Χίτες, ταγματασφαλίτες και 21η Απριλίου
Της Αντωνίας Στεφανάτου*
Στο διάλογο για την Δικτατορία των Συνταγματαρχών, είναι σημαντικό να επισημαίνουμε ότι θα πρέπει να αναφερόμαστε σε αυτήν όχι ως ένα γεγονός που ήρθε από το πουθενά και άλλαξε τους μέχρι τότε κανόνες, αλλά ως μια διαδικασία που για τους πρωταγωνιστές και πολλούς υποστηρικτές της χούντας αποτέλεσε ιδανικό σκοπό για αρκετά χρόνια πριν την ανάληψη της εξουσίας. Με αυτό τον τρόπο, μεταξύ άλλων, μπορούν να γίνουν περισσότερο κατανοητές οι δράσεις των παραστρατιωτικών οργανώσεων ήδη από την αρχή του Β Παγκοσμίου Πολέμου στον Ελλαδικό χώρο, που είχαν ως κύριο μέλημα τους την διάδοση του αντικομμουνιστικού αισθήματος, θεωρώντας τον ΕΛΑΣ και τους κομμουνιστές ως εχθρούς του έθνους. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Δημήτριος Ιωαννίδης είχε περάσει από την ομάδα του Γρίβα, μια από τις πιο μαχητικές οργανώσεις του παρακράτους με έντονη δωσιλογική δράση, φιλοβασιλικά αισθήματα και συμμετοχή στη λευκή τρομοκρατία του Εμφυλίου Πολέμου, με την ονομασία Οργάνωση Χ. Τα ιδεολογικά χαρακτηριστικά των παρακρατικών ομάδων που ξεκίνησαν την δράση τους κατά την περίοδο της Κατοχής και συνέχισαν μέχρι το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Σε αυτό το πλαίσιο, η εθνικοφροσύνη προσδιοριζόταν ως αντικομμουνισμός, βασιλοφροσύνη, συντηρητικός εθνικισμός και εμμονή με την τάξη και την ασφάλεια, αλλά πολλές παραστρατιωτικές οργανώσεις χρησιμοποίησαν εθνικο-λαϊκιστικά στοιχεία στην ρητορική και τις πρακτικές τους ώστε να πάρουν με το μέρος τους τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα.
Όταν η ρητορική και η προπαγάνδα αποτύγχανε, οι δωσιλογικές ομάδες της Κατοχής που εξελίχθηκαν σε παραστρατιωτικές ομάδες της περιόδου του Εμφυλίου και ομάδες «εθνικοφρόνων» αργότερα, κατέφευγαν στη βία και τη δολιοφθορά. Μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, αυτές οι ομάδες ήταν μέρος ενός οργανωμένου σχεδίου της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών με τη συμμέτοχη ανώτερων αξιωματικών του στρατού και ξένων μυστικών υπηρεσιών με στόχο να πλήξουν την δημοφιλία της ΕΔΑ. Στην επαρχία, σε κωμοπόλεις και χωριά, δρούσαν τα Τάγματα Εθνοφυλακής Αμύνης, στελεχωμένα από άντρες προηγούμενων δωσιλογικών και ακροδεξιών οργανώσεων και επισημοποιημένα από το Γενικό Επιτελείο Στρατού. Στόχος των ΤΕΑ ήταν η διάδοση «φαιάς προπαγάνδας» στην επαρχία, η οποία σύντομα εξελίχθηκε σε πρακτικές εκφοβισμού και τρομοκρατίας στο όνομα της καταπολέμησης της κομμουνιστικής απειλής. Η πιο χαρακτηριστική δράση των ΤΕΑ εντοπίζεται