«Ο Πλατόνοφ μιλά για ανθρώπους που δεν άλλαξαν τον κόσμο, ενώ θα ήθελαν, σαν σήμερα που οι ήρωες έχουν λιγοστέψει…»
Από τη Χριστίνα Ανδρέου
Με αφορμή τη θεατρική παράσταση του έργου Πλατόνοφ του Άντον Τσέχωφ στον Τεχνοχώρο Cartel στο Βοτανικό, ο σκηνοθέτης Ένκε Φεζολλάρι και ο ηθοποιός Νίκος Αναστασόπουλος μιλούν στον Δρόμο της Αριστεράς για τη σημασία του να έρθει -σε μια περίοδο βαθιάς κρίσης- στο επίκεντρο η έννοια Άνθρωπος.
Ο Άγγελος Τερζάκης έχει γράψει για τον Τσέχωφ: «Υπάρχουν δυο ειδών συγγραφείς καινοτόμοι: Εκείνοι που φέρνουν κάτι το καινούργιο. Το καινούργιο παλιώνει. Και υπάρχουν εκείνοι που φέρνουν κάτι το ανεπανάληπτο. Απ’ αυτούς ο Τσέχωφ… Ανεπανάληπτο στην Τέχνη είναι όχι απλά ένας “τρόπος”, αλλά κάτι το αναφαίρετα προσωπικό, μια μελωδία που δεν μεταφέρεται σε άλλο όργανο. Είναι μια σταθερή συμβολή στην εσωτερική εμπειρία του κόσμου». Ίσως, αναφορικά, με τον Τσέχωφ δεν χρειάζεται να γράψουμε τίποτα περισσότερο ή τίποτα λιγότερο, απ’ αυτό το έξοχο απόσπασμα του Τερζάκη. Μιλάμε για ένα μύθο του παγκόσμιου θεάτρου και μόνον έτσι πρέπει να τον αντιμετωπίζουμε. Αυτός ο μύθος, λοιπόν, με την αφορμή της συμπλήρωσης των 110 χρόνων από το θάνατό του, φαίνεται να έχει και την τιμητική του στις ελληνικές σκηνές, που θέτουν εαυτόν σε γόνιμη αντιπαράθεση με το ιερόν τέρας. Ούτε μία, ούτε δύο, ούτε τρεις οι παραστάσεις με έργα του Τσέχωφ, αλλά εννέα, τουλάχιστον μέχρι στιγμής στα προσεχώς για τον φετινό χειμώνα. Βυσσινόκηπος, Θείος Βάνιας, Γλάρος, Πλατόνοφ…
Ας σταθούμε, όμως, στον Πλατόνοφ, ένα έργο δύσκολο και παρεξηγημένο, που δεν είχε μέχρι στιγμής την τύχη των προαναφερθέντων. Αυτό το δύστροπο, σχεδόν, ατελές, έργο του Ρώσου θεατρικού συγγραφέα, που υπήρξε και το πρώτο του θεατρικό έργο, το οποίο όμως και βγήκε στο φως της δημοσιότητας μετά τον θάνατό του από συστολή του συγγραφέως για την αξία του, επέλεξε η ομάδα Cartel υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Ένκε Φεζολλάρι για να εγκαινιάσει τη νέα σεζόν στον Τεχνοχώρο Cartel στο Βοτανικό. Ο ταλαντούχος σκηνοθέτης με αφορμή τη χθεσινή πρεμιέρα του έργου λέει στον Δρόμο τη Αριστεράς για τον Πλατόνοφ: «Θεωρείται από τα πιο προβληματικά και ατελή έργα του Τσέχωφ. Αυτό με ιντρίγκαρε, η δική μας δηλαδή εκδοχή σε ένα έργο που κινείται ανάμεσα σε θεατρικό και λογοτεχνικό δοκίμιο. Με ιντρίγκαρε ότι ο Τσέχωφ έγραψε το έργο σε ηλικία 18 χρονών, ότι έχει θυμό μέσα του όταν το γράφει, θυμό με τους γονείς του, με τους κοινωνικά ανερχόμενους πολίτες, με την αδικία, με τους γιατρούς, με την αγάπη. Δεν πιστεύω στο θέατρο που δείχνει με το δάχτυλο στον πινάκα, όπως στο σχολείο. Νομίζω ότι ο στόχος για κάθε θεατή που παρακολουθεί μια θεατρική παράσταση είναι να βιώσει αισθήματα, να δακρύσει και να γελάσει, να αφεθεί στη μαγεία του κειμένου και στην ερμηνεία των ηθοποιών που όλοι μαζί, εδώ συγκεκριμένα, κάναμε ένα ταξίδι στη χώρα του Τσέχωφ. Να έχει το κοινό δικαίωμα ενός στοχασμού στη βαθιά ανθρώπινη ύπαρξη, γιατί αυτό είναι το κουκούτσι του Πλατόνοφ και εν γένει του Τσέχωφ, η ανθρώπινη ύπαρξη».
