Τα μικρά και μεγάλα πολιτικά ρήγματα που προκαλεί η κρίση του ευρώ στις χώρες που δέχονται επιθέσεις λιτότητας κατά κύματα.
Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου.
Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας. Η εικόνα σήψης και αποσύνθεσης που εμφανίζει η «ενωμένη Ευρώπη» μεταδίδεται σταδιακά από τα άκρα στον κορμό της. Αφού έπληξε τις άπληστες και ανεξέλεγκτες αγορές, αφού απονέκρωσε τις πληττόμενες από την κρίση του χρέους οικονομίες του ευρωπαϊκού Νότου, δηλητηριάζει πια τις σχέσεις των κοινωνιών με την πολιτική, μ’ ένα διπλό, πρωτοφανή τρόπο: η κρίση πολιτικής εκπροσώπησης δεν καταγράφεται μόνο στις ενδείξεις αποσταθεροποίησης που εμφανίζουν τα συστήματα εξουσίας στις χώρες της Ευρωζώνης, οι οποίες προωθούν με συνοπτικές διαδικασίες προγράμματα ισοπεδωτικής λιτότητας εν ονόματι της σωτηρίας του ευρώ. Η κρίση αυτή φέρνει για πρώτη φορά τις κοινωνίες του ευρώ αντιμέτωπες με το ίδιο το ενοποιητικό εγχείρημα που τις έφερε σε αναγκαστική (νομισματική) συνύπαρξη. Όταν ακόμη και στη Γερμανία, που τα δίνει όλα για να επιβάλει τους κανόνες της στη «σωτηρία» του κοινού νομίσματος, το 50% των πολιτών «θέλει πίσω το μάρκο», αναρωτιέται κανείς τι λόγους έχουν να παραμένουν στο ευρώ οι Έλληνες, οι Πορτογάλοι ή οι Ισπανοί.
Ελλάδα το παράδειγμα
Η Ελλάδα, για προφανείς λόγους, εξακολουθεί να είναι το κορυφαίο παράδειγμα αυτής της διπλής πολιτικής κρίσης. Ενώ οι κινητοποιήσεις των συνδικάτων κατά των μέτρων, παρά τις αδυναμίες τους, συνεχίζονται και αναμένεται να κλιμακωθούν, οι δημοσκοπήσεις καταγράφουν μια σαφή τάση απονομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος που προδίδουν πως οι… μούντζες στο κοινοβούλιο δεν είναι περιθωριακή συμπεριφορά: καταλληλότερος πρωθυπουργός ο «κανένας» σε ποσοστό 39%, δυσαρέσκεια από κυβέρνηση και αξιωματική αντιπολίτευση από 76% έως 89%, πρόθεση αποχής από ενδεχόμενες εκλογές 34%, άθροισμα των κομμάτων που στηρίζουν άμεσα ή έμμεσα τα μέτρα στην πρόθεση ψήφου κάτω του 50% (Public Issue).
Οι πρώτες απώλειες στο Νότο
Στις υπόλοιπες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, που τις τελευταίες μέρες δέχονται τις πρώτες ή δεύτερες «δόσεις» της θεραπείας σοκ Ε.Ε- ΔΝΤ, καταγράφονται ήδη οι πρώτες οδυνηρές απώλειες των κυβερνητικών σχηματισμών που έχουν αναλάβει την εργολαβία διεκπεραίωσης των μέτρων.
Η κυβέρνηση του «σοσιαλιστή» Θαπατέρο, που θα προωθήσει το νέο πακέτο λιτότητας ύψους 15 δισ. ευρώ με βασιλικό διάταγμα (!) προκειμένου να αποφύγει μια δοκιμασία στη Βουλή, είδε τη δημοτικότητά της να καταβαραθρώνεται από την επόμενη μέρα ανακοίνωσης των μέτρων. Από το 43,6% του περασμένου Δεκεμβρίου το Σοσιαλιστικό Κόμμα κατρακύλησε στο 33,7% στις τελευταίες δημοσκοπήσεις που φέρνουν το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα πρώτο με 42,8%. Σημαντική ενίσχυση, στο 23,5%, καταγράφουν τα κόμματα της ελάσσονος αντιπολίτευσης. Ωστόσο είναι προφανές ότι ενδεχόμενη πτώση της κυβέρνησης Θαπατέρο υπό το βάρος της κρίσης και της αντίδρασης των συνδικάτων (που ετοιμάζουν γενική απεργία στις 2 Ιουνίου) θα ευνοήσει τον συντηρητικό πόλο του ισπανικού δικομματισμού. Ήδη άλλωστε ο επικεφαλής του Λαϊκού Κόμματος και πρώην πρωθυπουργός Αθνάρ ζήτησε την παραίτηση της κυβέρνησης.