κατά τη διάρκεια των εκλογών του 1961, όπου εκτός από τις απειλές προς τους ψηφοφόρους, τα μέλη της οργάνωσης προέβησαν σε πρακτικές νοθείας, με χωροφύλακες να ψηφίζουν πολλαπλές φορές και νεκρούς να εμφανίζονται σε καταλόγους ψηφοφόρων, που οδήγησε στην εμφάνιση της φράσης «ψήφισαν μέχρι και τα δέντρα» στο Τύπο της εποχής. Το σχέδιο υπονόμευσης της ΕΔΑ ήταν αποτέλεσμα οργανωμένης δράσης της CIA για την αντιμετώπιση του κομμουνισμού στις χώρες της δυτικής Ευρώπης, και οι αξιωματικοί του στρατού βρήκαν στις παραστρατιωτικές ομάδες το μέσο που χρειάζονταν για να πατάξουν την δράση των αριστερών. Χαρακτηριστική είναι η ομιλία του εισαγγελέα Παύλου Δελαπόρτα στη δίκη των δολοφόνων του Λαμπράκη για «ένα σύμφυρμα κλεφτών, βιαστών, δωσίλογων και κάθε είδους κακοποιών, [που] εμφανίζεται (προς εθνοκαπηλεία και ανομολόγητους ιδιοτελείς σκοπούς) ως προστάτης κοινωνικών καθεστώτων, ως φύλακας ιερών και οσίων και ως Κέρβερος του νόμου και της τάξης». Μεταξύ των υποστηρικτών παραστρατιωτικών, ακροδεξιών ομάδων υπήρξαν αρκετοί συμμορίτες και κακοποιοί, με ενδεικτική την περίπτωση του Βαγγέλη Μαγγανά ο οποίος έγινε διαβόητος χάρη στην εγκληματική του δράση την περίοδο του Εμφυλίου που περιελάμβανε βιασμούς, αιχμαλωσίες και δολοφονίες αριστερών.
Σε διατεταγμένη υπηρεσία
Τα μέλη των παραστρατιωτικών οργανώσεων εμφανίζονταν συχνότερα ως ιδεολόγοι και υπερασπιστές τους έθνους παρά ως τυχοδιώκτες, ώστε να εκμεταλλευτούν το λαϊκό αίσθημα. Χρησιμοποιώντας τον Τύπο, προωθούσαν ακροδεξιά μηνύματα, όπως στην περίπτωση της οργάνωσης Χ που εξέδιδε εφημερίδα κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, αλλά και αργότερα, ως Εθνικό Αγροτικό Κόμμα των Χιτών. Αναφορικά με τους στόχους του κόμματος, η εφημερίδα γράφει ότι «η Ελλάς δεν είνε δυνατόν να ορθοποδήση με πολιτικήν ηγεσίαν, ως η σημερινή, η οποία έδειξε ανικανότητα, άγνοιαν, αδιαφορίαν τόσο δια τα εθνικά ζητήματα, όσον και δια την καλυτέρευσιν του επιπέδου ζωής των πενέστερων τάξεων, και προ παντός κομματικήν ιδοτέλειαν. Η Ελλάς χρειάζεται ηγεσίαν ικανήν, αποφασιστικήν, όχι μόνο να ξερριζώση τον κομμουνισμόν, αλλά και να θέση γερά θεμέλια του κοινωνικού μας καθεστώτος», καταδεικνύοντας ότι οι παραστρατιωτικές οργανώσεις οραματίζονταν την ανάληψη της εξουσίας τουλάχιστον από το 1949 και ενεργούσαν προς αυτόν τον σκοπό, είτε μέσω της προπαγάνδας είτε μέσω τρομοκρατίας. Καθώς η Ελλάδα, στα χρόνια που ακολούθησαν περνούσε κάτω από την Αμερικάνικη σφαίρα επιρροής, οι παραστρατιωτικές οργανώσεις εντάχθηκαν σε ένα καλά οργανωμένο σχέδιο υπονόμευσης της Αριστεράς.
