Ένα ογκώδες βιβλίο (750 σελίδες), ένας συγγραφέας με δυσκολοπρόφερτο όνομα, παντελώς άγνωστος σε μένα. Ό,τι πρέπει για να μην το διαβάσω!
Το μυθιστόρημα του Henrik Pontoppidan «Ένας ευτυχισμένος άνθρωπος» που κυκλοφόρησε σχετικά πρόσφατα σε μετάφραση Σωτήρη Σουλιώτη από τις εκδόσεις Λέμβος, δεν έμοιαζε αρχικά καθόλου ελκυστικό.
Μέχρι να αρχίσεις να το διαβάζεις και να ανακαλύπτεις ότι βρίσκεσαι μπροστά σε ένα αριστούργημα της λογοτεχνίας, με έναν ήρωα ονειροπόλο που θα χαραχτεί στη μνήμη σου πλάι στους πιο εμβληματικούς ήρωες που μας έχει χαρίσει η παγκόσμια λογοτεχνία.
Καθόλου τυχαία ο Δανός συγγραφέας τιμήθηκε το 1917 με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το οποίο μοιράστηκε με τον συμπατριώτη του Καρλ Άντολφ Γκγιέλερουπ για «τις αυθεντικές περιγραφές του της σύγχρονης ζωής στη Δανία».
Η πορεία του ήρωα που παραπαίει μεταξύ έρωτα και γάμου συμφέροντος, μεταξύ Θεού και Ορθολογισμού, με το βάρος της καταγωγής από οικογένεια ιερέων που θέλει να αποσείσει από πάνω του, με το όνειρο να γίνει πολιτικός μηχανικός και να αλλάξει τη χώρα, ενώ ταυτοχρόνως μια απλή μικροαστική ζωή τον κατεβάζει από τα σύννεφα.
Αγωνίζεται συνέχεια να μη συμβιβαστεί. Πέφτει, ξανασηκώνεται. Αντιμετωπίζει το κατεστημένο και τους αριβίστες που καταφέρνουν να τον συντρίβουν και να διαλύουν τα όνειρά του.
Σκληρή και η εσωτερική μάχη που αποδίδει με αριστουργηματικό τρόπο ο συγγραφέας.
Καθώς διαβάζω διαπιστώνω πως έχω δει την κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος και μάλιστα από τον κορυφαίο σκηνοθέτη Bille August (μπορείτε να τη δείτε στο Netflix). Αν και η ταινία είναι εξαιρετική, με μοναδικές ερμηνείες η γοητεία του γραπτού λόγου πιστεύω υπερτερεί.
Και μπορεί αν μην αντιμετωπίζουμε ακριβώς τα διλήμματα του Περ, του ήρωα του βιβλίου, ωστόσο σε φιλοσοφικό επίπεδο πιάνει την καρδιά των ζητημάτων που με διαφορετικό τρόπο ορίζουν τις ζωές μας.
Το πολύ δύσκολο έργο της μετάφρασης στα ελληνικά υλοποίησε με επιτυχία ο Σωτήρης Σουλιώτης με τον οποίο είχαμε μια ενδιαφέρουσα συνομιλία.
«Αυτό που με αγγίζει περισσότερο στον Pontoppidan είναι το ότι δεν απέχει και πάρα πολύ από έναν σύγχρονο διανοητή της εποχής μας»
Πώς αποφασίσατε να προχωρήσετε στη μετάφραση του «Ένας ευτυχισμένος άνθρωπος»;
Ο λόγος που αποφάσισα να προχωρήσω στη μετάφραση αυτού του βιβλίου ήταν το μεγάλο ενδιαφέρον που έδειξαν οι εκδόσεις Λέμβος για το συγκεκριμένο έργο, και έπειτα υπήρξε και η πρόκληση της μορφής της γλώσσας, στην οποία ήταν γραμμένο το βιβλίο: μια μορφή δανικής καθαρεύουσας, κάτι ανάλογο με τη γραφή του Ροΐδη κ.λπ. Η αρχική μας σκέψη με τον εκδότη ήταν να το μεταφράσω ανάλογα, δηλ. με ελληνική λογοτεχνική καθαρεύουσα, διανθισμένη με δημοτική στα σημεία που μιλάνε οι ήρωες μεταξύ τους, αλλά τελικά αποφασίσαμε να το μεταφράσουμε σε «σοβαρή, διαχρονική, ενίοτε λυρική δημοτική» (η έκφραση δική μου), ούτως ώστε να έχει πρόσβαση σε μεγαλύτερο τμήμα του ελληνικού κοινού. Κάτι τέτοιο, βέβαια, αποτελεί και αυτό πρόκληση για έναν μεταφραστή.
