του Χρήστου Λυντέρη*
Το κύμα λαϊκής κινητοποίησης που πολλοί αποκάλεσαν «κίνημα των Τεμπών» γεννήθηκε μετά το έγκλημα που διαπράχθηκε όταν συγκρούστηκαν οι αμαξοστοιχίες στα Τέμπη τη νύχτα της 28ης Φεβρουαρίου 2023, με αποτέλεσμα τον τραγικό θάνατο 57 ανθρώπων και τον τραυματισμό πολλών άλλων. Ενδυναμώθηκε δε μετά τις αποκαλύψεις και άλλων εγκλημάτων, συναφών με το παραπάνω έγκλημα, που έχουν και αυτά βαθύ πολιτικό υπόβαθρο, όπως τα εγκλήματα υφαρπαγής ευρωπαϊκών κονδυλιών προορισμένων για την ασφάλεια των σιδηροδρόμων, τα εγκλήματα σχετικά με το παράνομο φορτίο καυσίμων που ήταν υπεύθυνο για την φοβερή έκρηξη κατά την σύγκρουση, και κυρίως, τα εγκλήματα συγκάλυψης όλων των παραπάνω εγκλημάτων, για τα οποία εγκαλείται η κυβέρνηση και ο ίδιος ο Πρωθυπουργός της χώρας, αλλά και η κυβερνητική πλειοψηφία της Βουλής, ο Πρόεδρος της Βουλής και υποψήφιος Πρόεδρος της Δημοκρατίας, και μέρος της δικαστικής εξουσίας.
Το κίνημα των Τεμπών ξεκίνησε ως μαζική εκδήλωση συμπαράστασης στον συγκλονιστικό άνισο αγώνα των συγγενών των θυμάτων για δικαίωση και τιμωρία όλων των ενόχων. Γρήγορα όμως έγινε αντιληπτό τόσο από τους ίδιους τους συγγενείς όσο και από μεγάλο μέρος της κοινωνίας ότι η απονομή δικαιοσύνης που όλοι ζητούμε, ξεπερνά το συγκεκριμένο ζήτημα, και μετατρέπεται σε γενικό και θεσμικό. Και τούτο διότι το αίτημα για λογοδοσία όλων των υπευθύνων προσέκρουσε σε διατάξεις συνταγματικής ισχύος, όπως η ποινική ασυλία μελών κυβερνήσεων και βουλευτών και η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης που η ηγεσία της διορίζεται από την κυβέρνηση. Υπό αυτές τις συνθήκες, μέσα από τον αγώνα των συγγενών, των δικηγόρων και των τεχνικών συμβούλων τους, τις πρωτοβουλίες του συλλόγου συγγενών θυμάτων των Τεμπών και την κινητοποίηση μεγάλου μέρους της ελληνικής κοινωνίας, αν και δεν έχουν διατυπωθεί ενιαία, έχουν ήδη αναδειχθεί αποσπασματικώς αλλά πάντως σαφώς, τέσσερα θεμελιώδη αιτήματα, ειδικά και θεσμικά, που δύνανται να αποδοθούν στο κίνημα των Τεμπών.
Το πρώτο και κύριο αίτημα του κινήματος των Τεμπών είναι αδιαμφισβήτητο: Οι πολίτες απαιτούν να απονεμηθεί πραγματική δικαιοσύνη για τα εγκλήματα των Τεμπών, και να λογοδοτήσουν οι ένοχοι όσο ψηλά και εάν βρίσκονται στην πολιτική ιεραρχία. Το αίτημα αυτό αποτυπώθηκε ανάγλυφα στις συγκλονιστικές μαζικές εκδηλώσεις της 26ης Ιανουαρίου 2025. Αλλά στην συγκεκριμένη περίπτωση, από τα στοιχεία που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, είναι προφανές ότι δικαιοσύνη δεν μπορεί πραγματικά να απονεμηθεί, ούτε είναι δυνατόν η αλήθεια να ερευνηθεί πλήρως, εάν δεν συμπεριληφθεί στην έρευνα η εμπλοκή μελών της κυβέρνησης. Αφού λοιπόν το άρ. 86 του Συντάγματος απαγορεύει οποιαδήποτε –έστω και πρωταρχική– ποινική έρευνα για μέλη κυβερνήσεων χωρίς προηγούμενη άδεια της βουλής, δεν νοείται απονομή δικαιοσύνης εάν η βουλή δεν άρει την ποινική ασυλία όλων των μελών κυβερνήσεων , ακόμη και του ίδιου του πρωθυπουργού, που μπορεί να εμπλέκονται στα εγκλήματα των Τεμπών.
Το δεύτερο αίτημα τεκμαίρεται από το ψήφισμα των Τεμπών που τέθηκε προς υπογραφή στην πλατφόρμα change.org με πρωτοβουλία της Προέδρου του Συλλόγου συγγενών θυμάτων των Τεμπών Μαρίας Καρυστιανού, και ήδη έχει υπογραφεί από 1,4 εκατομμύριο πολίτες: Οι πολίτες ζητούν να αλλάξει το Σύνταγμα, ώστε να καταργηθεί η αθλιότητα της ποινικής ασυλίας των Βουλευτών και των μελών κυβερνήσεων, και τα πολιτικά πρόσωπα να ερευνώνται και να δικάζονται από την δικαιοσύνη. Για να γίνει κατανοητό πόσο σημαντικός είναι ο αριθμός των υπογραφών που έχουν συγκεντρωθεί αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελβετία διενεργείται συνταγματικό δημοψήφισμα με την συλλογή μόλις 100.000 υπογραφών, ενώ στην Ιταλία των 60 εκατομμυρίων προβλέπεται η διεξαγωγή δημοψηφίσματος εάν το ζητήσουν 500.000 πολίτες.
