ΜΠΕΡΝΑΡ ΚΑΣΕΝ: Πολιτιστικός Ιμπεριαλισμός. Ανθολόγος: Λουκάς Αξελός.
Στο τελευταίο του έργο, ο Herbert Schiller περιγράφει τον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό σαν «το σύνολο εκείνων των διαδικασιών μέσα από τις οποίες μία κοινωνία εισάγεται στο διεθνές σύγχρονο σύστημα και εκείνων των μεθόδων με τις οποίες η κυρίαρχη τάξη οδηγείται με τη γοητεία, την πίεση, τη διαφθορά, να σφυρηλατήσει τους κοινωνικούς θεσμούς, με τρόπο ώστε να ανταποκρίνονται στις αξίες και τις δομές του “κέντρου” του συστήματος ή να κάνει αυτή η ίδια την προπαγάνδα του». Σε αυτή την «ισοπέδωση» των αξιών, τα γλωσσικά φαινόμενα διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο, και τα αγγλικά, η γλώσσα της πρώτης ιμπεριαλιστικής δύναμης, καταλαμβάνουν μία προνομιούχο θέση. Δεν είναι δυνατό πράγματι να περιοριστεί το γλωσσικό ζήτημα σε μία καθαρά τεχνική διάσταση, όπως θα ήθελαν οι κυρίαρχες ομάδες που μπορούν πάντα να βρίσκουν μία λογική και οικονομική δικαιολογία στην κυριαρχία τους.
Μία γλώσσα πράγματι δεν είναι ένας απλός φορέας επικοινωνίας. Αντανακλά όλη την ιστορία, τον πολιτισμό, το σύνολο των αξιών και, όπως έλεγε ο Γκράμσι, «περιέχει τα στοιχεία μίας αντίληψης του κόσμου και μίας κουλτούρας». Δεν είναι λοιπόν ποτέ δυνατό να τροποποιηθεί ατιμώρητα ή με το αζημίωτο ένα ηχο-γλωσσικό σύστημα. Υπάρχουν πάντα νικητές και νικημένοι, παρόλο που οι τελευταίοι, σε πρώτη φάση, δεν αντιλαμβάνονται αμέσως τη ζημιά. Αργά ή γρήγορα, αν η πολιτιστική γενοκτονία δεν έχει ολοκληρωθεί, η διαδικασία απελευθέρωσης θα συνοδευτεί από την επιβεβαίωση μίας γλωσσικής ταυτότητας.
Ο κίνδυνος που απειλεί κάθε ανάλυση πολιτιστικού ιμπεριαλισμού, κυρίως όταν αυτός αντιμετωπίζεται μόνο από τη γλωσσική του πλευρά, βρίσκεται στον περιορισμό σε ένα μόνο παράγοντα, χωρίς να ληφθούν υπόψη και oι οικονομικές και πολιτικές διαστάσεις. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο οικονομικός προηγείται ή γεννάει αυτόματα τον πολιτιστικό, και ότι επομένως ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός είναι μόνο ένα προϊόν της οικονομικής κυριαρχίας: μπορεί να υπάρχει συγχρονισμός ή και αντιστροφή των όρων. Όπως παρατηρεί ο Johan Galtung σε μία κριτική των εργασιών του Roy Preiswerk: «Σύμφωνα με τον Preiswerk, ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός έχει τη δική του φύση. Το να απογυμνώνεις ένα λαό από τον πολιτισμό του, ισοδυναμεί με το να τον απογυμνώσεις από τις πρώτες του ύλες ή την αυτονομία του: αυτός ο τύπος ενεργείας από μόνος του είναι ένα είδος ιμπεριαλισμού και όχι μόνο επειδή αργότερα μπορεί να οδηγήσει σ’ αυτόν τον τελευταίο, όπως συχνά έχει λεχθεί στο παρελθόν».
Μία γλώσσα πράγματι δεν είναι ένας απλός φορέας επικοινωνίας. Αντανακλά όλη την ιστορία, τον πολιτισμό, το σύνολο των αξιών και, όπως έλεγε ο Γκράμσι, «περιέχει τα στοιχεία μίας αντίληψης του κόσμου και μίας κουλτούρας». Δεν είναι λοιπόν ποτέ δυνατό να τροποποιηθεί ατιμώρητα ή με το αζημίωτο ένα ηχο-γλωσσικό σύστημα. Υπάρχουν πάντα νικητές και νικημένοι, παρόλο που οι τελευταίοι, σε πρώτη φάση, δεν αντιλαμβάνονται αμέσως τη ζημιά. Αργά ή γρήγορα, αν η πολιτιστική γενοκτονία δεν έχει ολοκληρωθεί, η διαδικασία απελευθέρωσης θα συνοδευτεί από την επιβεβαίωση μίας γλωσσικής ταυτότητας.
Ο κίνδυνος που απειλεί κάθε ανάλυση πολιτιστικού ιμπεριαλισμού, κυρίως όταν αυτός αντιμετωπίζεται μόνο από τη γλωσσική του πλευρά, βρίσκεται στον περιορισμό σε ένα μόνο παράγοντα, χωρίς να ληφθούν υπόψη και oι οικονομικές και πολιτικές διαστάσεις. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο οικονομικός προηγείται ή γεννάει αυτόματα τον πολιτιστικό, και ότι επομένως ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός είναι μόνο ένα προϊόν της οικονομικής κυριαρχίας: μπορεί να υπάρχει συγχρονισμός ή και αντιστροφή των όρων. Όπως παρατηρεί ο Johan Galtung σε μία κριτική των εργασιών του Roy Preiswerk: «Σύμφωνα με τον Preiswerk, ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός έχει τη δική του φύση. Το να απογυμνώνεις ένα λαό από τον πολιτισμό του, ισοδυναμεί με το να τον απογυμνώσεις από τις πρώτες του ύλες ή την αυτονομία του: αυτός ο τύπος ενεργείας από μόνος του είναι ένα είδος ιμπεριαλισμού και όχι μόνο επειδή αργότερα μπορεί να οδηγήσει σ’ αυτόν τον τελευταίο, όπως συχνά έχει λεχθεί στο παρελθόν».
Μετάφραση: Λ. Ιστικοπούλου, Κ. Κουτσομπέλης, Μ. Μαυρολέων.
Ο Πολιτιστικός Ιμπεριαλισμός (Συλλογικός τόμος), εκδ. Ένωση για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών, Αθήνα 1984.
Σχόλια
