του Θαναση Μουσοπουλου*
Η πανδημία και ο εγκλεισμός άλλαξαν ήδη πολλά δεδομένα της ατομικής και κοινωνικής ζωής. Η ανθρωπότητα εισέπραξε και εισπράττει από μία διαφορετική γωνία την περιλάλητη Παγκοσμιοποίηση. Είναι αυτονόητο ότι καλό είναι να παρακολουθούμε τα νέα για την πανδημία, για τους θανάτους και τα εμβόλια. Κατά τη γνώμη μου, ας κοιτάζουμε όμως και το τι μέλλει γενέσθαι.
Οι φιλόσοφοι, οι ιστορικοί, οι ποιητές είναι νυν και αεί χρήσιμες φωνές. Οι πολιτικοί, οι γιατροί, οι θρησκευτικοί ταγοί διαχειρίζονται κατ’ ουσίαν καταστάσεις ή τις κατευθύνουν όπου θεωρούν επωφελές για την άποψή τους. Είναι χρήσιμοι εντούτοις και απαραίτητοι στο μέτρο του συνάδουν με το καθολικό, το οικουμενικό και το αιώνιο.
ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ μου που ακολουθεί, στο κύριο μέρος θα εκθέσω στοιχεία και σκέψεις που συνδέονται με την αρχή της πανδημίας. Στην κατακλείδα θα κοιτάξουμε το παρόν.
Στον ελληνικό και διεθνή τύπο, όπως και στο διαδίκτυο, δημοσιοποιήθηκαν κείμενα με απόψεις ευρύτερης στόχευσης, εννοώ με γενικότερες θέσεις διαχρονικής αξίας.
Στην Εφ.Συν. (28-29 Νοεμβρίου 2020) στη σελίδα Ιδέες του Θανάση Γιαλκέτση με τίτλο «Διδάγματα από το σοκ της πανδημίας» υπάρχει μια συνέντευξη της κυρίας Έλενας Πουλτσίνι, ομότιμης καθηγήτριας Κοινωνικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας. Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο διαδικτυακό περιοδικό Doppiozero.
Το σοκ που υποστήκαμε από την πανδημία «αφαίρεσε τις βεβαιότητές μας και τα προνόμιά μας». Κατανοήσαμε ότι είμαστε τρωτοί «υποχρεώνοντάς μας να σταθούμε λίγο, να απαλλαγούμε γρήγορα από όλα τα “στολίδια”, όλα τα περιττά με τα οποία ως βουλιμικοί καταναλωτές έχουμε διακοσμήσει τις ζωές μας, για να επικεντρωθούμε στο επιτακτικά αναγκαίο».
Αισιοδοξώντας, κατά τη γνώμη μου, η κυρία Πουλτσίνι, υποστηρίζει ότι «Μάθαμε να εκτιμούμε τη σιωπή και τη μοναξιά έπειτα από μια μακρά μέθη εξωτερίκευσης, εισχωρήσαμε στις εσωτερικές μας περιοχές, τις οποίες είχαμε θυσιάσει στον ηδονισμό μας και σε ένα εξαναγκαστικό πάθος της επίδειξης και του «φαίνεσθαι»».
Η μετάβαση από το εξωτερικό στο εσωτερικό, από το φαίνεσθαι στο είναι, δημιουργεί το ερώτημα αν όλη αυτή η κατάσταση την οποία βιώνουμε μας κάνει να αναρωτηθούμε τι φταίει, ποιες είναι οι αιτίες. Και απαντά με μεγάλη ειλικρίνεια και αμεσότητα: «Αυτή είναι η διακύβευση: να κατανοήσουμε ότι ο κορωνοϊός είναι τέκνο της δικής μας στρεβλής καρτεσιανής σχέσης με τη φύση, η συνέπεια της αποψίλωσης των δασών και της καταστροφής των πράσινων πνευμόνων του πλανήτη, που μας εκθέτει σε εκείνο το μυστηριώδες spillover, σε εκείνο το άλμα του είδους που κατέστησε τον ιό ελεύθερο να ταξιδεύει όπου θέλει στον κόσμο, κάνοντάς μας παγκόσμια θύματα μιας νυχτερίδας. Βρισκόμαστε πράγματι στην παράδοξη Ανθρωπόκαινο Εποχή, στην οποία η ανθρωπότητα είναι ο πρωταρχικός ισχυρός παράγοντας που επηρεάζει τη φύση και τη ζωή πάνω στη γήινη σφαίρα και ταυτόχρονα είναι το δυνητικό θύμα της ίδιας της δράσης της».
Στα χρόνια μας φτάσαμε στην αποθέωση της Οικονομίας και του Κέρδους, στην Παγκοσμιοποίηση. Η Πανδημία είναι η άλλη όψη της Παγκοσμιοποίησης
Ο ΚΟΡΩΝΟΪΟΣ είναι τέκνο της δικής μας στάσης κατά τους δύο τελευταίους αιώνες. Ο Διαφωτισμός διακήρυξε τη μοναδική αξία της λογικής, του ορθού λόγου. Διατυπώθηκε έτσι το δόγμα «Η γνώση είναι δύναμη». Στα χρόνια μας φτάσαμε στην αποθέωση της Οικονομίας και του Κέρδους, στην Παγκοσμιοποίηση. Η Πανδημία είναι η άλλη όψη της Παγκοσμιοποίησης. Η Τρωτότητα του ανθρώπου, όπως λέγει η κυρία Έλενα Πουλτσίνι. Και όσον αφορά την Παγκοσμιοποίηση σημειώνει: «από τη μια μεριά ο κάθετος έλεγχος των πληροφοριών που χειραγωγούνται από τις μεγάλες εξουσίες και από την άλλη η αναρχική δυναμική της αγοράς των γνωμών, που διαδίδονται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συσκοτίζοντας επικίνδυνα την αλήθεια των γεγονότων».
