Μετά τις Πράξεις Βεβαίωσης Παράβασης για την Ελληνικός Χρυσός
του Ν. Μοσχούδη*
Για να απαντηθεί το ερώτημα του τίτλου, η «Απόφαση Σκουρλέτη» και οι Πράξεις Βεβαίωσης Παράβασης (ΠΒΠ) της Επιθεώρησης Περιβάλλοντος για την Ελληνικός Χρυσός (Ε.Χ.) πρέπει να ιδωθούν ως επιστέγασμα της συνολικής πορείας της «επένδυσης» των Σκουριών. Απόφαση και Πράξεις δεν προέκυψαν σαν κεραυνός εν αιθρία, αλλά ήταν αποτέλεσμα μιας «κακής αρχής» στην αδειοδότηση και ακόλουθα καταγγελιών για παρανομίες και αθετήσεις υποχρεώσεων της Ε.Χ. Ενώ ο κόσμος βοούσε, οι αρμόδιες υπηρεσίες έπαιζαν τον ρόλο του κωφού και χρειάστηκε η αλλαγή πολιτικής ηγεσίας για να ανασυρθούν οι εκθέσεις παράβασης από τα συρτάρια του υπουργείου (κάπως σαν τη λίστα Λαγκάρντ). Η Ε.Χ. και τα μέσα της διατυμπανίζουν, φυσικά υποκριτικά, ότι τα παραπάνω είναι συνωμοσία των εχθρών των επενδύσεων.
Η «επένδυση»
Θα χρειάζονταν τόμοι για περιγραφεί η ιστορία της «επένδυσης» όπου εκτυλίχτηκαν σκηνές τριτοκοσμικού κάλλους για να στηθεί και να προχωρήσει. Αρχίζει με τη σκανδαλώδη σύμβαση παραχώρησης με μηδενικό τίμημα και χωρίς διαγωνισμό, ακολουθεί η διαβούλευση-παρωδία επί της ΜΠΕ και η έκδοση της ΚΥΑ ΕΠΟ με ανυπόστατους όρους, συνεχίζει η αδειοδότηση των έργων με φωτογραφικές ρυθμίσεις. Όλα τα προηγούμενα συνέβησαν ενώ ήταν γνωστές οι ιδιαιτερότητες της «επένδυσης» που την κάνει να διαφέρει μακράν αρνητικά από μια «συνηθισμένη» πολυεθνική επένδυση.
Η εξόρυξη χρυσού είναι από τη φύση της εχθρική σε περιβάλλον και άνθρωπο. Η Eldorado διαφημίζεται ως «επενδυτής χαμηλού (περιβαλλοντικού) κόστους». Η δραστηριότητα λειτουργεί με αθέμιτο ανταγωνισμό στις υπόλοιπες δραστηριότητες λόγω χρήσεων γης και καταστροφής φυσικών πόρων (με πρώτο το νερό). Οι μεταλλευτικές δραστηριότητες θα υπερβούν τη φέρουσα ικανότητα της περιοχής. Το μόνο κοινωνικό όφελος είναι πρόσκαιρες θέσεις εργασίας που δεν αντισταθμίζουν τις απώλειες από άλλες δραστηριότητες. Το μόνο προσδοκώμενο δημόσιο οικονομικό όφελος είναι τα έσοδα από φορολόγηση των καθαρών μετάλλων της μεταλλουργίας, αν αυτή δεν αποδειχτεί τελικά φούσκα.
Το Δημόσιο
Αν το Δημόσιο είχε πρόθεση να υπερασπιστεί το συμφέρον του, τότε θα απαντούσε στις προτάσεις του επενδυτή με κανόνες και θα ζύγιζε επιστάμενα τα οφέλη και τα τιμήματα. Εδώ οι όροι της Ε.Χ. έγιναν αποδεκτοί χωρίς αντίλογο, κάτι σαν έγκριση παιδικής χαράς. Ενώ η ανεξάρτητη επιστήμη έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου ότι οι όροι είναι από έωλοι έως ανύπαρκτοι, η ΚΥΑ ΕΠΟ εκδόθηκε με πρεμούρα και τυμπανοκρουσίες από τα μέσα της διαπλοκής. Ενώ οι αρμόδιες αρχές όφειλαν να είναι απαιτητικές, άρχισαν τα στραβά μάτια και τις εκπτώσεις στις τεχνικές άδειες και στους ελέγχους (π.χ. η «Επιστημονική Επιτροπή Ελέγχου Τήρησης Περιβαλλοντικών Όρων», ΕΕΕΤΠΟ, σαν όρος της ΚΥΑ ΕΠΟ δεν λειτούργησε ποτέ, αν και με αμειβόμενα στελέχη). Το αποτέλεσμα ήταν να ξεφυτρώσει το κρατικοδίαιτο και ασύδοτο «κράτος εν κράτει» των Σκουριών με επιδόσεις σε καταστροφή, εκμαυλισμό, δωροδοκίες και κοινωνικό διχασμό.