Τη συγκεκριμένη, λοιπόν, χρονική στιγμή ίσως να μην είναι τυχαίο το έργο που επέλεξαν οι Cartel. Ίσως, είναι μια εποχή -και- για εσωτερική ανασκόπηση. Το ξόρκισμα της κρίσης να γίνεται με επιστροφή σε όλα όσα κινούν τα εσωτερικά νήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, σε όλα όσα τη συνθέτουν και την καθορίζουν… Και ο Φεζολλάρι και ο «μεγάλος» της παρέας, ο πεπειραμένος ηθοποιός Νίκος Αναστασόπουλος που στελεχώνει την παράσταση παίζοντας έναν από τους βασικούς ρόλους, μιλούν με ενθουσιασμό και για τη συνεργασία τους με την ομάδα Cartel και για την επιλογή του έργου. Μιλούν για «μια σύγχρονη κολεκτίβα, μια θεατρική γιάφκα, μια οικογένεια» που τους αγκάλιασε, αναφερόμενοι στην ομάδα. Μάλιστα, ο Νίκος, θίγοντας το πρόβλημα της περιοχής που στεγάζεται η νέα αυτή ομάδα, εκφράζει παράλληλα την πίστη του σε κάποιες νέες σκηνές που -καλώς- γεννιούνται σε καιρούς κρίσης, παρ όλες τις αντιξοότητες και παρ όλη την πληθώρα σκηνών στο γεωγραφικό χάρτη της πρωτεύουσας: «Δεν πιστεύω στη σημασία τού να δεις ένα όνειρο το προηγούμενο βράδυ πως έχεις μία σκηνή δική σου και την επόμενη μέρα να το υλοποιήσεις με όποιο τίμημα. Χρειάζονται προϋποθέσεις, να εξασφαλίσεις την υποδομή, γιατί έχουν λίγο παρεξηγηθεί τα πράγματα, και κυρίως χρειάζεται να έχεις ταυτότητα. Το Cartel, λοιπόν, βρίσκεται σε μια άγονη καλλιτεχνικά γραμμή-περιοχή, που όμως έχει βρει τον λόγο ύπαρξής του. Και αυτό φαίνεται και από την ανταπόκριση του κόσμου και τη θερμή υποδοχή πέρυσι. Φαίνεται να λειτουργεί σαν κύτταρο τέχνης που προσπαθεί να ορθώσει τον θεατρικό-καλλιτεχνικό του λόγο με λιγοστά μέσα, αλλά πολλή θέληση, πίστη, αγάπη, σεβασμό και αξιοπρέπεια στους συνεργάτες και στο κοινό και σε αυτό που κάνει. Αυτή, λοιπόν, την αντίληψη τη σέβομαι και βρίσκω, ως ηθοποιός, πως έχει λόγο ύπαρξης. Και ο γεωγραφικός χάρτης, πλέον, στο θέατρο έχει αλλάξει. Και αυτό δεν είναι τυχαίο, αυτή η αποκέντρωση πια των σκηνών, κάτι δείχνει…», σημειώνει χαρακτηριστικά ο Νίκος Αναστασόπουλος.
