμουφλάρουν τον απαγορευμένο τότε πολιτικό λόγο, η νέα γενιά, χωρίς περιορισμούς λογοκρισίας, παραμένει φοβικά συγκρατημένη, μακριά από μια αισθητική και θεματική ένταξη στη σύγχρονη Ιστορία μας, απ’ όπου μπορεί να αντλήσει κανείς σημαντικά συμπεράσματα, ενώ αποφεύγει συστηματικά να θέσει τις νέες καταστάσεις σε πολιτικό πλαίσιο. Εγκαθιδρύεται, έτσι, μια αφασική βουβαμάρα, που βρίσκει καταφύγιο στα ενδοοικογενειακά δράματα, αντί να ανοιχτεί στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, που αυτή τη στιγμή βράζει, ώστε μέσα από την τέχνη, να συνδιαμορφωθεί μια διάθεση και ικανότητα κοινωνικής και πολιτικής κριτικής.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι κριτικός κινηματογράφου