Επί ξυρού ακμής κινείται απ’ την ανάδειξή του στην εξουσία ως κυβέρνηση μειοψηφίας και το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Πορτογαλίας. Ο πρωθυπουργός Ζοζέ Σόκρατες ανακοίνωσε και αυτός νέο πακέτο λιτότητας με μείωση 5% στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων και αύξηση φορολογίας, προκαλώντας νέο κύκλο κινητοποιήσεων από τα συνδικάτα. Στις δημοσκοπήσεις το κυβερνών Σοσιαλιστικό Κόμμα αλλά και το (κατά περίπτωση συγκυβερνών) Σοσιαλιστικό Δημοκρατικό Κόμμα εμφανίζουν αισθητή κάμψη έναντι των εκλογών του Σεπτεμβρίου, ενώ συνεχίζεται η «συσσώρευση» στα αριστερά του πολιτικού φάσματος με το «Μπλόκο» στο 11%.
Κοινωνική δυσφορία για τον Σαρκοζί
Στη Γαλλία, ο Νικολά Σαρκοζί, που διεκδικεί απεγνωσμένα να διατηρήσει το δικαίωμα «συγκυβέρνησης» της Ε.Ε με τη Μέρκελ, προετοιμάζεται για μια απρόβλεπτων διαστάσεων αναμέτρηση με τα συνδικάτα κυρίως για τη νέα ασφαλιστική μεταρρύθμιση, αλλά και για το τριετές πάγωμα των δημοσίων δαπανών που παρασύρει μισθούς και κρατικές επενδύσεις. Το 66% των Γάλλων, σύμφωνα με την τελευταία δημοσκόπηση, εκφράζει δυσαρέσκεια για την προεδρία του. Το ποσοστό αυτό συνάδει και με το 66% των πολιτών που φοβάται μετάδοση της «ελληνικής κρίσης» και στη Γαλλία, παρά τον μηχανισμό «σωτηρίας» Ε.Ε.- ΔΝΤ που στήθηκε για τις επίφοβες χώρες μέλη, Φυσικά η σταθερά καταγραφόμενη κοινωνική δυσφορία στο πρόσωπο του Σαρκοζί εμπεριέχει συγχύσεις και αντιφάσεις. Η πιο παράδοξη αφορά στην υψηλή δημοτικότητα του γενικού διευθυντή του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος Καν που, παρά το παρελθόν σκανδάλων αλλά και τον κυνισμό με τον οποίο υποστηρίζει τα πακέτα λιτότητας, έρχεται πρώτος στις προτιμήσεις των Γάλλων ως υποψήφιος πρόεδρος για το 2012.
Βυθίζεται η δημοτικότητα του Καβαλιέρε
Στην πανευρωπαϊκή εκστρατεία δημοσιονομικής πειθάρχησης των κοινωνιών προσχώρησε και η κυβέρνηση Μπερλουσκόνι, με ένα πρόγραμμα εξοικονόμησης 25 δισ. ευρώ μέχρι το 2012, με πρώτα θύματα τους «υψηλόμισθους» δημοσίους υπαλλήλους, την αυτοδιοίκηση (ήδη πνιγμένη στα χρέη προς τις τράπεζες) και τα επιδόματα αναπηρίας! Ο Καβαλιέρε, που πέρασε σχετικά ανώδυνα τα αλλεπάλληλα κύματα ροζ σκανδάλων, βλέπει τη δημοτικότητα του να κατρακυλάει, ενώ το 62% των Ιταλών δηλώνει ότι έχει από λίγη μέχρι καθόλου εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση συνασπισμού.
Η σιδηρά κυρία εν όψει ήττας
Αλλά και εκτός ευρωπαϊκού Νότου, στη λοκομοτίβα της Ευρωζώνης, τη Γερμανία, το διπλό παιχνίδι σιδηράς καγκελαρίου με τους κερδοσκόπους και τους ψηφοφόρους, το πλήρωσε ακριβά ο συνασπισμός Χριστιανοδημοκρατών- Ελευθέρων Δημοκρατών στη Βόρεια Ρηνανία – Βεστφαλία. Το αποτέλεσμα θεωρείται πρόκριμα ήττας των Χριστιανοδημοκρατών και στις γενικές εκλογές κι αυτό ίσως αποτελεί μια πρόσθετη εξήγηση για τη σπουδή της Μέρκελ να επιβάλει το γερμανικό imperium στην Ευρωζώνη, με μια μεταρρύθμιση του Συμφώνου Σταθερότητας στην πιο αυταρχική, ανοικτά δικτατορική εκδοχή του. Την ώρα που τα γερμανικά συνδικάτα αφυπνίζονται και αντιλαμβάνονται ότι, στο όνομα της σωτηρίας του ευρώ, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες υφίστανται σήμερα όσα υπέστησαν οι Γερμανοί με την «Ατζέντα 2010» και τη μεταρρύθμιση Hartz την τελευταία δεκαετία, η πολιτική ελίτ της χώρας τους προσπαθεί να τους πείσει ότι η λύση δεν είναι να τους αποδώσει την αύξηση της παραγωγικότητας που τους στέρησε, αλλά να την αρπάξει από τις φτωχότερες κοινωνίες του Νότου.