Ενώ ξεκινήσαμε με τον Ουμανισμό –τον Ανθρωπισμό– καταντήσαμε στον Ανθρωποκεντρισμό. Ο Άνθρωπος είναι ο σκοπός του Σύμπαντος. Όλα γεννήθηκαν για να εξυπηρετούν και προσκυνούν τον Άνθρωπο. Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει στη συνέντευξή της η σεβαστή καθηγήτρια: «Ο ανθρωποκεντρισμός βρίσκεται πράγματι στη ρίζα της λεηλασίας των φυσικών και ζωικών πόρων, του αχαλίνωτου ατομικισμού και της επιταγής της τεχνικής, εξαιτίας της οποίας αυτό που μπορούμε να κάνουμε πρέπει να το κάνουμε. Ο εξαναγκασμός στην ανάπτυξη, στην επέκταση και στην ανανέωση, που είναι όλο και πιο αναγκαίος για την ίδια την επιβίωση του καπιταλισμού, έχει εδώ και καιρό επιβάλει μια «νεοφιλελεύθερη» ληστρική λογική».
Ο Σωκράτης έλεγε και ξανάλεγε «Ουδείς εκών κακός». Ο άνθρωπος από άγνοια είναι κακός. Συμφωνώ. Ο άνθρωπος γεννιέται καλός και έξυπνος. Μετά στραβώνει το πράγμα. Στα νεότερα χρόνια γίνεται ένας διαρκής αγώνας η ηθική και η οικονομία να τα βρουν.
Διαβάζουμε πρόχειρα στο «Λεξικό Βασικών Εννοιών» του Δ. Π. Διαμαντόπουλου «Ηθικές πράξεις είναι μόνο εκείνες που ωφελούν όχι μόνο το άτομο, αλλά και το σύνολο […] Ηθικός άνθρωπος είναι μόνον ο ελεύθερος άνθρωπος. Και ελεύθερος είναι όποιος διαλέγει μόνος του και θέτει μόνος του τους περιορισμούς του» (εκδ. Πατάκη, σελ. 199).
Υπάρχει ένας οριστικός χωρισμός ηθικής και οικονομίας, σημειώνει με έμφαση η Έλενα Πουλτσίνι, προσθέτοντας ότι «μια χούφτα λιγοστών ελίτ ασκεί μιαν ανεξέλεγκτη κυριαρχία από το παρασκήνιο μιας φαινομενικά δημοκρατικής θεατρικής σκηνής, υφαίνοντας τα νήματα του μέλλοντός μας. Μόνο που πρόκειται για μια κυριαρχία χωρίς σχέδιο και χωρίς μέλλον, μοναδικός σκοπός της οποίας είναι να αποκτά για να μην πεθάνει, να μένει στον αφρό για να μην πνιγεί».
ΠΡΙΝ ΑΠΟ έναν ακριβώς χρόνο στην ιστοσελίδα peripteron.eu (26 Μαΐου 2022) δημοσιεύθηκε ένα ενδιαφέρον άρθρο του Βασίλη Ζαχαρόπουλου, νομικού, MJur, απόφοιτου ΕΣΔΑΑ, μέλους της Ομάδας Υγείας του ΕΝΑ, με τίτλο «Τα τρία διδάγματα της πανδημίας». Θα παραθέσουμε αυτά τα μαθήματα που μας παρέδωσε η τρέχουσα πανδημία:
1) Η υγεία ως πεδίο πολιτικών πρέπει να έχει πολύ υψηλή θέση στην παγκόσμια ατζέντα και να πάψει να θεωρείται τριτεύον ζήτημα που ελάχιστα αφορά στην οικονομία και την ανάπτυξη.
2) Η ανυπολόγιστη αξία που έχουν τα δημόσια συστήματα υγείας,
3) Η αδήριτη ανάγκη για ετοιμότητα (preparedness) σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό, ενωσιακό και διεθνές επίπεδο. Οφείλουμε να είμαστε σε διαρκή επαγρύπνηση σε κάθε επίπεδο.
Καταλήγει σημειώνοντας: «Τελικά, φαίνεται ότι το βασικό δίδαγμα είναι να μάθουμε από τα λάθη μας, να μην τα επαναλάβουμε και να αναθεωρήσουμε τη συνολική κοσμοαντίληψη η οποία επικρατεί, αυτή του ατομικισμού. Η επικρατούσα αυτή θεωρία συνδέεται άρρηκτα με τον νεοφιλελευθερισμό και την αποθέωση της ελεύθερης αγοράς».
Φτάνουμε σε αυτό που σημειώσαμε στο κύριο μέρος του κειμένου μας: Ανθρωπισμός ή Ανθρωποκεντρισμός; Το πρώτο οδηγεί στη σωτηρία του Σύμπαντος Κόσμου, το δεύτερο οδηγεί στην καταστροφή όλων πλην του έρημου βουλιμικού ανθρώπου.
* Ο Θανάσης Μουσόπουλος είναι φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
