ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στην Σοφία Παπασπυρίδωνος
Ο Σταμάτης Κριμιζής είναι διακεκριμένος αστροφυσικός και σύμβουλος της NASA, με συμμετοχή σε πολλά διαστημικά προγράμματα. Υπήρξε πρωτεργάτης των αποστολών στον Άρη και έχει εξερευνήσει όλους τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Είναι ο άνθρωπος των μη επανδρωμένων αποστολών της NASA Voyager1 και Voyager 2 αλλά και του New Horizon που ταξίδεψε για πρώτη φορά στον Πλούτωνα. Για την προσφορά του η Παγκόσμια Αστρονομική Ένωση έδωσε το όνομά του σε έναν αστεροειδή.
Για το μαγευτικό αυτό ταξίδι του διαστήματος που ξεκίνησε πριν 50 χρόνια ο επόπτης του Γραφείου Διαστημικής Έρευνας και Τεχνολογίας της Ακαδημίας Αθηνών και ομότιμος διευθυντής του Κέντρου Διαστημικής Έρευνας του Πανεπιστημίου Johns Hopkins κ. Κριμιζής έδωσε μια καθηλωτική ομιλία με τίτλο «Ιστορία της εξερεύνησης – κατάκτησης του διαστήματος: Από τον Ερμή στον Πλούτωνα σε 50 χρόνια» στη Σύρο, στα πλαίσια του 2ου Φεστιβάλ Φυσικών Επιστημών που διοργάνωσε το ΕΚΦΕ Σύρου διαμέσου των Καλλιόπης Κωνσταντινίδου (Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης Νοτίου Αιγαίου) και Νίκου Ρούμελη (Σχολικός Σύμβουλος Φυσικών Επιστημών Κυκλάδων).
Ο κ. Κριμιζής μίλησε στον Δρόμο για την επιστήμη του, την πρόοδο της τεχνολογίας και το πώς αυτή συμβάλλει στην ανάπτυξη και τη βελτίωση της καθημερινότητας, αλλά και για την… ασημαντότητα του «κόσμου» μας μπροστά στη μεγαλοσύνη του σύμπαντος.
Ποια είναι η σχέση της αστροφυσικής με την ανθρώπινη ευτυχία; Εσείς έχετε καταφέρει, τελικά, μέχρι σήμερα να μάθετε τι είναι η ανθρώπινη ευτυχία;
Αυτές οι ερωτήσεις είναι πάνω από το επίπεδο του μισθού μου! Αστειεύομαι… Ξέρετε, όταν είναι κανείς Φυσικός που ασχολείται κυρίως με την πειραματική άποψη, παίρνει μια θέση η οποία είναι όλως αντικειμενική όσον αφορά στην δουλειά και το τι εστί γεγονός ή τι εστί θεωρία. Ο αντικειμενικός σκοπός είναι ή να ανακαλύψει καινούρια πράγματα με παρατηρήσεις, ή να δοκιμάσει προβλέψεις από διάφορες θεωρίες. Και μένα ή τροχιά μου είναι αυτή. Κάνω παρατηρήσεις σε καινούρια περιβάλλοντα, είμαι γνωστός ως «καταστροφέας» θεωριών. Οι θεωρίες είναι συνήθως περιορισμένης εμβέλειας και όταν έχεις αυτά τα δεδομένα τότε πολλές φορές πέφτουν έξω στις προβλέψεις τους. Όταν αντιπαραβάλουμε αυτές τις θεωρίες με παρατηρήσεις, τότε βλέπουμε ότι δεν ήταν ακριβείς και πρέπει να ξαναρχίσουμε να τις σκεπτόμαστε διαφορετικά. Ένα παράδειγμα: μόλις χθες βγήκε μια δημοσίευσή μας στο περιοδικό Nature Astronomy που καταρρίπτει το μοντέλο για την ηλιόσφαιρα. Τι είναι αυτό; Η ατμόσφαιρα που φτάνει σε τεράστιες αποστάσεις από τον ήλιο, δηλαδή, περίπου 18 δισ. χιλιόμετρα μακριά. Εκεί, τώρα, έχουμε τα διαστημόπλοια Voyager1 και Voyager2, τα οποία διαρκώς κάνουν παρατηρήσεις σε αχαρτογράφητα νερά. Δεν έχουν πάει ποτέ όργανα από την ανθρωπότητα σε αυτές τις περιοχές. Υπήρχε μια θεωρία για το μέχρι πού επεκτείνεται η ατμόσφαιρα του ήλιου, τι σχήμα έχει κ.