Μέσα από τον αγώνα των συγγενών, των δικηγόρων και των τεχνικών συμβούλων τους, τις πρωτοβουλίες του συλλόγου συγγενών θυμάτων των Τεμπών και την κινητοποίηση μεγάλου μέρους της ελληνικής κοινωνίας, αν και δεν έχουν διατυπωθεί ενιαία, έχουν ήδη αναδειχθεί αποσπασματικώς αλλά πάντως σαφώς, τέσσερα θεμελιώδη αιτήματα, ειδικά και θεσμικά, που δύνανται να αποδοθούν στο κίνημα των Τεμπών
Το τρίτο αίτημα του κινήματος των Τεμπών προέκυψε εξαιτίας της παρανόησης (που πιθανώς ενισχύθηκε και από συγκεχυμένες και ανεύθυνες δηλώσεις βουλευτών της αντιπολίτευσης) ότι το προαναφερθέν ψήφισμα που υπέγραψαν 1,4 εκ. πολίτες θα μπορούσε να κατατεθεί στην Βουλή ως Νομοθετική Πρωτοβουλία Πολιτών του άρ. 73 παρ. 6 του Συντάγματος, δηλαδή να λάβει την μορφή πρότασης νόμου που είναι υποχρεωμένη να συζητήσει η Βουλή. Όταν έγινε αντιληπτό ότι τούτο δεν είναι δυνατόν, όχι μόνο διότι η νομοθετική πρωτοβουλία πολιτών αφορά προτάσεις νόμου και όχι προτάσεις αναθεώρησης του Συντάγματος, αλλά και διότι –ούτως η άλλως– ο εν λόγω θεσμός δεν έχει ενεργοποιηθεί επειδή η βουλή αρνείται να θεσπίσει τον εκτελεστικό νόμο που απαιτείται για την εφαρμογή του, κάτι που είχαν επισημάνει ήδη από το 2022 με ανοικτή επιστολή 46 κινήσεις-οργανώσεις πολιτών, αναδείχθηκε το αίτημα να τεθεί επιτέλους σε εφαρμογή ο θεσμός της νομοθετικής πρωτοβουλίας πολιτών του άρ. 73 παρ. 6 του Συντάγματος σύμφωνα με το οποίο παρέχεται στους πολίτες το δικαίωμα να καταθέτουν προτάσεις νόμου στην Βουλή με συλλογή 500.000 υπογραφών. Προς τον σκοπό αυτόν συγκροτήθηκε και επιτροπή με πρωτοβουλία του Συλλόγου Συγγενών Θυμάτων των Τεμπών και του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών. Ενδεικτικό της σημασίας του αιτήματος είναι ότι ο Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου αναφέρθηκε στο αίτημα να ενεργοποιηθεί ο θεσμός κατά την ομιλία του στις εκδηλώσεις της 26ης Ιανουαρίου 2025 ενώπιον 150.000 πολιτών μπροστά από το κοινοβούλιο που άκουγε πίσω από κλειστά παράθυρα.
Στην πορεία των αγώνων των συγγενών των θυμάτων αναδείχθηκε επίσης και ένα τέταρτο αίτημα, όταν διαπιστώθηκε ευρέως ότι η Δικαιοσύνη δεν μπορεί να είναι πραγματικά ανεξάρτητη εάν η ηγεσία της επιλέγεται από την κυβέρνηση. Αυτή η διαπίστωση συμπεριλήφθηκε στην ομιλία της Προέδρου του συλλόγου συγγενών θυμάτων των Τεμπών ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Μάρτιο 2024 και είναι προφανές ότι ενέχει ως συνέπεια το προφανές αίτημα να αλλάξει ο τρόπος επιλογής της ηγεσίας της Δικαιοσύνης που προβλέπεται στο άρ. 90 παρ.5 του Συντάγματος ώστε να απελευθερωθεί από την εκτελεστική εξουσία.
Όλα τα ανωτέρω θεσμικά αιτήματα, αλλά και άλλα, όπως η πλήρης διάκριση των εξουσιών και η θεσμική κατοχύρωση των δημοψηφισμάτων με πρωτοβουλία πολιτών, είχαν διατυπωθεί από κινήσεις πολιτών, όπως η Πρωτοβουλία για Ριζική Συνταγματική Αλλαγή ήδη από το έτος 2012. Αλλά τώρα η κοινωνία είναι πιο ώριμη να τα ενστερνιστεί και να τα διεκδικήσει.
Στα μαζικά κινήματα τα αιτήματα αναδύονται, αλλά το ζήτημα είναι αν θα λάβουν ρητή διατύπωση ή θα παραμείνουν συγκεχυμένα προς όφελος τελικά του πολιτικού συστήματος. Ο χρόνος θα δείξει εάν για το Έγκλημα των Τεμπών θα εξακολουθήσουμε να διαδηλώνουμε με τον ίδιο τρόπο ζητώντας γενικώς δικαιοσύνη, ή εάν θα αρχίσουμε να προτάσσουμε ένα προς ένα τα αιτήματα που το ίδιο το κίνημα έχει αναδείξει, συνταράσσοντας το πολιτικό σύστημα.
* Ο Χρήστος Λυντέρης είναι δικηγόρος, Διδάκτωρ Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος των Φίλων της Δημοκρατίας και της Πρωτοβουλίας για Ριζική Συνταγματική Αλλαγή.
