Σύγχρονες ιστορικές προκλήσεις και λαϊκοί αγώνες

της Ελένης Πορτάλιου*

Από ποια αφετηρία, ποιες σταθερές αναφορές μπορούμε να κατανοήσουμε τον σύγχρονο αβέβαιο κόσμο που συγκλονίζουν τεράστιες αντιθέσεις, γενικευμένες ανισότητες και συγκέντρωση ισχύος σε παγκόσμιες υπερδυνάμεις, ανταγωνιστικές μεταξύ τους; Πώς μπορούμε να αγωνιστούμε για να αποτρέψουμε ένα δυσοίωνο μέλλον που ήδη εξελίσσεται στο παρόν και κάνει ορατά τρία μείζονα επίδικα τα οποία δυναστεύουν τη συντριπτική πλειοψηφία των κοινωνιών και των ανθρώπων;

1. Ο παγκόσμιος νεοφιλελευθερισμός

Η εκμετάλλευση των ανθρώπων και της φύσης στην εποχή του νεοφιλελεύθερου παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού έχει γίνει απόλυτη και καταστροφική.

Όχι μόνο οι λαϊκές τάξεις αδυνατούν να επιβιώσουν με την αμοιβή της εργασίας τους, αλλά δισεκατομμύρια άνθρωποι λιμνάζουν αχρείαστοι σ’ ένα σύστημα που δεν έχει ανάγκη ούτε να τους εκμεταλλευτεί. Μια παγκόσμια ελίτ υπερπλουσίων, στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας, απομυζά τον παραγόμενο κοινωνικά πλούτο, επιβάλλοντας τα συμφέροντά της μέσα από πολέμους, δικτατορικά, αυταρχικά ή ατελή δημοκρατικά –που προσομοιάζουν στις ολιγαρχίες– καθεστώτα. Οι τοπικοί πόλεμοι προκαλούν γενοκτονίες σε χώρες όπως η Υεμένη και λαούς όπως οι Παλαιστίνιοι και οι Κούρδοι.

2. Η κλιματική αλλαγή

Σ’ αυτό το περιβάλλον, της περιφρόνησης της ζωής και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, επωάζεται η σοβαρότερη πρόκληση στην ανθρώπινη ιστορία –όπως το θέτει ο Μικαέλ Λεβί– αυτή της καταστροφής του πλανήτη από την κλιματική αλλαγή. Δεν πρόκειται για σενάριο επιστημονικής φαντασίας αλλά για επιπτώσεις άμεσα αντιληπτές, που ορίζουν επιτακτικά το σημείο μηδέν, πέραν του οποίου δεν υπάρχει επιστροφή. Ήδη στους πρόσφυγες και μετανάστες των πολέμων και της φτώχειας προστίθενται αυτοί της κλιματικής αλλαγής.

Η σύνοδος στο Παρίσι το 2015, υπό την πίεση μιας παγκόσμιας κινητοποίησης των λαών, έλαβε ορισμένα μέτρα για την αποτροπή αύξησης της θερμοκρασίας πάνω από 2^ο C, ήδη όμως οι επιστήμονες θέτουν ως όριο τους 1,5^ο C. Οι ΗΠΑ, υπό την προεδρία Τραμπ, απέσυραν την υπογραφή τους από την παγκόσμια συμφωνία ενώ η Κίνα δεν έχει καν δεσμευτεί.

3. Φασισμός, ρατσισμός

Στις συνθήκες της παγκόσμιας απορρύθμισης και του γενικευμένου ανορθολογισμού, του συσσωρευμένου μίσους και φόβου, της αβεβαιότητας και της σύγχυσης, των «κρίσεων ταυτότητας» επωάζονται οι μεγαλύτερες πληγές της ανθρώπινης ιστορίας: ο φασισμός και ο ρατσισμός.

Φασιστικά και Ακροδεξιά κόμματα προσεγγίζουν την εξουσία ή αποτελούν δυναμικές αντιπολιτεύσεις σε αρκετές χώρες της Ευρώπης. Στοχοποιώντας τους «ξένους» και τους φτωχούς, τους διαφορετικούς θρησκευτικά και εθνικά, πάντως σε απόλυτη σύμπλευση με τον νεοφιλελευθερισμό, θυμίζουν τη δεκαετία του 1930 και δηλητηριάζουν τις κοινωνίες, όχι μόνο με τη φαιά προπαγάνδα αλλά και με σοβαρά ρατσιστικά εγκλήματα. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας του Pew Research Center, σε συντριπτικά ποσοστά –μέσος όρος 77%– οι Ευρωπαίοι πολίτες συμφωνούν με την υποδοχή προσφύγων από χώρες που οι άνθρωποι προσπαθούν να γλιτώσουν από τη βία και τον πόλεμο και διαφωνούν με τις εφαρμοζόμενες πολιτικές της Ε.Ε.

