Οι προκλήσεις της σύγχρονης εποχής, γενικά, αλλά και ειδικά στη Θεολογία, είναι τόσες που δεν μπορούν να απαντηθούν μέσα από το παρελθόν. Ακόμα και οι συνεχείς αναφορές στο παρελθόν κρατούν τη Θεολογία σε πλαίσιο δομών τέτοιο που δεν έχουν θέση σήμερα, είναι ξεπερασμένες και προκαλούν αγκυλώσεις.
Αποτελεί ειρωνεία, σημειώνει ο Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ Ιωάννης Πέτρου στην αναφορά του με τίτλο Αλλαγή παραδείγματος στην Ορθόδοξη Θεολογία, το ότι στο παρελθόν η Θεολογία -ζώντας σε έναν κόσμο στατικό- προσπαθούσε να είναι εν κινήσει και τώρα σ’ ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, επιλέγει να ζει στο περιθώριο κλειστοφοβικά.
Η σύγχρονη Θεολογία πρέπει πρώτα να συνειδητοποιήσει το ρόλο της και ύστερα να προσδιορίσει τι θέλει να πει στο σύγχρονο κόσμο. Μπορεί η Θεολογία μας να γίνει πιο ανθρωποκεντρική; ερωτά σε ρητορικό σχήμα ο νυν Αρχιεπίσκοπος Αμερικής και καθ. στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ κ. Δημήτριος Τρακατέλλης στο έργο που είχε γράψει ως διάκονος Η Θεολογία μας χθες και αύριο. Και συνεχίζει: Μήπως ζούμε σε μια μετα-χριστιανική εποχή που χαρακτηρίζεται απο το φαινόμενο της βαθμιαίας απο-χριστιανίσεως; Πού θέλει να φτάσει η Θεολογία; Ποιο δρόμο θα ακολουθήσει; Πώς θα κινηθεί; Και ποια «γλώσσα» θα μιλήσει;
Ο χαρακτήρας, επίσης, της σύγχρονης Θεολογίας θα πρέπει να είναι οικουμενικός. Όσο ξεπερνά τα τοπικά πλαίσια και όσο πιο οικουμενική γίνεται, τόσο πανανθρώπινη καθίσταται, τόσο αληθινή και αιώνια αποβαίνει. Η οικουμενικότητα πρέπει να αποτελέσει σταθερό προσανατολισμό, να μην ασχοληθεί απλώς η Θεολογία με την οικουμενικότητα, αλλά να γίνει οικουμενική.
Στόχευση για τη σύγχρονη Θεολογία είναι και η δημιουργία διαύλων επικοινωνίας με την κοινωνία. Η απλούστευση της γλώσσας, αλλά και της «γλώσσας» που θα μιλήσει, καθώς και η αξιοποίηση κάθε διαθέσιμου σήμερα Μέσου (Διαδικτύου, ηλεκτρονικού Τύπου, Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης) επιβάλλεται ώστε να φτάσει το μήνυμα της Θεολογίας στον κόσμο. Το ζητούμενο παραμένει πάντοτε η επικοινωνία καταθέτει η Καθηγήτρια της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ Δήμητρα Κούκουρα στο άρθρο της στο περιοδικό Σύναξη με τίτλο Οι παράγοντες επικοινωνίας και η ελληνόφωνη Ορθόδοξη Εκκλησία στο σύγχρονο κόσμο.
Χωρίς διαύλους επικοινωνίας η Θεολογία θα περιθωριοποιηθεί και γι’ αυτό (όπως τονίζει στο άρθρο του Θεολογία σαρκούμενη ο ομότιμος καθηγητής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ηλίας Βουλγαράκης) δεν θα φταίει ο σύχρονος άνθρωπος, αλλά η Θεολογία η οποία στην προκειμένη περίπτωση επιτελεί και το συγκεκριμένο διακόνημα της Εκκλησίας.
Επίσης η σύγχρονη Θεολογία πρέπει να ξεπεράσει την άρνηση στις αλλαγές. Όπως σημειώνει ο καθηγητής Ιωάννης Πέτρου στην αναφορά του με τίτλο Αλλαγή παραδείγματος στην Ορθόδοξη Θεολογία, συνηθίζεται να μη δηλώνονται ευθέως οι αλλαγές που πραγματοποιούνται ειδικά στην Ορθόδοξη Θεολογία, αλλά να επιχειρούνται με ήπιους τρόπους, και μάλιστα να καταβάλλεται προσπάθεια να φανεί ότι δεν υπάρχει ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο σκέψης και ότι διατηρείται η συνέχεια παρά τις αλλαγές. Η τακτική αυτή δεν αναιρεί τα γεγονότα. Απλώς αποτελεί προσαρμογή στην απαίτηση για σταθερότητα και βεβαιότητα.
Η αποδοχή, όμως, μιας τέτοιας αντίληψης (άρνησης αλλαγών) σημαίνει κατά βάθος λανθασμένη κατανόηση της ίδιας της Θεολογίας και του ρόλου της: Στην περίπτωση αυτή θεωρείται ότι η Θεολογία ταυτίζεται με την αλήθεια και εκλαμβάνεται ότι με τις αλλαγές διαταράσσεται αυτή η σχέση. Εδώ όμως βρίσκεται το λάθος και αυτό πρέπει να το αποφύγει η σύγχρονη Θεολογία. «Παρά τις όποιες επιφυλάξεις δεν κινδυνεύει η Θεολογία που ζει επί αιώνες κι έχει υποστεί ποικίλες μεταβολές», συμπληρώνει ο παραπάνω καθηγητής.