Η «απόφαση Σκουρλέτη»
Η «απόφαση Σκουρλέτη» χτύπησε στην «καρδιά» της «επένδυσης», τη μεταλλουργία, που συνδέεται με την υποχρέωση από τη σύμβαση παραχώρησης να παραχθούν καθαρά μέταλλα με ασφαλή περιβαλλοντικά τρόπο. Όλοι γνώριζαν ότι το μετάλλευμα περιέχει τόσο πολύ αρσενικό που κανείς δεν εγγυάται μέχρι σήμερα (ούτε η εφευρέτρια Outotec Φινλανδίας, ούτε κάποια εφαρμογή στην υφήλιο) ότι η μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς να ξεφεύγει θανατηφόρο αρσενικό ανεξέλεγκτα στην ατμόσφαιρα. Η ΚΥΑ ΕΠΟ εκδόθηκε με τον σαφή όρο να πιστοποιηθεί η ασφάλεια της μεθόδου με επιτόπιες πιλοτικές δοκιμές και με τροφοδοσία από την τοπική (αρσενικούχα) πρώτη ύλη σε διάστημα τριών χρόνων. Η Ε.Χ., τελικά, δεν παρέδωσε κανένα αποτέλεσμα και ισχυρίζεται ότι οι δοκιμές γίνονται στα εργαστήρια της Outotec γιατί οι επιτόπιες δοκιμές κοστίζουν(!). Κανένας λογικός νους δεν μπορεί να πιστέψει ότι:
– Ένας κατά συρροή ψευδόμενος τώρα λέει αλήθεια.
– Γίνονται δοκιμές με τοπική πρώτη ύλη χωρίς να δίνονται αποτελέσματα.
– Η Outotec είναι ανόητη και δεν θέλει να βγάλει δισ. από την πατέντα της.
– Σκοπός δεν είναι μια «αρπαχτή» της Ε.Χ. με κάθε τίμημα.
Οι Πράξεις Βεβαίωσης Παράβασης
Οι ΠΒΠ αναδείχνουν κάτι πιο σημαντικό από τα προηγούμενα, ότι ακόμα και οι νόθες μελέτες με τις οποίες οι Αρχές αδειοδότησαν την Ε.Χ. γίνονται από την ίδια κουρελόχαρτο όπως φαίνεται από την ποσότητα και την ποιότητα των παραβάσεων. Οι παραβάσεις κατηγοριοποιούνται και αναφέρονται επιγραμματικά οι πιο σημαντικές:
- Απόκρυψη επικινδυνότητας προϊόντων και αποβλήτων. Η απόκρυψη γινόταν στη φάση της αδειοδότησης (τοξικά και επικίνδυνα βαφτίζονταν ακίνδυνα) ώστε η Ε.Χ. να αποφεύγει την εφαρμογή αυστηρών μέτρων ασφαλείας (για εργαζόμενους, περιοίκους και περιβάλλον) όπως διατάξεις SEVESO και ΒΑΜΕ (Βιομηχανικά Ατυχήματα Μεγάλης Έκτασης) στα εργοστάσια εμπλουτισμού Στρατωνίου και Ολυμπιάδας. Αυτό σημαίνει ότι πολλοί όροι πλέον δεν υφίστανται όπως και οι σχετικές άδειες. Ένα άλλο σχετικό παράδειγμα είναι η απόκρυψη της ύπαρξης, σε όρια πολύ πάνω από τα επιτρεπτά, καρκινογόνου αμιάντου στο μετάλλευμα των Σκουριών.
- Μη σύννομη αποθήκευση και ανεξέλεγκτη απόρριψη αποβλήτων. Η Ε.Χ. αποθηκεύει αρσενικούχα απόβλητα σε χώρους ακατάλληλους, χωρίς άδεια και προδιαγραφές (ακόμα και σε… κάδους) αντί σε ΧΥΤΕΑ (Χώροι Υγειονομικής Ταφής Επικίνδυνων Αποβλήτων). Τα ίδια απόβλητα διακινούνται από εταιρία μη επικίνδυνων με πιο πιθανό το αρσενικό να καταλήγει στο ποτήρι ή στο πιάτο μας.