Το πιο χαρακτηριστικό λαϊκό συγκρουσιακό κίνημα, αυθόρμητο και ταυτόχρονα οργανωμένο είναι αυτό των «Κίτρινων Γιλέκων» στη Γαλλία. Δεν είναι μόνο η άτακτη υποχώρηση Μακρόν και η ικανοποίηση ορισμένων από τα αιτήματα αλλά, κυρίως, η εκπροσώπηση του γαλλικού λαού από το κίνημα (73% υπέρ των «Κίτρινων Γιλέκων», 27% υπέρ Μακρόν). Είναι ότι οι Γάλλοι κέρδισαν την αξιοπρέπειά τους με την επανεμφάνισή τους στη σκηνή της Ιστορίας ως λαός σε αντιπαράθεση με την εξουσία

Μαζικά λαϊκά κινήματα των αποκάτω

Απέναντι στις τρεις μεγάλες προκλήσεις της εποχής μας η κύρια απάντηση είναι μαζικά λαϊκά κινήματα των αποκάτω σε κάθε χώρα και σε σύμπλευση μεταξύ τους. Στοιχεία ανταπόκρισης σ’ αυτή την επιτακτική ανάγκη υπάρχουν ήδη στις κοινωνίες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα:

• Η μεγαλειώδης διαδήλωση των κατοίκων του Κέμνιτς της Ανατολικής Γερμανίας, με το σύνθημα «είμαστε περισσότεροι», ενάντια στα ρατσιστικά εγκλήματα και η εξίσου μαζική διαδήλωση στο Βερολίνο.

• Το συγκλονιστικό κίνημα «Γιαγιάδες Ενάντια στη Δεξιά» στην Αυστρία που έχει κινητοποιήσει δεκάδες χιλιάδες πολίτες για να προστατεύσουν τα εγγόνια τους από τον ρατσισμό και την ξενοφοβία.

• Οι αντιρατσιστικές / αντιφασιστικές οάσεις στο χωριό Ριάτσε και τη Νεάπολη της Ιταλίας χάρις στους εμβληματικούς δημάρχους τους.

• Η εξέγερση ενάντια στη νεοφασιστική κυβέρνηση της Ουγγαρίας που με αλλαγή της εργατικής νομοθεσίας, επιτρέπει στους εργοδότες να εκμεταλλευτούν τους εργαζόμενους έως και 400 ώρες επιπλέον ετησίως.

• Η εξέγερση των συνταξιούχων ενάντια στο ολιγαρχικό καθεστώς Πούτιν που αύξησε το όριο συνταξιοδότησης ώστε να συμπίπτει με τον μέσο όρο ζωής των ανδρών.

• Το πιο χαρακτηριστικό, όμως, λαϊκό συγκρουσιακό κίνημα, αυθόρμητο και ταυτόχρονα οργανωμένο είναι αυτό των «Κίτρινων Γιλέκων» στη Γαλλία. Ο γαλλικός λαός έχει μεγάλες παραδόσεις της republique από τη σκοπιά των λαϊκών τάξεων (Γαλλική Επανάσταση/ξεβράκωτοι, 1848, 1871 Κομμούνα, Γαλλικός Μάης). Δεν είναι μόνο η άτακτη υποχώρηση Μακρόν και η ικανοποίηση ορισμένων από τα αιτήματα αλλά, κυρίως, η εκπροσώπηση του γαλλικού λαού από το κίνημα (73% υπέρ των «Κίτρινων Γιλέκων», 27% υπέρ Μακρόν). Είναι ότι οι Γάλλοι κέρδισαν την αξιοπρέπειά τους με την επανεμφάνισή τους στη σκηνή της Ιστορίας ως λαός σε αντιπαράθεση με την εξουσία.

• Για τη χώρα μας χρειάζεται μια ξεχωριστή αναλυτική συζήτηση. Πάντως, οι μαζικοί αντιμνημονιακοί αγώνες και το 62% του «ΟΧΙ» στο δημοψήφισμα έχουν εγγράψει υποθήκες για τα μέλλον.

*Η Ελένη Πορτάλιου είναι ομ. καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ και συμμετέχει στα κινήματα κατά της υφαρπαγής της δημόσιας περιουσίας, για το περιβάλλον και την πόλη

Σου άρεσε αυτό το άρθρο; Ενίσχυσε οικονομικά την προσπάθειά μας!