λπ. Και αυτό που δημοσιεύσαμε χθες είναι ότι η θεωρία που υπέθετε πως η ατμόσφαιρα του ήλιου επεκτείνεται σαν ουρά κομήτη είναι απολύτως λάθος και στην πραγματικότητα είναι σαν μια φυσαλίδα, σχεδόν στρογγυλή, που περιορίζεται από το μαγνητικό πεδίο του γαλαξία. Τώρα θα μου πείτε τι σημαίνει όλο αυτό; Είναι η βασική εικόνα που προσπαθούμε να έχουμε για τον κόσμο μέσα στον οποίο υπάρχουμε ως ηλιακό σύστημα και ως Γη. Δεν απάντησα την ερώτηση σας για την σύνδεση της ευτυχίας με την αστροφυσική. Απλώς λέω ότι αυτές οι αιώνιες ερωτήσεις ποτέ δεν θα έχουν κάποια ικανοποιητική απάντηση και οπωσδήποτε δεν είναι η επιστήμη που θα την προσφέρει.
Έχετε υποστηρίξει την ανάγκη να δοθεί έμφαση στη σωστή τεχνολογική εκπαίδευση και στη μόρφωση γενικά. Πιστεύετε ότι η γνώση της αστροφυσικής θα έπρεπε -και πώς θα μπορούσε- να αφορά τον πολύ κόσμο και όχι μόνο κάποια ελίτ;
Αυτό το πιστεύω απολύτως, αλλά μπορώ να πω ότι δεν εννοώ μόνο την μόρφωση για τη γνώση της αστροφυσικής, αλλά την γενική τεχνική εκπαίδευση, διότι σήμερα ζούμε σε μια εποχή της ανθρωπότητας που η τεχνολογική παρουσία είναι βασική και η τεχνολογική εκπαίδευση αναγκαία. Είναι η «γραμματοσύνη» της εποχής μας. Όπως λέγαμε στο παρελθόν αυτός είναι «αγράμματος», αν δεν ήξερε να γράφει ή να διαβάζει. Η γλώσσα που επιπλέον πρέπει να ξέρουμε τώρα, είναι η γλώσσα της τεχνολογίας. Το δείχνετε κι εσείς με το έξυπνο τηλέφωνο που χρησιμοποιείτε. Δεν μπορούμε να έχουμε μια γενιά η οποία θα μεγαλώσει ξεχωριστά από όλη αυτή την τεχνολογία, γιατί δεν θα μπορεί καν να παράγει τίποτα. Η τεχνολογία κυριαρχεί σε όλη την παραγωγή σήμερα. Και μου κάνει τρομερή εντύπωση ότι το υπουργείο Παιδείας όλες τις τελευταίες δεκαετίες έχει περιορίσει σημαντικά τα μαθήματα της Φυσικής και της Χημείας. Πριν λίγα χρόνια είχαν καταργήσει τη διδασκαλία του προγραμματισμού (computer science). Είναι σαν να καταργείς τη γλώσσα, το αλφάβητο, και να λες δεν πειράζει, ας μην ξέρει το παιδί να γράφει. Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν καταλάβει σε ποια εποχή ζει η ανθρωπότητα σήμερα και δεν μπορώ να κατανοήσω πώς είναι δυνατόν να καταλαμβάνουν τέτοιες θέσεις, με τέτοια ελλιπή γνώση για την παιδεία που χρειάζεται η νέα γενιά. Πολλοί από τους υπουργούς Παιδείας έχουν μεγάλο έλλειμμα σε αυτόν τον τομέα. Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός ότι ο κ. Μπαλτάς χαρακτήρισε την αριστεία ρετσινιά. Είναι σαν να λες ότι πρέπει να ισοπεδώσουμε την παιδεία. Η φύση ορισμένους ανθρώπους τους έχει προικίσει να κάνουν ένα ειδικό επάγγελμα ή κάποια ειδική δραστηριότητα, πολύ καλύτερα από άλλους. Εγώ είμαι σίγουρος πως δεν θα ήμουν καλός μαραγκός, άλλος δεν θα ήταν καλός μηχανικός κ.λπ. Δεν μπορούμε να τα απαλείψουμε αυτά με μια ρετσινιά φιλοσοφική, όπως έκανε ο κ. Μπαλτάς.