- Μη τήρηση όρων και προδιαγραφών σε αδειοδοτημένα έργα διαχείρισης επικίνδυνων προϊόντων και αποβλήτων. Η εκχώρηση για διαχείριση των τελμάτων αρσενο-σιδηρο-πυριτών της Ολυμπιάδας και αποκατάσταση της περιοχής, έγινε με δημόσιο «δωράκι» στην Ε.Χ. τον περιεχόμενο χρυσό και άργυρο. Η Ε.Χ. προτίμησε να πάρει τα μέταλλα (χωρίς άδεια, αυτά που εξάγονται αφορολόγητα από το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, βλ. παρακάτω) και να… ξεχάσει την αποκατάσταση. Το «δωράκι» ήταν 100 εκατομμύρια ευρώ, αφού το κόστος αποκατάστασης είναι 30 εκατομμύρια και τα μέταλλα έχουν αξία 130 εκατομμύρια.
Στην περίπτωση του ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακκα οι «παραλείψεις» γίνονται εγκληματικές αφού αυτός θα δέχεται τοξικά απόβλητα από όλες τις μονάδες της «επένδυσης» και οι όροι ασφαλείας σε περίπτωση ατυχήματος επηρεάζουν όλο το θαλάσσιο μέτωπο προς το Αιγαίο (ΧΥΤΕΑ και μελλοντικές μονάδες αποθήκευσης θειικού οξέος «κάθονται» σε σεισμικό ρήγμα). Ενώ εκφράζονταν σοβαρές επιφυλάξεις για τα ζητήματα ασφαλείας του ΧΥΤΕΑ και ενώ από τη Διοίκηση υιοθετήθηκαν όροι ελαστικοί, σήμερα ακόμα και αυτοί καταπατούνται από την Ε.Χ. κατά συρροή. Ξεκινούν εργασίες χωρίς έκδοση άδειας, δεν τηρούνται οι προδιαγραφές στεγανοποίησης, δεν παρίσταται πιστοποιημένος φορέας ποιοτικού ελέγχου, δεν διεξάγονται τα υποχρεωτικά πιλοτικά πεδία δοκιμών, δεν τηρούνται πρωτόκολλα ελέγχων (που μάλλον δεν έγιναν ποτέ).
- Αυθαιρεσίες σε μετρήσεις, χαρακτηρισμό και κοινοποίηση παραμέτρων επικινδυνότητας. Αφορά σε μετρήσεις τις οποίες η Ε.Χ. είτε δεν πραγματοποιεί, ως οφείλει, είτε παρέχει ελλιπή ή ψευδή στοιχεία στις Αρχές. Αυτό συμβαίνει σε υγρά απόβλητα με ελλιπή επεξεργασία που εμφανίζονται (με λαθροχειρία στον τρόπο των μετρήσεων) σαν να εκπληρώνουν τις απαιτήσεις της νομοθεσίας και τα οποία τελικά καταλήγουν στον υδροφόρο, τη θάλασσα και τη διατροφική αλυσίδα. Ακόμα συμβαίνει σε στερεά απόβλητα τα οποία αυθαίρετα χαρακτηρίζονται σαν αδρανή ή σαν μη απόβλητα ώστε να διακινούνται και να διατίθενται σαν άμμος ή χαλίκι.
- Διεξαγωγή δραστηριοτήτων χωρίς έκδοση άδειας. Η Ε.Χ. κάνει δραστηριότητες «με άδεια από τη σημαία» μέσα στο κλίμα ασυδοσίας που επικρατεί. Παραδείγματα η έναρξη εργασιών χωρίς άδεια στον ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακκα, στα έργα «αποκατάστασης» Ολυμπιάδας και αλλού.
- Μη σύννομη διακίνηση επικίνδυνων προϊόντων. Οι τοξικές βόμβες μεταφέρονται από τις εγκαταστάσεις της Ε.Χ. σε γειτονικές περιοχές. Ενώ η διακίνηση πρέπει να γίνεται από τον Λιμένα Στρατωνίου, χρησιμοποιούνται τα Λιμάνια Θεσσαλονίκης και Σταυρού χωρίς να τηρούνται οι κανόνες ασφαλείας οδικής και θαλάσσιας μεταφοράς (π.χ. δεν δηλώνεται η επικινδυνότητα στις αρμόδιες λιμενικές Αρχές). Για τις οικονομικές Αρχές που αναζητούν μνημονιακά «ισοδύναμα»: ούτε ο περιεχόμενος χρυσός και άργυρος δηλώνονται από την Ε.Χ. και άρα εξάγονται λαθραία και αφορολόγητα.