Κρίση πολιτικής ηγεσίας
Η κρίση του χρέους και του ευρώ, που εξελίσσεται ολοφάνερα και σε κρίση πολιτικής ηγεσίας στην Ευρωζώνη, είναι μάλλον απίθανο να αφήσει αδιατάρακτες τις πολιτικές ισορροπίες σε κάθε χώρα μέλος. Κάποιες πρώτες απτές ενδείξεις θα δώσουν οι πρόωρες εκλογές που θα διεξαχθούν – με ιδιαίτερες εθνικές ατζέντες- στην Ολλανδία και στο Βέλγιο, στις 9 και στις 13 Ιουνίου αντίστοιχα. Οι αντιδράσεις των κοινωνιών και οι μικρές ή μεγάλες μετατοπίσεις της κοινής γνώμης δεν είναι φυσικά μονοσήμαντες. Μπορούν να εκτραπούν στ’ αριστερά ή στα δεξιά του πολιτικού φάσματος, μπορούν να απορροφηθούν ακόμη και από ακραία συντηρητικά μορφώματα ή να οδηγηθούν σε μαζική πολιτική αποστράτευση, τάση εξαιρετικά δυναμική σε όλη την Ε.Ε. όπως κατέδειξαν και οι προηγούμενες ευρωεκλογές. Είναι επίσης άγνωστη η έκταση και η ένταση που θα πάρουν οι κοινωνικές και συνδικαλιστικές αντιδράσεις όταν τα πακέτα λιτότητας μπουν σε εφαρμογή, ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Γαλλία, που έχει δικαίως τη φήμη του «κοινωνικού εργαστηρίου» όλης της Ευρώπης.
Ωστόσο, το σημαντικό νέο στοιχείο στους πολιτικούς κλυδωνισμούς που προκαλεί η κρίση του χρέους είναι η ενιαία υπόσταση που αποκτά στις περισσότερες κοινωνίες της Ε.Ε. «Δεν υπάρχει ελληνική κρίση, υπάρχει μια παγκόσμια κρίση», ήταν το σύνθημα διαδηλωτών που εξέφρασαν την αλληλεγγύη τους στην Ελλάδα αυτή την εβδομάδα στις Βρυξέλες, στη Φρανφκούρτη και αλλού. Και, κυρίως, είναι κρίση ευρωπαϊκή. Οι Ευρωπαίοι, εκτός του ότι αντιμετωπίζουν την προοπτική μιας απότομης επιδείνωσης εισοδημάτων και δικαιωμάτων, παρατηρούν με απορία μια δράκα ηγετών να διαγκωνίζονται και να διαπληκτίζονται ρητορικά, να κάνουν θεαματικές θεσμικές πιρουέτες εις βάρος της δημοκρατίας, να απειλούν με σκληρή τιμωρία τις «απείθαρχες κοινωνίες» με μοναδικό πλέον επιχείρημα υπέρ του ευρώ τον εκβιασμό ότι είναι άγνωστο πόσο πιο βαρύ και επώδυνο μπορεί είναι το τίμημα μιας αποχώρησης απ’ αυτό. Όμως, πόσο πιθανό και για πόσο διάστημα είναι δυνατό να διατηρηθεί μια νομισματική ένωση θεμελιωμένη στον φόβο;
Δημοσιονομικό «Δ΄ Ράιχ»
Πριν από δυο εβδομάδες ήταν ο Σαρκοζί που «χτύπησε τη γροθιά στο τραπέζι» και απείλησε με αποχώρηση από το ευρώ αν η Μέρκελ δεν συναινούσε στον ευρωπαϊκό μηχανισμό «στήριξης» του ευρώ (για την ακρίβεια των τραπεζών) με 1 τρισ Αλήθεια, μύθος; Ίσως δεν το μάθουμε ποτέ. Ξέρουμε πάντως ότι αυτή τη φορά είναι η Μέρκελ που χτυπά τη γροθιά στο τραπέζι για να επιβάλει την επιχείρηση «δημοσιονομική αρετή» στην πιο αυταρχική εκδοχή της. Οι εισηγήσεις της γερμανικής ηγεσίας για την «οικονομική διακυβέρνηση» της Ευρωζώνης που ουσιαστικά έχουν ήδη υιοθετηθεί από τη Γαλλία και τους λοιπούς «υπηκόους» της Ε.Ε. μετατρέπουν την νομισματική ένωση σε «φυλακή». Σε τέτοιο μάλιστα βαθμό που ακόμη και οι φανατικότεροι υποστηρικτές του «Συμφώνου Σταθερότητας» βλέπουν στη σχεδιαζόμενη μεταρρύθμισή του ένα δημοσιονομικό «Δ΄Ράιχ».