Γιατί, όμως, ένα κλασικό έργο του 19ου αιώνα το 2014-15 και μάλιστα ένα έργο κατά τα κοινώς λεγόμενα προβληματικό; Τι γόνιμο, τι διαφορετικό μπορεί να προκύψει από τη σύγχρονη αυτή ματιά; Ο Ένκε Φεζολλάρι έχει την απάντηση: «Τα θέματά του είναι καίρια. Οι ήρωες και η γλώσσα του είναι γύρω μας. Μιλά για ανθρώπους που δεν άλλαξαν τον κόσμο, ενώ θα ήθελαν. Σαν σήμερα, που οι ήρωες έχουν λιγοστέψει. Για μένα, στο να επιλέξω ένα έργο πρωταρχικό ρόλο έχει πάντα το μέσα μου, η ανάγκη του να μιλήσω για πράγματα που με αφορούν, για καταστάσεις που αφορούν τον άνθρωπο-κοινωνία, θέματα που αγγίζουν εμένα και τον διπλανό μου, μια τέχνη η οποία αφορά τον πολίτη και όχι η τέχνη για την τέχνη. Η τέχνη που τροφοδοτεί και ξυπνά, που αλλάζει, αφυπνίζει αισθήματα και συνειδήσεις. Μην παρεξηγηθώ, όχι στρατευμένο θέατρο, αλλά ανθρωπιστικό. Ο Άνθρωπος στο επίκεντρο, όπως προτάσσει ο Τσέχωφ, ο βαθιά ανθρωπιστής». Για τον Νίκο από την άλλη, ως ηθοποιό, το έργο αυτό είναι ένα «…πυροτέχνημα, που σβήνει και ανάβει αλλεπάλληλα συναισθήματα και στην ψυχή του ηθοποιού, αλλά και στον θεατή…».
Το έργο, θα λέγαμε, είναι κλασικά… τσεχοφικό και μάλιστα λειτούργησε και ως μήτρα για να αναπηδήσουν από εκεί και τα γνωστά αριστουργήματα του συγγραφέως, όπως επισημαίνουν ο Φεζολλάρι και ο Αναστασόπουλος. «Υπάρχει και εδώ όπως και σε άλλα έργα του Τσέχωφ το παραδοσιακό ρώσικο κτήμα με την έπαυλή του κάπου στο νότο της χώρας, που λειτουργεί ως ένας πραγματικός όσο και συμβολικός χώρος για τους πολυάριθμους ενοίκους και επισκέπτες του, οι οποίοι συστήνουν ταυτόχρονα και μια μικρογραφία της παρακμάζουσας τσαρικής Ρωσίας (καταχρεωμένοι αριστοκράτες, απατεώνες, χωριάτες σε κοινωνική άνοδο, έμποροι, τοκογλύφοι, αλήτες). Στο κέντρο αυτής της ομήγυρης, βρίσκεται ο Πλατόνοφ, ένας ξεπεσμένος αριστοκράτης, διανοούμενος, προϊόν της βαθιάς κοινωνικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα από δεκαετίες. Ευφυής και γοητευτικός, αλαζών και κυνικός, εισβάλλει στο μυαλό και την ψυχή όλων αδιακρίτως και ανασύρει στο φως την ανικανότητά τους να αυτενεργήσουν και εντέλει να ζήσουν…».
Ενδιαφέρον πραγματικά, αν συνυπολογίσει κανείς, ότι το έργο περιλαμβάνει περίπου 85 σκηνές(!) και όπως χαρακτηριστικά συμπληρώνει ο Νίκος «στον Πλατόνοφ, υπάρχουν όλα, ίντριγκα, σασπένς, μελόδραμα, συγκρούσεις, φρενήρης ροή σε σχέση με τα συναισθήματα… Και ο σύνδεσμος με το σήμερα είναι πως μέσα στο έργο ο καθένας μπορεί να “συναντήσει” τον εαυτό του, κομμάτια του εαυτού του, να ταυτιστεί, να χαρεί ή να θυμώσει με αυτό που βλέπει…».
Στα… πρακτικά τώρα της παράστασης, τη μετάφραση, υπογράφει η Μαρία Σκαφτούρα, τα σκηνικά-κοστούμια, η Αλεξία Θεοδωράκη και τους φωτισμούς η Ελίζα Αλεξανδροπούλου, ενώ παίζουν οι ηθοποιοί Νίκος Αναστασόπουλος, Ελεονώρα Αντωνιάδου, Μαρίνα Κανελλοπούλου, Χρυσοβαλάντης Κωστόπουλος, Γιάννης Παπαϊωάννου, Ιάσονας Παπαματθαίου, Μαρία Σκαφτούρα, Νεκτάριος Σμυρνάκης, Παναγιώτης Σούλης, Φαίη Τζήμα και Στέλιος Τυριακίδης.
INFO
Οι παραστάσεις στον Τεχνοχώρο Cartel (Αγ. Άννης & Μικέλη 4-Βοτανικός, στάση μετρό Ελαιώνας) θα πραγματοποιούνται τρεις φορές την εβδομάδα, Παρασκευή-Σάββατο και Κυριακή με τα εισιτήρια στις προσαρμοσμένες στην κρίση τιμές των 12 και 8 ευρώ (μειωμένο) και 5 ευρώ (ατέλειες/άνεργοι).