Οι έρευνες στο πεδίο της αστροφυσικής είναι ενταγμένες σε έναν πολιτικό σχεδιασμό; Υπάρχει αλληλεπίδραση;
Μεταξύ των κρατών; Η επιστήμη είναι παγκόσμια, δεν υπάρχουν σύνορα που να εμποδίζουν την πληροφόρηση για την επιστήμη, εκτός ίσως από την Β. Κορέα, δεν ξέρω. Θα έλεγα, εδώ και πολλές δεκαετίες, πως δεν υπάρχουν σύνορα. Όταν έγινα καθηγητής την δεκαετία του ’60, η πρώτη μου πρόσκληση ήταν από τα πανεπιστήμια της Μόσχας και του Λένιγκραντ και πήγα μαζί με τρεις – τέσσερις συναδέλφους από την Δύση. Έλαβα μέρος στο συνέδριο, μιλήσαμε για τις τότε ανακαλύψεις της εποχής του διαστήματος που ήταν ακόμη πάρα πολύ καινούριες, και δεν είχαμε κανένα πρόβλημα. Έκτοτε πήγα πολλές φορές στην πρώην Σοβιετική Ένωση και συνάδελφοι από εκεί έρχονταν στις ΗΠΑ. Στον επιστημονικό τομέα τα σύνορα στη γνώση ήταν σχεδόν ανύπαρκτα και εκεί που υπήρχαν ορισμένες ευαισθησίες ή εικασίες, ήταν στα ζητήματα της άμυνας και των διαφόρων τεχνολογιών που σχετίζονταν με αυτήν. Δηλαδή, σε παρατηρήσεις που κάνουν διάφορες διαστημικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης και της ΝΑΣΑ. Η ΝΑΣΑ είναι μια πολιτική υπηρεσία δεν είναι στρατιωτική. Όταν ιδρύθηκε, επί προεδρίας Αϊζενχάουερ, παρότι ο ίδιος ήταν στρατιωτικός, κατέστησε σαφές πως δεν ήθελε το Πεντάγωνο να έχει καμία σχέση με την έρευνα στο διάστημα. Έτσι στο νομοσχέδιο με το οποίο εγκρίθηκε η ίδρυση ήταν ξεκάθαρο πως οι όποιες έρευνες και τα αποτελέσματά τους δίνονται στον δημόσιο τομέα απευθείας.
Πολλοί Έλληνες δυσφημούν την χώρα μας στο εξωτερικό. Εσείς την διαφημίζετε κι αν ναι, για ποιους λόγους;
Θα θεωρούσα δυσφήμιση αν κάποιος Έλληνας ήταν κακοποιός ή βρισκόταν σε μια κοινωνία και δεν αποτελούσε θετικό μέλος της. Ξέρω ελάχιστους Έλληνες που δεν προσφέρουν στη χώρα τους, δεν προσφέρουν στη φήμη της χώρας τους όταν βρίσκονται στο εξωτερικό.
Ήθελα να πω σε σχέση με αυτά που μεταφέρουν έξω, για το τι είναι η Ελλάδα.