Η σχέση των πρωτεργατών του Πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου με τα Τάγματα Ασφαλείας και τα μετέπειτα μορφώματα που ξεπήδησαν από αυτά, έχει μελετηθεί εκτενώς, με ιδιαίτερη βάση να δίνεται στη σχέση του πρωταγωνιστή της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών, Γεωργίου Παπαδόπουλου. Η μελέτη Γεώργιος Παπαδόπουλος, Τάγματα Ασφαλείας και Χ, αποκαλύπτει το σύνολο των στοιχείων που υποδεικνύουν πιθανή ανάμειξη του Παπαδόπουλου στα Τάγματα Ασφαλείας που δρούσαν στην Πάτρα κατά την περίοδο της Κατοχής, προτού ενταχθεί στην οργάνωση Χ στην Αθήνα. Υπό την ηγεσία του συνταγματάρχη Κουρκουλάκου, τα Τάγματα Ασφαλείας της Πάτρας φέρεται να είχαν συνεργαστεί με τους Γερμανούς στον απαγχονισμό δέκα κρατουμένων από τις φυλακές τους οποίους υποψιάζονταν ότι ήταν κομμουνιστές. Το παρόν συμβάν είναι ένα από τα πολλά που έχουν καταγραφεί κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ρίχνοντας φως στις σκοτεινές δοσοληψίες των Ταγμάτων Ασφαλείας και λοιπών ακροδεξιών οργανώσεων με τους Ναζί. Στις δίκες των δωσίλογων μετά την Κατοχή, κάποιοι υποστήριξαν ότι «είχαν χρησιμοποιήσει τους κατακτητές και όχι αντίστροφα, αφού είχαν δήθεν εξασφαλίσει το τριπλό αντάλλαγμα που επεδίωκαν: την εδαφική ακεραιότητα της χώρας, την αποτροπή του κοινωνικού χάους και την απάλυνση των δεινών της Κατοχής για το λαό». Για τις παραστρατιωτικές οργανώσεις, «ο αιματηρός κίνδυνος μιας οχλοκρατίας, η οποία βοηθούμενη και από τους ελλοχεύοντας εχθρούς σκοπόν έχει να μας παραδώση δέσμιους εις την κόκκινην δικτατορίαν» ήταν μεγαλύτερος εχθρός από τις ξένες δυνάμεις που μάχονταν τον κομουνισμό, και στο όνομα αυτού του εχθρού καμιά πράξη δεν ήταν απεχθής ή προδοτική στα μάτια τους, από τις δολοφονίες των αριστερών μέχρι την κατάλυση της δημοκρατίας.
* Η Αντωνία Στεφανάτου είναι απόφοιτη ΠΜΣ Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Πηγές
Γιώργος Αναστασιάδης, Πολίτευμα και κομματικοί συσχετισμοί στην Ελλάδα 1952-1967, εκδόσεις Παρατηρητής
Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, Γεώργιος Παπαδόπουλος, Τάγματα Ασφαλείας και Χ: Μια απόπειρα συγκέντρωσης και επανεκτίμησης του παλαιότερου και νεότερου τεκμηριωτικού υλικού, Αρχειοτάξιο
Συλλογικό έργο, «Εχθρός» Εντός Των Τειχών, Όψεις του Δωσιλογισμού στην Ελλάδα της Κατοχής, Ελληνικά Γράμματα
Συλλογικό έργο, επιμέλεια Χάγκεν Φλάισερ, Η Ελλάδα ΄36-΄49 Από τη Δικτατορία στον Εμφύλιο Τομές και Ασυνέχειες, Καστανιώτης
Εφημερίς των Χιτών, αριθμ. Φύλλου 164, 11 Ιουλίου 1949
Στη φωτογραφία : Παπαδόπουλος και Ιωαννίδης μαζί, πριν ο δεύτερος ανατρέψει το 1973 τον επικεφαλής του πραξικοπήματος του 1967 και επιβάλλει το δικό του καθεστώς. Εκτός, πάντως, από την κοινή τους πορεία στα χρόνια 1967-1973, τους ένωνε και κάτι ακόμα: Η συμπόρευση στην αντικομμουνιστική, παρακρατική οργάνωση «Χ»