Τι είναι αυτό που σας αγγίζει περισσότερο στον Pontoppidan και στον ήρωα του μυθιστορήματος;
Αυτό που με αγγίζει περισσότερο στον Pontoppidan είναι το ότι δεν απέχει και πάρα πολύ από έναν σύγχρονο διανοητή της εποχής μας, ίσως γιατί τελικά η εποχή που περιγράφει ο συγγραφέας έχει αρκετά κοινά σημεία με τη σημερινή: οι παγκοσμίου εμβέλειας μητροπόλεις γίνονται απλησίαστες στον απλό κόσμο, υπάρχει μεγάλη φτώχεια, αλλά παράλληλα χωρίς κάποιο ιδεολογικό στήριγμα ή μια τάση συλλογικής αντιμετώπισης των αναγκών των μεγαλύτερων στρωμάτων του πληθυσμού. Εκείνη την εποχή δεν ήταν ακόμα ευρέως διαδεδομένη η ιδέα του σοσιαλισμού, σήμερα δε θεωρείται κάτι παρελθοντικό, με αποτέλεσμα ο φτωχός κόσμος απλά να προσπαθεί να επιζήσει χωρίς κάποια ελπίδα, παρά με όνειρα να πλουτίσει κάποτε ατομικά. Ο ήρωας του έργου, ένα φτωχό νέο παιδί με τεράστια θέληση, δύναμη και ταλέντο, αλλά και εγγενείς αδυναμίες ως προς τη δεξιότητά του στις κοινωνικές επαφές, καθώς επίσης και με έντονους προβληματισμούς ως προς το τί είναι σωστό και λάθος, ενσαρκώνει πολλά δανικά χαρακτηριστικά και με συγκινεί ως δείγμα ανθρώπου της δεύτερης πατρίδας μου.
Θα μπορούσατε συνοπτικά να μας μιλήσετε για τη φιλοσοφία του συγγραφέα και ειδικά για τη στάση του απέναντι στη θρησκεία;
Ο συγγραφέας ήταν νατουραλιστής, ξεκάθαρα προοδευτικός και φιλελεύθερος, πατριώτης και εν δυνάμει σοσιαλιστής, καθώς οι ιδέες του σοσιαλισμού δεν ήταν τόσο διαδεδομένες. Επίσης ήταν ενάντια στην Εκκλησία, ίσως όχι τόσο ενάντια στη θρησκεία, αν και συχνά αυτά τα δύο μπερδεύονται, τόσο στο έργο του, όσο και στην πραγματικότητα. Είναι υπέρ της ανεξιθρησκίας και κατά των φυλετικών και άλλων διακρίσεων. Σήμερα θα ήταν ένας ακραιφνής σοσιαλδημοκράτης, μπορεί και κομμουνιστής.
Θεωρεί τη θρησκεία καταπιεστική και όργανο των ανώτερων τάξεων, με σκοπό τον έλεγχο, όμως δεν απορρίπτει τον Θεό, λέγοντας χαρακτηριστικά στο τέλος ότι, «αν δεν υπήρχε Θεός, θα έπρεπε να τον εφεύρουμε».
Είδατε την κινηματογραφική μεταφορά; Πιστεύετε πως αποδίδει το πνεύμα του μυθιστορήματος;
Ναι, αν δεχτούμε, βέβαια, ότι η δράση που εξιστορείται σε ένα βιβλίο και τα παράπλευρα περιστατικά είναι πολύ περισσότερα, πιστεύω ότι το πνεύμα του μυθιστορήματος αποδίδεται κατά ένα 90%. Αυτό που ίσως λείπει είναι το κοινωνικό κομμάτι, δηλ. οι περιπέτειες του ήρωα στο Βερολίνο, όπου γνωρίστηκε με μια παγκόσμια αστική μητρόπολη με μεγάλη φτώχεια για τον απλό εργαζόμενο άνθρωπο (πολλοί άνθρωποι εκείνη την εποχή, με καλούτσικες δουλειές, ήταν άστεγοι, γιατί τα ενοίκια ήταν πάρα πολύ ακριβά) ή νοικιάζανε απλά έναν χώρο για να κοιμούνται (γερμανικά: Schlafstelle), και ζούσαν υπό άθλιες συνθήκες. Αλλά κατά τα άλλα το πνεύμα του βιβλίου αποδίδεται πολύ καλά, και η επιλογή των ηθοποιών είναι 100 % πετυχημένη.
Ποια άλλα έργα του θεωρείτε σημαντικά και γιατί;
Για μένα το πιο σημαντικό είναι το «De dødes rige», δηλ. το «Βασίλειο των Νεκρών», όπου περιγράφεται η Δανία μετά τη φαινομενική νίκη της δημοκρατίας το 1901, ως μία κοινωνία στην οποία τα πολιτικά ιδεώδη σαπίζουν, ο καπιταλισμός προελαύνει και ο τύπος και οι τέχνες εκπορνεύονται. Όλα αυτά με επίκεντρο τον απελπισμένο έρωτα και τα μεταρρυθμιστικά σχέδια ενός νεαρού προοδευτικού που ταλαιπωρείται από ασθένεια. Αλλά εξίσου σημαντικά είναι και τα έργα σχετικά με τη σεξουαλικότητα και τις σχέσεις του ζευγαριού, όπως «den gamle Adam» (1894, «Ο γερο-Αδάμ»), με θέμα τον φόβο για τις γυναίκες που έχουν οι άνδρες και την ανθρώπινη σεξουαλικότητα γενικά και «Borgmester Hoeck og Hustru» (1905, «Ο δήμαρχος Χεκ και η σύζυγός του»), το πορτρέτο ενός τραγικού γάμου, που κυριαρχείται από τη ζήλεια του συζύγου και την απέχθειά του για τη χαρά για τη ζωή που έχει η γυναίκα του.