Μάλιστα, η χρησιμοποίηση των πολιτισμικών δυνατοτήτων που προσφέρει η κάθε εποχή (γιατι περί πραγματικής προσφοράς πρόκειται) δίνει την ευκαιρία στη Θεολογία να αποδείξει τη ζωντάνια της και τελικά την ικανότητα της καλώς εννοούμενης προσαρμογής που πρέπει να είναι ένα από τα στοιχεία του χαρακτήρα της, όπως και η καλή γνώση της εποχής.
Ο σύγχρονος κόσμος απαιτεί μια συνολική θεώρηση που δεν μπορεί να προσφερθεί μόνο από την παράδοση. Υπ’ αυτήν την έννοια και η σύγχρονη Θεολογία υποχρεούται να μάθει να κινείται και πέρα από τη στενότητα του κόσμου της παράδοσης και των δομών του, υποστηρίζει ο Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ Ιωάννης Πέτρου στην αναφορά του με τίτλο Αλλαγή παραδείγματος στην Ορθόδοξη Θεολογία. Είναι τόσο ριζικές οι αλλαγές που επισυμβαίνουν συνεχώς, που απαιτούν άλλη ευρύτητα. Αυτός ο προβληματισμός οδηγεί στην αλλαγή προοπτικής της Θεολογίας που πρέπει να κάνει ένα άνοιγμα προς το πλήρωμα της Εκκλησίας, εντός του οποίου συμπεριλαμβάνεται κυρίως «κοσμικό» στοιχείο. Οι διαστάσεις αυτής της προοπτικής αποτελούν ταυτόχρονα και τους στόχους της σύγχρονης θεολογικής αναζήτησης:
- Η Θεολογία πρέπει να κινηθεί με βάση την αντίληψη ότι ο κόσμος ως δημιουργία του Θεού, είναι καλός λίαν. Αυτό σημαίνει κατάφαση στη ζωή και τη συνειδητοποίηση της ευθύνης που έχει ο άνθρωπος για τον κόσμο, ο οποίος είναι μεν ατελής, αλλά όχι αμαρτάνων.
- Βασικό κριτήριο είναι η ελευθερία του ανθρώπου και η ολοκλήρωσή του και όχι οι ηθικιστικού χαρακτήρα απαγορεύσεις.
- Ο Θεός κοινωνεί με τους ανθρώπους και τους καλεί να κοινωνήσουν μεταξύ τους και να συμφιλιωθούν. Η Θεολογία οφείλει να διακονήσει αυτή τη συμφιλίωση.
- Η Θεολογία αφενός πρέπει να τοποθετηθεί θετικά σε ό,τι υπηρετεί την ελευθερία του ανθρώπου (και την κοινωνία μεταξύ των), αφετέρου να απομυθοποιήσει ό,τι αντιτίθεται σε αυτήν, υπό την προυπόθεση να μη λειτουργεί ως εξουσία.
- Στην αναζήτηση της άρθρωσης του λόγου προς το σύγχρονο άνθρωπο δεν πρέπει να αποκοπεί από την παράδοση, την οποία πρέπει να αξιολογήσει υπό νέα προοπτική, να παύσει να τη θεωρεί στατική αυθεντία, και να την αξιοποιεί ως μαρτυρία μεταβαλλόμενη. Αυτά συνεπάγονται νέα δημιουργία και όχι αντιγραφή.
- Οφείλει να αναζητεί να γνωρίσει το σύγχρονο άνθρωπο με τον τρόπο που αυτός αυτοπεριγράφεται, αφήνοντας έτσι θέση και για την ύπαρξη των άλλων.
- Δεν μπορεί η Θεολογία να λειτουργεί ανιστόρητα. Στο παρελθόν προσαρμόστηκε στο πολιτιστικό περιβάλλον της και χρησιμοποίησε συγκεκριμένα στοιχεία των λαών που τη διαμόρφωσαν, και που σήμερα αποτελούν απλή ανάμνηση κι όχι στοιχεία του σύγχρονου πολιτισμού. Τα σύμβολα και οι δομές της τότε εποχής δεν έχουν πια θέση.
- Η Θεολογία πρέπει να αντιμετωπίζει τον άνθρωπο μέσα από την ατέλειά του.
Μέσα από αυτήν την προοπτική πρέπει η σύγχρονη Θεολογία αφενός να σκιαγραφήσει τα στοιχεία του χαρακτήρα της, αφετέρου να συνθέσει μια νέα πρόταση πολιτισμού, εφόσον στην ακαδημαϊκή κοινότητα έχει τη θέση της ανάμεσα στις άλλες ανθρωπιστικές επιστήμες.
Στο πλαίσιο των σύγχρονων αλλαγών και των ανακατατάξεων που παρατηρούνται, ειδικότερα στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, και την ανάγκη η προσφερόμενη γνώση από τα ΑΕΙ να συνδέεται με την εργασία, την κοινωνία και τον πολιτισμό, η Θεολογία καλείται να αποδείξει τη χρησιμότητά της. (Εισαγωγή στη Σπουδή της Θεολογίας, Δήμητρα Α. Κούκουρα, καθηγήτρια Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ).
Η καλύτερη απόδειξη της χρησιμότητάς της είναι η παραγωγή πολιτισμού παραμένοντας συνεπής προς τον εαυτό της, αφού συνεχώς υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς να παράγει πολιτισμό.
Η παραγωγή, όμως, πολιτισμού προϋποθέτει τη διδαχή όχι μόνο της ομολογιακής πίστης, αλλά και τη διδασκαλία όλων των γνωστών επίσημων θρησκειών, ώστε τα στοιχεία πολιτισμού που θα αποκομίσουμε να είναι ευρύτερα.
Σε αυτήν την κατεύθυνση ορθώς κινείται η δημιουργία Τμήματος Ισλαμικών Σπουδών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονικης.
Γιάννης Τσαμπάζης
Στρατιωτικος ε.α.
Φοιτητής Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ
