«– Εσείς οι “ηλικιωμένοι νέοι” μάθατε όλοι να μιλάτε ωραία. Πλούσια λόγια γεμάτα υποσχέσεις. Πού είναι κύριε οι μεγάλες πράξεις; Τι έγιναν τα νεανικά σας όνειρα; Το ανάστημα που θα σηκώνατε; Οι αποφάσεις που πήρατε; Ή μήπως σας τύλιξαν κι εσάς οι ολοσέλιδες διαφημίσεις; Μια θεσούλα βολική; Ένας μισθός που δεν τον περιμένατε; Ένα γραφείο κοντά σε φωτεινό παράθυρο; Με το τηλέφωνο ανάμεσα στα δάχτυλα;
Ώ, καλημέρα σας κύριε προϊστάμενε. Πώς περάσατε τη Κυριακή σας; Ουφ, τι ζέστη που έκανε σήμερα… Εφέτος έχουμε πολύ περισσότερους τουρίστες από πέρυσι. Πού θα πάτε το καλοκαίρι; Δεν έρχεστε μέσα για ένα ποτό;
(Τα λόγια της πέφτουν πάνω σε διαβάτες ανύποπτους. Μονάχα η τελευταία ερώτηση κάνει μια κυρία να γυρίσει απορημένη.)
– Πώς βλέπετε τα πράγματα; (ρωτάει με κάποια σημασία). Μιλάτε πιο σιγά γιατί θα σας ακούσουν.
(Το θυροτηλέφωνο παραμένει σιωπηλό. Δεν ακούγεται παρά μόνο ο θόρυβος από τη συνηθισμένη κίνηση του δρόμου και τέλος σβήνει κι αυτό σιγά σιγά, μαζί με την εικόνα.)
ΤΕΛΟΣ»
Ροβήρος Μανθούλης, Πρόσωπο με πρόσωπο – εκδόσεις Εξάντας
Πριν από λίγες μέρες η Ταινιοθήκη της Ελλάδος παρουσίασε την ταινία του Ροβήρου Μανθούλη Πρόσωπο με πρόσωπο (1966) σε ψηφιακή αποκατάσταση 4Κ. Όπως σημειώνεται: «Η αποκατάσταση εικόνας και ήχου έγινε από τα πρώτης γενιάς αρνητικά 35mm που συντηρούνται στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος.» Υπεύθυνη του έργου αποκατάστασης ήταν η Ηλέκτρα Βενάκη.
Βλέποντάς την πολλές δεκαετίες από τότε που την παρακολούθησα για πρώτη φορά, εντυπωσιάστηκα πραγματικά από το πόσο σημερινή έμοιαζε κι ας μας έδειχνε εικόνες της Αθήνας του 1966.
Το σενάριο της ταινίας είχε κυκλοφορήσει το 1976 από τις εκδόσεις Εξάντας. Εκεί αναδημοσιεύτηκε και η κριτική του Γιάννη Καλλιόρη από την Επιθεώρηση Τέχνης (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1966), αλλά κι ένας ποιητικός, σύντομος και περιεκτικός πρόλογος από τον ίδιο τον Μανθούλη, όπου τη χαρακτηρίζει «Μπαλάντα, νουβέλα, τοιχογραφία, χορογραφία, Αττική κωμωδία και τηλεβόας, “Κολλάζ” ανασυγκολλημένης μνήμης και λαογραφία του άστεως. Παράσταση, αναπαράσταση, επανάσταση στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως η Ελλάς.»
Γράφει ακόμα: «Δέκα χρόνια μετά: Ιούλης 1965, προάγγελμα διχτατορίας. Βιώματα τριάντα χρόνων, συμπιεσμένα, ποδοπατημένα, ζητούν να εκδηλωθούν όλα μαζί στις πλατείες… Δυο υπέρτατες λογοκρισίες: Οικονομική κι Πολιτική. Πολιτικός κινηματογράφος: έτος μηδέν. Μια ξαφνική πνευματική επιστράτευση…»
Μας δίνει τα υλικά, του πώς γράφτηκε το σενάριο και γυρίστηκε αυτή η ταινία-σταθμός.
Ο εκμαυλισμός των διανοουμένων της Αριστεράς, όταν έρχονται σε επαφή με την εξουσία. Την άρχουσα τάξη. Απώθηση και γοητεία. Απόλαυση και τύψεις, ενοχές. Στιγμές με πλάνα που τα λένε όλα. Παράλληλες σκέψεις που τις ακούμε φωναχτά. Όνειρα και εφιάλτες.
Η εφημερίδα (η Αυγή; ) διπλωμένη στην τσέπη για να μη φαίνεται. Χιούμορ σαρκαστικό, όταν ο αριστερός καθηγητής αγγλικών συνοδεύει τη μητέρα της μαθήτριας στα ψώνια κρατώντας το σκυλάκι της.
Κανένα πλάνο στην τύχη… Όμως νομίζω αυτά μπορεί να τα γράψει καλύτερα η Ιφιγένεια Καλαντζή…
Η γεύση που μου άφησε η ταινία είναι αυτή του τελευταίου διαλόγου μέσω θυροτηλεφώνου ανάμεσα στον καθηγητή και τη μαθήτριά του. Ανάμεσα σε δυο ερωτευμένους που τους χωρίζουν οι ταξικές διαφορές.
Ωστόσο τα μαθήματα που της έδωσε δεν πήγαν στο πουθενά. Και τώρα είναι αυτή που του ζητά τον λόγο για την παραίτηση και τον εκμαυλισμό του.
Γράφει ο Καλλιόρης:
«…τούτη η φωνή θα αποκτήσει έναν απρόσωπο φορέα, θα υψωθεί σε αφαίρεση- “επιμύθιο” που θα διαγράφει ακριβώς την τύχη αυτών των νέων, στους οποίους τα ιδανικά και ο προσανατολισμός στη ζωή δεν έχουν υπερβεί την πρωτοπλασματική τους σύσταση, δεν έχουν υψωθεί σε πλήρη στάση ζωής και αργά ή γρήγορα θα υποκύψουν στις πιέσεις του “κατεστημένου” και θα χαωθούν μέσα στους τρομερούς μηχανισμούς του…»
Προφητική η ταινία, αν και γυρισμένη πριν από μισό αιώνα και πλέον μας δείχνει τις ρίζες της κατάστασης που ζούμε σήμερα. Των ματαιωμένων αγώνων και των παραιτημένων αριστερών. Παίρνουν αγκαλιά τις τύψεις τους και λένε τελικά το μεγάλο «ναι».
Σκεφτείτε σε πόσους ανταποκρίνονται τα λόγια της αρχής…
Ο Ροβήρος Μανθούλης που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή μάς έχει αφήσει μια σημαντική παρακαταθήκη με το σύνολο του έργου του. Αξίζει να το (ξανα)δούμε, αλλά και να διδαχθούμε.