Τι δείχνει η ανάλυση των Πράξεων Βεβαίωσης Παράβασης
– Στόχευση της Ε.Χ. είναι η μείωση του κόστους της «επένδυσης» με μέτρα ασφαλείας αμελητέου κόστους και η διασκέδαση του φόβου εργαζομένων και κατοίκων ότι διατρέχουν κίνδυνο.
– Οι παραβάσεις σηματοδοτούν τις προθέσεις της Ε.Χ. και για τα υπόλοιπα έργα που βρίσκονται σε εξέλιξη, π.χ. η απειλή του περιβάλλοντος και της υγείας στο μέλλον θα προέρχεται από το αρσενικό της μεταλλουργίας, από τον αμίαντο των Σκουριών και ποιος ξέρει από τι άλλο κρυμμένο που θα αποκαλυφτεί.
– Ε.Χ. και Δημόσιο είναι συνυπεύθυνοι σε μια επιχείρηση εξαπάτησης, αλλιώς τα δημόσια στελέχη (που δέχονταν π.χ. τα επικίνδυνα υλικά σαν ακίνδυνα) ήταν ανεύθυνοι σε θέσεις ευθύνης(;).
Τελικά συμπεράσματα
– Ο «επενδυτής» ήρθε για να λαφυραγωγήσει σε βάρος πόρων και ανθρώπων «ρίχνοντας» όσο μπορεί το κόστος της «επένδυσης» και αθετώντας την υπογραφή του με κάθε τρόπο, δημιουργώντας έτσι μια περιβαλλοντική και αναπτυξιακή νάρκη που πρέπει να εξουδετερωθεί. Αν σήμερα η χώρα και η κοινωνία έχουν ανάγκη από έναν υγιή αναπτυξιακό δρόμο ταχύτητας, η «επένδυση» των Σκουριών στέκεται βασικό εμπόδιο στην προσπάθεια αυτή.
– Οι Σκουριές προχώρησαν χάρη στα χατίρια και τις εκπτώσεις του Δημοσίου στον δήθεν φερέγγυο «επενδυτή». Η σχέση Ε.Χ.-Δημοσίου καθοριζόταν από την προσδοκία ότι το καθεστώς της διαπλοκής θα συνεχίσει να υπάρχει, οι εξελίξεις όμως τους διέψευσαν. Αν χρειάζεται να τιμωρηθούν και να εκλείψουν η διαπλοκή, η διαφθορά και η ανομία, τότε αυτά περνούν μέσα από τη συνολική αναθεώρηση της «επένδυσης» των Σκουριών που είναι βασικός τους πυρήνας και πυλώνας. Η υπόθεση των Σκουριών χρειάζεται να ξεφύγει από μόνο «ένα τοπικό περιβαλλοντικό πρόβλημα» και να αντιμετωπιστεί πολιτικά σαν ένα σημαντικό ζήτημα κανονικότητας της χώρας.
– Η λύση για τις Σκουριές βρίσκεται στον καταιγισμό ελέγχου νομιμότητας (περιβαλλοντικό και οικονομικό, από Αρχές και κίνημα) με εξαναγκασμό συμμόρφωσης σε κανονισμούς, υποχρεώσεις και όρους (οι νόθοι εννοείται πρέπει να αλλάξουν). Αυτή τη συμμόρφωση είναι που φοβάται ο «φτηνός επενδυτής» γιατί «αλλιώς έμαθε», «αλλιώς ήλπιζε», αλλά κυρίως γιατί συνεπάγεται κόστος. Το κόστος αυτό δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στα προβλεπόμενα χρηματικά πρόστιμα αλλά σε ό,τι προβλέπει η νομοθεσία για εγκαταστάσεις που λειτουργούν παράτυπα και δραστηριότητες που διεξάγονται έκνομα. Ελλείψει Επιθεωρητών Περιβάλλοντος, η ΕΕΕΤΠΟ πρέπει να λειτουργήσει ανασυγκροτημένη με ευθύνη του ΥΠΕΝ και να συμβάλει στους ελέγχους. Ας μην ξεχνιέται, οι ΠΒΠ επισύρουν διοικητικές και ποινικές κυρώσεις και στην Ε.Χ. και σε στελέχη της Διοίκησης για ενέργειες ή πράξεις που βλάπτουν ή βάζουν σε κίνδυνο περιβάλλον, ανθρώπινη υγεία και δημόσιο συμφέρον. Πολιτεία και Δικαιοσύνη οφείλουν να ενεργήσουν προς αυτή την κατεύθυνση παράλληλα και σύμφωνα με τους διακριτούς τους ρόλους, και κυρίως χωρίς ακροβατισμούς.
* Ο Ν. Μοσχούδης είναι χημικός-μηχανικός