Η γερμανική κυβέρνηση προτείνει:
– Οι παραβάτες του Συμφώνου να τιμωρούνται με προσωρινή ή και μόνιμη διακοπή των κοινοτικών πιστώσεων που δικαιούνται.
– Απώλεια του δικαιώματος ψήφου στα Συμβούλια Υπουργών για ένα χρόνο, αλλαγή εξαιρετικά δύσκολη και χρονοβόρα, μια και απαιτεί μεταρρύθμιση της Συνθήκης της Λισσαβώνας.
– Συνταγματική κατοχύρωση των χαμηλών ελλειμμάτων σε κάθε χώρα της Ε.Ε., στα πρότυπα του γερμανικού συντάγματος.
Στο βαθμό που υιοθετηθούν οι προτάσεις αυτές, εκτός του ότι καταλύουν κάθε έννοια δημοκρατίας και εθνικής κυριαρχίας εν ονόματι της «πολιτικής ολοκλήρωσης» Ευρωζώνης και Ε.Ε, καθιστούν τη νομισματική ένωση «φυλακή αιώνιας λιτότητας» για τις κοινωνίες του ευρώ.
Το ερώτημα είναι γιατί οι αγορές αντιδρούν με τόσο έντονα αποδοκιμαστικό τρόπο στις προσπάθειες της ευρωπαϊκής ελίτ θωρακίσει το ευρώ. Μία εξήγηση έδωσε το μίνι κραχ αλλά και το πολιτικό αλαλούμ στην Ε.Ε. που προκάλεσε η μονομερής απόφαση της γερμανικής κυβέρνησης να απαγορεύσει το λεγόμενο short selling, δηλαδή το δικαίωμα των κερδοσκόπων αγοράζουν και να πωλούν χρεόγραφα με… αέρα κοπανιστό. Μια ακόμη εξήγηση δίνει η ανάλογη αντίδραση της Wall Street στην απόφαση της αμερικανικής Γερουσίας να δώσει το πράσινο φως στη μεταρρύθμιση Ομπάμα για τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Κατά τα φαινόμενα υπάρχει μια συντεταγμένη (ή απλώς αγελαία) αντίδραση του πιο επιθετικού τμήματος της διεθνούς κερδοσκοπίας στις δειλές απόπειρες των κυβερνήσεων να τεθούν κάποιοι φραγμοί στις κινήσεις των κεφαλαίων. Αιχμή αυτής της αντίδρασης είναι το σκληρό «σορτάρισμα» του ευρώ η ισοτιμία του οποίου από ώρα σε ώρα θυμίζει καρδιογράφημα. Στόχος, μια τιμή ακόμη και 1: 1 έναντι του δολαρίου, γεγονός που για κάποια «ταμεία» θα σημάνει (κατά ορισμένες εκτιμήσεις) κέρδη έως 1 τρισ. δολάρια. Για να «βγει» το στοίχημα αυτό, τα κερδοσκοπικά κεφάλαια θα ήθελαν να δουν μια χώρα να αναγκάζεται να βγεί από την ευρωζώνη ή να οδηγηθεί σε ελεγχόμενη χρεοκοπία.
Παραδόξως, η Γερμανία που υποτίθεται ότι ανθίσταται σθεναρά στο στοίχημα αυτό των κερδοσκόπων, τους αντιπαρατίθεται με τα ίδια ακριβώς όπλα: πιέζει μέχρι συντριβής τις χρεωμένες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου και τις εξωθεί σε μια κατάσταση ελεγχόμενης χρεοκοπίας που ίσως, κάποια στιγμή, κάνει ελκυστική ακόμη και την έξοδο από το ευρώ. Όπως δήλωσε συβιλλικά στο Spiegel ο πρώην πρόεδρος της Bundesbank Καρλ Ότο Περλ, «η Ελλάδα θα βγει από το ευρώ, θα γυρίσει στη δραχμή. Θα έρθει η στιγμή που θα είναι η καλύτερη λύση».