Η ειλικρίνεια είναι ειλικρίνεια και πρέπει να λέει κανείς και τα καλά και τα κακά. Θέλω να πω ότι τα τελευταία χρόνια, με όλες αυτές τις δημοσιεύσεις για την Ελλάδα, για τους συνταξιούχους των 45 ετών, και αντίστοιχες καταστάσεις που δεν έκαναν καλό στη χώρα, η συνήθης ερώτηση που μου έκαναν συνάδελφοί μου ήταν ότι «δεν μπορούμε να τα πιστέψουμε αυτά τα πράγματα, όσους Έλληνες ξέρουμε είναι δουλευταράδες, επιμελείς, έντιμοι. Πώς είναι δυνατόν στην Ελλάδα να γίνονται αυτά τα πράγματα;»
Η συσσωρευμένη γνώση γύρω από την έρευνα του διαστήματος πιστεύετε πως θα μπορούσε να αξιοποιηθεί στο κοινωνικό πεδίο; Θα μπορούσε να συμβάλλει, δηλαδή, στην αλλαγή της αντίληψης του ανθρώπου και αντί να δημιουργεί σχέσεις εξουσίας, ανισότητας, επιβολής, να υπάρξει μια άλλη πορεία της ανθρωπότητας;
Η επιρροή της επιστήμης και της τεχνολογίας στην ανθρωπότητα υπήρξε δομική από την αρχή της. Με αυτόν τον τρόπο η έρευνα και η τεχνολογία έχει εισχωρήσει σε όλους τους τομείς και της κοινωνίας και της οικονομίας, και βέβαια όλοι μας βλέπουμε γύρω μας την επιρροή της τεχνολογίας στην καθημερινότητά μας. Από το GPS μέχρι το κινητό που κρατάτε. Ένα από τα προγράμματα για τα οποία θα μιλήσω απόψε είναι το Voyager. Το εκτοξεύσαμε το 1977 και φέτος το Σεπτέμβριο γιορτάζουμε τα 40 χρόνια του. Είχαμε ξεκινήσει τότε, το 1977, τον σχεδιασμό των μικροτσίπς. Είχαμε επίσης σχεδιάσει και χρησιμοποιήσει έναν πομπό σε συχνότητες οι οποίες σήμερα χρησιμοποιούνται στην κινητή τηλεφωνία. Όλες αυτές οι τεχνολογίες μεταφέρθηκαν κατόπιν στον εμπορικό τομέα και δημιούργησαν εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Έχουν αλλάξει την κοινωνία μας. Τώρα εάν ορισμένοι πολιτικοί προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν την τεχνολογία για άλλους σκοπούς, προσπαθούν, ας πούμε, να κατασκοπεύσουν τον κόσμο για να προετοιμάσουν πολέμους, αυτό είναι μια παράπλευρη, αν θέλετε, απώλεια της ανάπτυξης της τεχνολογίας και η απάντηση δεν είναι να σταματήσουμε την ανάπτυξή της διότι έτσι βελτιώνεται η ζωή του ανθρώπου. Η απάντηση είναι, να αποφύγουμε τους πολιτικούς που δεν έχουν ήθος και έχουν δικτατορικές τάσεις, και να ελέγχει η κοινωνία με σωστά κριτήρια πώς χρησιμοποιείται η τεχνολογία.
Η εξερεύνηση του σύμπαντος και η ανακάλυψη της απεραντοσύνης του, μας βοηθάει με όρους ταπεινότητας να αντιληφθούμε την δική μας μικρότητα;
Εμένα είμαι σίγουρος ότι με βοηθάει πάρα πολύ. Καθημερινά μαθαίνω πόσο λίγα ξέρω. Όσοι ασχολούνται με την αιχμή του δόρατος, αν θέλετε, αυτοί περισσότερο από όλο τον κόσμο, καταλαβαίνουν την άπειρη ανεξερεύνητη «ποσότητα» γνώσης που υπάρχει και το άπειρο ποσοστό της άγνοιάς μας.
